Personenrecht in het Romeinse Recht

Vraag-en-antwoord-flashcards over de kernbegrippen van het Romeinse personenrecht, waaronder de familia-structuur, bevoegdheden van de pater familias, kind- en adoptie-regelingen, slavernij en vrijlating, aansprakelijkheidsacties en beschermingsmechanismen voor minderjarigen.

Wat is een ‘familia’ in het Romeinse recht?

Een juridische en economische eenheid onder leiding van één pater familias, geen louter biologisch gezin.

Wie was de pater familias en welke positie had hij?

Het mannelijke hoofd van de familia; hij beheerde het hele familia-vermogen en was aansprakelijk voor alle leden.

Wat betekent ‘patria potestas’?

De vaderlijke macht van de pater familias over kinderen, kleinkinderen, echtgenote (in manu) en slaven.

Wat wil ‘sui iuris’ zeggen in het Romeinse recht?

Volledig handelingsbekwaam; alleen de pater familias (en soms een vrijgelatene) had deze status.

Noem vier manieren waarop patria potestas kon eindigen.

1) Dood van de pater familias; 2) Emancipatio; 3) Verlies van burgerstatus (bv. krijgsgevangenschap); 4) Adrogatio.

Waarom was een familia geen louter biologische eenheid?

Omdat banden gebaseerd waren op juridische macht en vermogensstructuur, niet noodzakelijk op bloedverwantschap.

Welke rechtsvordering gebruikte een vrouw om haar bruidschat terug te vorderen na het einde van een huwelijk?

De actio rei uxoriae.

Waarom waren schenkingen tussen echtgenoten ongeldig in het Romeinse recht?

Om belangenconflicten te vermijden; echtgenoten mochten elkaars vermogen tijdens het huwelijk niet beïnvloeden.

Wat betekent ‘filius/filiafamilias’?

Zoon of dochter onder patria potestas; juridisch erfgenaam binnen de familia van de vader.

Welke drie voorwaarden golden om tot de familia van de vader te behoren?

Vrijgeboren zijn, verwekt in een geldig huwelijk, én erkend worden door de vader.

Hoe konden onwettige kinderen toch legitiem worden?

Door een navolgend huwelijk van de ouders (onder keizer Constantijn).

Wat is het verschil tussen volle adoptie en onvolledige adoptie?

Volle adoptie maakte het kind volledig filiusfamilias; onvolledige adoptie (Code civil 1804) liet het kind in de natuurlijke familie en gaf geen erfgenamenstatus.

Wat is ‘adrogatio’?

Een procedure waarbij een volledige familia (met pater familias) onder het gezag van een andere pater familias kwam.

Welke contractuele bevoegdheid hadden slaven?

Ze konden namens de pater familias handelen; hun handelingen bonden de pater via o.a. actio de peculio.

Wat betekent ‘manumissio’?

Vrijlating van een slaaf; letterlijk ‘uit de hand loslaten’.

Noem drie formele vormen van manumissio.

Manumissio vindicta (ceremonie met staf), manumissio censu (inschrijving bij de censor), manumissio per testamentum (vrijlating via testament).

Welke status kreeg een vrijgelaten slaaf en welke band bleef bestaan?

Hij werd libertus, sui iuris, maar bleef via patronus-libertus-band verplicht tot diensten en erfopvolging jegens de vroegere meester.

Wat is de actio de peculio?

Vordering tegen de pater familias voor contracten die een kind of slaaf met hun toegewezen peculium sloot; aansprakelijkheid beperkt tot dat peculium.

Wanneer kan men een actio in rem verso instellen?

Als de pater familias zonder peculium toch is verrijkt door een handeling van kind of slaaf; vergoeding tot het bedrag van de verrijking.

Wat houdt actio noxalis in?

Bij een delict van kind of slaaf kan het slachtoffer de pater familias aanspreken; deze betaalt boete of levert de dader uit (noxa).

In welke situatie wordt actio exercitoria gebruikt?

Wanneer een zoon/werknemer als kapitein contracten sluit voor het schip; de reder (pater familias/werkgever) is aansprakelijk.

Wat regelt actio institoria?

Hoofdelijke aansprakelijkheid van werkgever en filiaalhouder voor contracten die de filiaalhouder in de winkel afsluit.

Wat is het doel van tutela?

Volledige vertegenwoordiging en bescherming van vrouwen en kinderen jonger dan 12/14 jaar in rechtshandelingen.

Welke leeftijdscategorie viel onder cura en waarvoor diende het?

Jongeren van 14–25 jaar; curatele bood bescherming bij het aangaan van contracten.

Wat is ‘in integrum restitutio’?

Rechterlijke ongedaanmaking van een nadelig contract, vooral ter bescherming van minderjarigen.

Wat is het belangrijkste verschil in focus tussen tutela en cura?

Tutela gaat om volledige vertegenwoordiging van zeer jonge kinderen; cura om bescherming tegen nadeel bij rechtshandelingen voor jongeren van 14–25 jaar.