Wijsbegeerte personen

Isaiah Berlin

Ethiek

* Positieve en negatieve vrijheid

Robert Nozcik

Ethiek

* Gedachte-experiment geluksmachine
* Notie van geluk is voor iedereen anders → hoe fundamenteel is zo’n waarde dan?

Immanuël Kant (1724-1804) (ethiek)

Ethiek

* Mens heeft ook plichten en principes naast moraal, op basis hiervan handelen
* Hypothetisch imperatief en categorisch imperatief
* Categorisch Imperatief
* Nadruk op authenticiteit en vrijheid
* Absoluutheid, weinig ruimte voor emoties

Thomas Hobbes

Politieke filosofie

* Natuurtoestand → overleven
* Samenwerken heeft geen zin → onderling vertrouwen leidt tot dood
* Korte termijn: tegenstanders afmaken, lange termijn: jij wordt afgemaakt → rationeel om als eerste de regels te breken
* Enige stabiele manier van samenleven: onderwerpen aan absolute vorst met alleenrecht op geweld
* Context van Engelse burgeroorlog

Aristoteles (politieke filosofie)

Politieke filosofie

* Mens streeft naar overleven, maar wil dit ook vergemakkelijken → samenwerking → manifesteren cultuur, relaties en samenleving
* Monarchie = meest stabiel
* Maar risico op machtsmisbruik + macht in bezit
* Minste kans op politieke verdeeldheid en twist
* Ideale samenlevingsvorm: democratie - oligarchie met niet al te grote middenklasse
* Ruimte laten tussen botsing idealen
* Naturalistische aanpak
* Cf. Rousseau: maatschappij inrichten zoals we willen, zolang we maar in harmonie met (menselijke) natuur leven

Jean Jacques Roussea

Politieke filosofie

* Natuurtoestand: natuurlijke ongelijkheid tussen mensen → maar betekent niet dat sociale ongelijkheid toegestaan is
* Sociale ongelijkheid gevolg van recht op eigendom → creëert machtsverhoudingen → nodig om nieuw sociaal contract te vormen


* Contracttheorie binnen het conventionalisme
* Materiële goederen + levensbeschikking → eigendom van staat
* Algemene Wil > Wil van Allen
* Cf. Aristoteles: rede beperkt ons, verder vrij om te bepalen wat we willen

John Rawls

Politieke filosofie

* Rechtvaardigen verzorgingsstaat en overheidsingrijpen
* Sociaal liberalisme: respect voor individuele vrijheid en privébezit
* vrijheid groep > individuele vrijheid
* A theory of justice: achter sluier van onwetendheid
* Moreel pluralisme: mensen moeten individuele vrijheid hebben om eigen principes na te streven
* Maximin

Robert Nozick (politieke filosofie)

Politieke filosofie

* Mensen zijn meer dan instrumenten voor staatsherverdeling
* Rechten zijn onvervreemdbaar
* Staat alleen verantwoordelijk voor overleven
* Nachtwakersstaat
* Rechtvaardigheid op basis van verdienste
* Talent en hard werken niet te reduceren tot het lot

Johan Gottfried Herder

Cultuurfilosofie

* Natuur en geschiedenis = één groot ontwikkelingsproces
* niet lineair maar schokkerig
* Resultaat van krachten die naar evenwicht en stabiliteit streven
* Keten van culturen: Azië → Grieken → Romeinen → West-Europa
* Rede in of uit balans bepaalt hoogtepunt of verval

Karl Marx

Cultuurfilosofie

* Geschiedenis = strijd tussen klassen
* Bourgeoisie vs proletariaat
* Bezitters productiemiddelen bepalen culturele debat
* Materiële ontwikkeling ipv geestelijke

Charles Boudelaire

Cultuurfilosofie

* Verstedelijking
* Gedrag altijd gedomineerd door religieuze, verdwijnt in stedelijke setting: vluchtig, vernieuwend, spannend en zonder tradities om op terug te vallen
* Kunstenaars vernieuwen cultuur, uitdagen, avant-garde

Friedrich Nietzsche

Cultuurfilosofie

* Verval
* Tegen rede: ruimte nodig voor onbewuste, wil
* Geschiedenis = strijd tussen dionysische en apollonische
* Apollonisch = christelijk slavenmoraal = miskenning mens als willend wezen → verval
* Aristocratische cultuur: mens wil macht, iets opleggen aan anderen → natuur van mens

José Ortega y Gasset (1883-1955)

Cultuurfilosofie

* Massamens: anoniem onderdeel van industrieel proces
* Politieke liberalisering
* Technologische vooruitgang
* Bevolkingsgroei
* Massamens kan niet omgaan met culturele invloed → verval, populaire cultuur

\

Hannah Arendt (1906-1975)

Cultuurfilosofie

* Massamens = geïsoleerd prive-persoon
* Homogenisering en atomisering
* Nieuwe vorm van betekenis in totalitarisme
* Gevaar van fascisme, nationalisme, communisme
* Machinale bureaucratie, cf. Eichmann in Jeruzalem

Theodor Adorno (1903-1963)

Cultuurfilosofie

* Ontstaan cultuurindustrie, gebaseerd op culturele massa → cultuur wordt product dat verkocht moet worden → doel van cultuur wordt amusement
* Massacultuur
* Passieve ipv actieve bezigheid
* Kunstenaar moet kritische houding aannemen tegenover cultuur

Walter Benjamin (1892-1940)

Cultuurfilosofie

* Breekpunt van traditionalisme naar modernisme
* Technologie als drijvende kracht
* Traditioneel:
* Uniciteit
* Heilige context
* Overstijging alledaags
* Modern:
* Herhaling en reproductie
* Alledaagse context
* Eindeloos herhaalbaar
* Bombardement van indrukken
* Vergelijkbaar?
* Verstrooide aandacht

René Descartes (1595-1650) (epistemologie)

Epistemologie

* Axioma’s en theorema’s in de wiskunde
* Bronnen = zintuigen → maar kan droom zijn / wiskunde → maar Euclidische Meetkunde werd ook ontkracht
* Enige waaraan je niet kan twijfelen, is dat je twijfelt → cogito ergo sum
* Aangeboren idee…en: geen reden om daaraan te twijfelen en omschrijven de limieten van menselijke kennis
* Bewijst externe aanwezigheid obv aangeboren idee…en

John Locke (1632-1704)

Epistemologie

* Empirisme
* Onderscheid enkelvoudige en complexe ideeën
* Feilbaarheid in menselijke rede/brein, niet in ervaring

\

David Hume (1711-1776)

Epistemologie

* Empirisme → dus wat voor kennis kunnen we dan nog hebben
* Causaliteit = niet noodzakelijk
* Uit observatie geen noodzakelijk verband af te leiden
* Biljartballen
* Kennis beperkt: limieten gebaseerd op observatie alleen

Immanuel Kant (1724-1804) (epistemologie)

Epistemologie

* Middenweg tussen rationalisme en empirisme: rede nodig om vorm/structuur te geven aan zintuigelijke ervaring
* Waarheid van proposities a priori of a posteriori
* Proposities analytisch of synthetisch
* Causaliteit = synthetisch a priori
* Interactie rede en observatie
* = fundament kennis
* = limiet kennis → phenomena en noumena

Ludwig Wittgenstein (1889-1951) (epistemologie)

Epistemologie

* Subject van prepositie verwijst niet direct naar object → betekenis is contextafhankelijk
* Taalspelen
* Woorden pas betekenis binnen specifieke taalspel
* Dus ook kennis (=betekenis van uitspraak ) = afhankelijk van context

\

Rudolf Carnap (1891-1970)

Wetenschapsfilosofie

* Wiener Kreis
* Elk individu maakt individuele keuze voor bepaalde principes en theorieën → niet aangeboren
* Filosofie: voor ophelderen structuur theorie en relatie tot werkelijkheid
* Structuur wetenschappelijke theorie
* Observatie-uitspraak
* Theoretische uitspraak → betekenis aan observaties, binnen bredere theoretische structuur
* Theoretische hiërarchie: principes → algemene wetten → concrete modellen
* Principe van confirmatie

\

Otto Neurath (1882-1945)

Wetenschapsfilosofie

* Vergelijkbaar met Carnap
* Ontwikkeling van beeldtaal isotype, taal verhelderen → ongelijkheid in taal wegwerken en heldere communicatie
* Maatschappelijke debatten

\

Karl Popper (1902-1994)

Wetenschapsfilosofie

* Theoretische uitspraken zijn nooit geconfirmeerd → “alle raven zijn zwart”
* Principe van falsificatie
* Taak filosoof
* Logische structuur in theorieën blootleggen
* Wetenschap en pseudo-wetenschap onderscheiden (met falsifieerbaarheid als criterium)

\

Thomas Kuhn (1922-1996)

Wetenschapsfilosofie

* Observaties zijn theoriegeladen
* Normale wetenschap binnen paradigma
* Radicale breukmomenten zijn revoluties
* Paradigma → puzzels → niet oplosbaar → crisis → buiten paradigma kijken dus revolutie
* Wissel wetenschappelijk paradigma en wereldvisie, wetenschappelijke standaarden veranderen
* Geschiedenis is geen continue wetenschappelijke vooruitgang: niet alleen maar een opeenstapeling van kennis of inzicht

Paul Feyerabend (1924-1995)

Wetenschapsfilosofie

* Geen algemene regels voor wetenschap, wetenschappers zullen deze altijd overtreden
* Belangrijkste waarde = creativiteit
* Epistemologisch anarchisme: zo weinig mogelijk regels opleggen wetenschappers

\

Barry Barnes en David Bloor

Wetenschap, technologie en samenleving

* Sociology of scientific knowledge
* Kritiek op wetenschapsfilosofie: alleen aandacht voor theorieën en succes
* Hoe produceert wetenschap kennis in praktijk?
* Falen en conflict, psychologische, sociale en culturele factoren → vormen wetenschappelijke kennis
* Relativisme = filosofische methodologie → geen definitieve filosofische claim
* Geen enkele kant van discussie volledig correct
* Hoe verklaren welke claims geaccepteerd worden
* “Filosofisch relativisme”

\

Bruno Latour (1974-2022)

Wetenschap, technologie en samenleving

* Kritiek op Barnes en Bloor
* Wetenschap → sociaal, niet alleen sociaal → wetenschap
* Onderscheid wetenschap - maatschappij niet houdbaar
* Hybrides

\

Donna Haraway (1944-nu)

Wetenschap, technologie en samenleving

* Cyborg
* Modernistische breuklijnen voorbijgestreefd
* mens-dier
* organismen-machines
* fysisch-niet fysische
* Maatschappelijke veranderingen < - > wetenschappelijke veranderingen
* Radicaal herdenken mensheid is mogelijk

Descartes (filosofie van de geest)

Filosofie van de geest

* Substantie-dualisme
* Lichamelijk en geestelijk
* Dualistisch interactionisme
* Pijnappelklier

\

Hilary Putnam (1926-2016)

Filosofie van de geest

* Types en tokens
* Zwakkere versie van identiteitstheorie
* Superveniëntie
* Functionialisme

\

Paul en Patricia Churchland

Filosofie van de geest

* Eliminatief materialisme
* Mentale terminologie is overbodig

Jaegwon Kim (1934-2019)

Filosofie van de geest

* Folk/alledaagse psychologie: handelingen niet in neurologische, maar mentale termen verklaren
* Handeling is resultaat van neuronen, maar oorzaak = wil
* Cf. functionalisme

Thomas Nagel (1937-nu)

Filosofie van de geest

* Bewustzijn = perspectief
* Bewustzijn = subjectieve ervaringslaag bovenop de materiële input die we krijgen
* Bewustzijn = subjectief eerste-persoonperspectief
* Wetenschap = objectief derde-persoonsperspectief → kan het subjectieve niet bestuderen

Plato (5-4e eeuw v.Chr)

Wijsgerige antropologie

* Menselijke essentie = ziel
* Rede, emotie, verlangen
* Rede onderscheidt mens van dier
* Ziel = onverwoestbaar en eeuwig

Aristoteles (4e eeuw v.Chr) (wijsgerige antropologie)

Wijsgerige antropologie

* Menselijke essentie = ziel + lichaam
* Mens bestaat niet zonder lichamelijke materie
* Ziel manifesteert zich in lichamelijke materie → mens

\

Descartes (1596-1650) (wijsgerige antropologie)

Wijsgerige Antropologie

* Essentie mens = __zelfbewuste__ rede
* Bewust van het feit dat lichaam iets ervaart
* Bewustzijn is wat mens maakt
* Bewustzijn maakt ervaring een ervaring
* Solipsime
* Other minds

\

Immanuël Kant (Wijsgerige Antropologie)

Wijsgerige Antropologie

* Mens = rede met vrije wil
* Rede geeft vorm aan ervaringen, maar niet genoeg om van mens te spreken
* Mens: vrije wil → uit zichzelf kiezen om redelijke beslissingen te maken

\

Charles Darwin (1809-1882)

Wijsgerige Antropologie

* Evolutietheorie
* Mens en dier zelfde evolutionaire processen, niet te onderscheiden?

\

Baruch Spinoza (1632-1677)

Wijsgerige Antropologie

* Geen dualisme: 1 substantie die zich op bepaalde manieren kan manifesteren, die verschillende eigenschappen kan vertonen
* Natuur = allesomvattende substantie, manifestatie van goddelijke wil
* Determinatie
* Hebben wij vrije wil?

\

Harry Frankfurt (1929-nu)

Wijsgerige Antropologie

* Jack and Jones
* Geen keuzealternatieven, maar wel verantwoordelijk
* Onderscheid 1e en 2e orde wil
* Vrije wil niet in eerste plaats keuzemogelijkheid uit alternatieven, maar indien reflectief, bewust en gemotiveerd gekozen wordt
* Dieren volgen blindelings 1e orde → onderscheid mens en dier

Peter Strawson (1919-2006)

Wijsgerige Antropologie

* Hoe herkennen we iemand als persoon?
* Mens-zijn veronderstelt publieke en sociale context
* Publiek object en persoonlijke eigenschappen
* Morele gevoeles en reactieve attitudes
* Sociale context voedt op tot persoon, leert reactieve attitudes

\

Aristoteles (4e eeuw v. Chr) (geschiedenis van de wijsbegeerte)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

* Begin geschiedenis
* Toen al historische reflectie aanwezig
* Fundamentele principes achter wetenschap te vinden?

\

Thomas van Aquino (1225-1274)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

* Summa Theologiae
* Essentie te vinden in overzicht van filosofie?

\

Jacob Brucker (1696-1770)

Geschiedenis van de Wijsbegeerte

* Historica Critica Philosophicae
* Vooruitgang door strijd filosofische scholen → inzicht door discussie

\

Georg Hegel (1770-1831)

@@Geschiedenis@@ van de Wijsbegeerte

* Kritiek = motor filosofie
* Nieuwe inzichten door pijnpunten naar voren te brengen
* Kritiek → inzicht in redelijke capaciteiten
* Dialectiek: these - antithese - synthese

Bertrand Russel (1872-1970)

@@Geschiedenis@@ van de Wijsbegeerte

* Filosofie niet enkel kritische houding, maar bezighouden met eeuwige vragen
* Vragen zijn onoplosbaar, maar niet te negeren