Ecologie partim 2 versie 2

Banded-iron formaties

neerlsaande ijzer-oxides vormden de karakteristieke rode mariene sedimenten

Faint Young Sun paradox

Waarom was de aarde vroeger warm genoeg voor vloeibaar water & leven, terwijl de jonge zon toe veel zwakker scheen dan nu?

100 kjr cyclus

klimaatcyclus waarbij ijstijden op aarde ongeveer elke 100000 jaar optreden, veroorzaakt door variaties in de excentriciteit van de baan van aarde rond zon

Abyssale zone

zonatie in zee: Bentische zone op grote diepte

Ammonifiëring

afbraak stikstofhoudende moleculen tot NH3 & NH4+ door bodembacteriën & saprotrofen zoals fungi

Autotrofen

organismen die energie uit omgeving in voedsel omzetten

Benthos

organismen die leven op of rondom de bodem van zoete & zoute wateren

Bentische zone

zonatie in diep meer & in zee: substraat in zowel fotische als a-fotische zones, littoraal + profundaal

Biogeochemische cycli

transfer & recyclage van nutriënten & minerale elementen in wereldomvattende cycli met biologische, geologische & chemische componenten

Biogeografie

studie v/d huidige & voormalige verspreiding van plant- & diersoorten in de context van hun eigen evolutie, ook grootschalige processen die hun verspreiding toen & nu beïnvloeden

Bioherm

stromatoliet-achtige structuur in carbonaatrijke zoetwatermilieu’s, met afwisselende laagjes cyanobacteria & carbonaat

Biosfeer

de verzameling van alle gemeenschappen

Biostratigrafie

een manier om gesteenten te dateren door gebruik te maken van fossielen

Bruto primaire productie = GPP

Totale fotosynthese door producenten per oppervlakte- en tijdseenheid

Catalystische activiteit

voorloper van metabolisme

Cenozoïcum

65-2,7 miljoen jaar BP.

Cyanobacteria

fotosynthetische actieve, autotrofe prokaryoten die als eersten het overal aanwezige water als bron van waterstof gebruikten

Ecotone

transitiezone waarin 2 biomen elkaar ontmoeten & intergraderen

Endosymbiose-theorie

theorie die stelt dat eukaryoten met cel-organellen ontstonden uit assemblages van vrijlevende prokaryoten

Estuarium

licht stromend, lotisch systeem, ruimtelijke ecotone tussen rivier & zee met sterke temporele variatie

Estuarium

een verbrede, veelal trechtervormige monding van rivier, waar zoet rivierwater & zout zeewater vermengd worden mgv brakwater, en waar getijdenverschil waarneembaar is

Euhydrofyten

hydrofyt, fotosynthetische organen onder water (ondergedoken waterplanten)

Eutroof

natuurlijk of antropogeen rijk aan nutriënten

Evaporatie

Verdamping van water uit de bodem en oppervlaktewater

Evapotranspiratie

evaporatie + transpiratie

Fotische zone

zonatie in een meer: zone met voldoende licht voor fotosynthese

Gematigd grasland

Bioom: koude winderige winters & warme droge zomers, dicht wortelnetwerk met intense nutriëntencompetitie

Gematigd loofwoud

Bioom: koude natte winters & warme natte zomers, bodems met organische toplaag & diepere kleilaag

Gematigd regenwoud

Bioom: koud gematigd zeeklimaat, hoge neerslag & mist

Geografische variatie

zonne-energie bereikt niet alle plekken op aarde gelijkmatigd

Getijdenzone (interditale zone)

zonatie in zee: afwisselend onder & boven water door getijdenwerking

Gondwanaland

tijdens Paleozoïcum lagen alle zuidelijke continenten tegen mekaar

Hadley-circulatie

Grootschalige luchtcirculatie in de atmosfeer rond de evenaar waarbij warme, vochtige lucht opstijgt bij de evenaar, richting de polen stroomt op grote hoogte, afdaalt rond 30° breedtegraad, en terugkeert naar de evenaar aan het aardoppervlak

Helofyten

hydrofyt, wortels & kiemknoppen onder water, fotosynthetische organen boven water

Heterotrofen

organismen die hun energie onttrekken uit organische materiaal

Homeostasis

eigenschap van een cel die het instaat stelt een interne chemische omgeving in stand te houden die verschilt van de externe omgeving

Hydrofyten

hogere planten gewend om te wortelen in waterverzadigde bodemes

Ijzer-zwavel hypothese

hypothese over het ontstaan van leven die stelt dat de polymerisatie voornamelijk in de diepzee langs hydrothermale breuken plaatsvond

Interglaciaal

periode tussen ijstijden (glacialen)

Lenthisch

stiltaand water

Limnetische zone

zonatie in een meer: fotische zone, in open water

Littorale zone

zonatie in een meer: fotische zone, dicht bij oever

Lotisch

Stromend water

Mediterraan struikgewas

Bioom: milde natte winters & warme droge zomers, bodemlaag dun en onvruchtbaar, nutriënten beschikbaar na branden

Meromictisch

een meer dat zich niet volledig mengt

Mesozoicum

245-65 min jaar BP.

Micorsferen/liposomen

niet-levende complexen van organische polymeren met functionele & structurele gelijkenissen met levende cellen

Milankovitch parameters

periodieke veranderingen in het klimaat die het resultaat zijn van aantrekkingskracht van de lichamen in ons zonnestelsel op de aarde

Moesson

aanvoer vochtige lucht uit tropische oceanen over aanpalend land, dat sneller opwarmt, met als gevolg 1-2 heftige regenseizoenen en ertussen droge seizoenen

Monomictisch

een meer dat zich 1x per jaar volledig mengt: warm monomictisch mengt in winter, koud monomictisch mengt in zomer

Nekton

organismen die zich actief kunnen verplaatsen in waterkolom, onafhankelijk van de heersende stroming

Neritische zone

zonatie in zee: ondiepe gebieden op het continentaal plat

Netto primaire productie = NPP

fotosynthetische output minus energie gebruikt voor platenrespiratie en andere metabolische activiteit

Nitrifiëring

proces in de stikstofkringloop waarbij ammonium NH4+ door gespecialiseerde bacteriën in 2 stappen wordt omgezet in nitraat NO3-

Obligaat anaeroob

functioneert enkel en alleen in afwezigheid van zuurstof

Oceanische zone

zonatie in zee: open-water gebieden verwijderd van de continenten

Oersoep-hypothese = Prebiotic broth

hypothese voor het ontstaan van leven die stelt dat organische moleculen spontaan werden gevormd uit simpele componenten die geconcentreerd aanwezig waren in ondiepe zeeën

Oligotroof

natuurlijk arm aan nutriënten

Paleomagnetisme

wetenschap over de gerichtheid van het magnetisch veld in gesteente

Paleozoïcum

543-245 miljoen jaar BP.

Pangea

Supercontinent in paleozoïcum, bij aanvang mesozoïcum splitst deze op in Gondwanaland (Z) & Laurasië (N)

Pelagische zone

zonatie in een meer: waterkolom in zowel fotische als a-fotische zones

Plankton

organismen die voornamelijk zwevend in het water leven, vooral afhankelijk van de heersende stromingen

Precambrium

4600-543 miljoen jaar BP.

Profundale zone

zonatie in een meer: a-fotisch diepwatermilieu, soms anoxisch

Protobionten

een rudimentaire voorloper van cellen

Secundaire productie

energie bevat in alle heterotrofen van een voedselketen

Slushball earth

Stelling: wereld kon nooit volledig dichtvriezen omdat meer zuurstof in afkoelende oceaan de afbraak van organisch materiaal bevorderde, waarbij CO2 vrijkwam dat verdere afkoeling tegenhield

Snowball eart

strenge ijstijd 850-590 miljoen jaar BP. Dun pakijs met scheuren laat nog steeds behoorlijke fotosynthese toe; op hoge breedtegraden was het zee-ijs mogelijks

Stromatolieten

gelaagde matten cyanobacteria en kleiig sediment

Taiga

Bioom: lange zeer koude winters & korte milde zomers, relatief weinig neerslag, toch nat wegens koude

Thermohaliene circulatie = THC

Permanente transportband van oppervlakkig en diep zeewater doorheen oceaanbekken stuurt ook de bovenliggende luchtstromingen en beïnvloedt zo hoe ver de intertropische convergentiezone (ITCZ) seizoenaal kan doordringen in NH & ZH

Toendra

Bioom: lange zeer koude winters & korte milde zomers, weinig neerslag, toch meestal nat wegens permafrost en lage verdamping

Transpiratie

proces waarbij planten water via kleine poriën in hun bladeren verdampen naar de atmosfeer

Tropisch droog woud

Bioom: warm het gehele jaar & seizoenale neerslag (moesson), altijdgroene & bladverliezende tropische bomen

Tropisch grasland

Bioom: warm het gehele jaar & seizoenale neerslag (moesson), 1- & meerjarige grassen met uitgebreid wortelgestel

Tropisch regenwoud

Bioom: Warm & vochtig het gehele jaar, neerslag > 250 cm en grotendeels uit lokale verdamping

Woestijn

Bioom: droog tot extreem droog & groot dag-nacht temperatuurcontrast

Acidifiëring

verzuring

Antropoceen

de tijd van de mens

bio-accumulatie

de ophoping in organismen van synthetische stoffen aanwezig in milieu

biocapaciteit

hoeveelheid voedsel en grondstoffen die de aarde binnen 1 jaar kan produceren & de uitstoot die bossen en oceanen kunnen absorberen

brandstofland

oppervlakte landplanten nodig voor absorptie CO2 emissies

CO2 fertilisatie

hoge concentraties CO2 stimuleert fotosynthese in biomen waar geen gebrek is aan N & P, en matig gebrek aan water, de opwarming zelf stimuleert groei in biomen met kort groeiseizoen

Ecologische voetafdruk

totale oppervlakte land & water die nodig is om de consumptie van een land te onderhouden en alle gemaakt afval te verwerken, uitgedrukt in hectare per persoon

emissie-scenario

een wetenschappelijke schatting van hoe de uitstoot van broeikasgassen zich in de toekomst zou kunnen ontwikkelen, afhankelijk van menselijke activiteiten

Ice Albedo Feedback

de afsmelting van Arctisch drijvend poolijs, en het minder lang winterseizoen met sneeuw op de grond in noordelijk Eurazië en Noord-Amerika, verlagen de reflectie van het aardoppervlak

kantelmomenten

kritieke drempels in het klimaatsysteem waarbij een kleine verandering in temperatuur of andere omstandigheden een onomkeerbare en vaak versnellende verandering in gang zet

koolstof sink

een natuurlijk of kunstmatig systeem dat meer CO2 uit de atmosfeer opneemt dan het uitstoot

Mann hockey-stick curve

wetenschappelijke reconstructie van de gemiddelde temperatuur op het noordelijk halfrond over de afgelopen duizend jaar

Ruddiman-hypothese

hypothese die stelt dat vroege landbouw & veeteelt al duizenden jaren geleden het klimaat beïnvloedden door verhoogde uitstoot van CO2 & methaan

Stratosferisch O3

vormt beschermend deken tegen mutagene UV-B straling van de zon

Troposferisch O3

een broeikasgas & ongezond voor ademhaling

zure regen

neerslag waarvan de pH significant lager is dan de natuurlijke waarde van 5,6