HGH lokapróf

Dæmi um Domain specific strategy learning

Martha lærði að nota dagbók og skipulagningarkerfi til að stjórna tíma sínum og verkefnum, sem hjálpaði henni að endurheimta sjálfstæði í daglegu lífi og minnka stress í umsjón með barnabörnum.

Fólk með grósku hugarfar er líklegra til að

Finna aðrar og nýjar leiðir til að gera hlutina

Hverjar eru æfingar jákvæðrar sálfræði?

Þrír góðir hlutir
Þakklætisæfing
Þrír fyndir hlutir
fimm góðverk á dag
Nýta styrkleika á nýjann hátt
Besta útgáfan af sjálfum sér

Líflæknisfræðilegt sjónarhorn á endurhæfingu

Einblínir á líffræðilega ferla og leggur áherslu á að laga einstaklinginn fremur en umhverfið.

Dæmi um Enviornmental modification and use of assistive technology

George, 62 ára með geðklofa, jók framleiðni sína um 40%, mætingu í 95% og starfsánægju um 80% með myndrænum leiðbeiningum, daglegu skipulagi og stuðningi frá yfirmanni sínum eftir fræðslu og aðlögun vinnuumhverfisins.

Viðhald

Hefur breytt hegðun (lengur en í 6 mánuði)

Af hverju er skólasamfélagið almennt álitinn ákjósanlegur vettvangurinn til að efla geðrækt?

Því þar er hægt að ná til flestra barna og ungmenna á skipulegann hátt.

af hverju hefur verið lögð áhersla á að efla uppvaxtarskilyrði barna, sem hluta að því að efla geðheilsu og seiglu í samfélaginu?

Það legur grunn að betri andlegri og félagslegri heilsu í framtíðinni, bætir lífsgæði og eykur hæfni barna til að takast á við áskoranir.

Jákvæð sálfræði tekur á jákvæðum þáttum mannlegrar tilveru eins og

styrkleikum, vellíðan, velgengni, þakklæti sem er ekki hægt að kenna.

Grósku hugarfar

einkennist af því að líta á áskoranir og mistök sem tækifæri til vaxtar, þar sem áreynsla, lærdómur og nýjar lausnir eru taldar lykillinn að árangri og þróun hæfni.

Festu hugarfar

einkennist af trú á óbreytanlega hæfni, sem leiðir til forðunar við áskoranir og ótta við mistök.

Æfingar jákvæðrar sálfræði miða að því að

efla jákvæðar tilfinningar, hegðun og hugsanir. Þær byggja á rannsóknum og eru hannaðar til að auka vellíðan og styrkja jákvæð viðhorf.

Fjögur ólík sjónarhorn á endurhæfinug

Líflæknisfræðilegt, félagslegt, hlutlægt og huglægt

Félagslegt sjónarhorn á endurhæfingu

Leggur áherslu á umhverfisáhrif, stuðning og jöfn tækifæri til að valdefla notendur og viðurkenna fjölbreytileika.

Hlutlægt sjónarhorn á endurhæfingu

Byggir á mælanlegum staðreyndum og sérfræðiþekkingu, þar sem færni er metin út frá sjálfstæði og getu til staðlaðra athafna.

Huglægt sjónarhorn á endurhæfingu

Leggur áherslu á merkingu, vilja, ánægju og sjálfræði skjólstæðings fremur en sjálfstæða framkvæmd.

Hvernig tengjast mismunandi sjónarhorn á endurhæfingu?

bæta hvert annað upp: líflæknisþættir líkamlega, félagslegt umhverfið, hlutlægt mælingar og sérfræði, og huglægt upplifun og sjálfræði, sem saman veita heildrænt mat á fötlun og færni.

7 sameiginleg atriði milli iðjuþjálfunar og HAM

Margvíslegar og fjölbreyttar matsaðferðir
Meðferðarsamband sem byggir á samvinnu
Lausnarleitar nálgun er höfð að leiðarljósi
Horft til athafna og skipulags í daglegum athöfnum og áhersla á athafnir.
Stigbreyting athafna eftir því hvar viðkomandi er staddur
Fjölbreytilega íhlutunaraðferðir.

Þrjú stig íhlutunar skv virkjun viljans

Könnunarstig
Getustig
Afreksstig

Könnuanrstig

Þrepin fela í sér að prófa, kanna, velja og einblína á ferlið til að byggja sjálfsskilning, frumkvæði, sjálfsöryggi og innsæi í eigin getu og gildi.

Getustig

Þrepin miða að því að skjólstæðingur þrói þekkingu á eigin getu og tengi reynslu við markmið. Taka ábyrg og efla sjálfstæði á þátttöku í þýðingamikilli iðju

Afreksstig

Þrepin efla sjálfsvirðingu, stuðla að sjálfstæði með markmiðssetningu og forgangsröðun, aðlögun að umhverfi og sjálfsöryggi í nýjum áskorunum

Hvað eru grundvallargildi í líkaninu "Gildi í framkvæmd"?

Virðing fyrir sérstöðu, nýting reynslu skjólstæðings, og áhersla á félagslega aðlögun í endurhæfingu fyrir fólk með varanlega skerðingu.

Hvað felst í virðingu fyrir sérstöðu samkvæmt grunnatriðum líkansins Gildi í framkvæmd?

Að allir njóti virðingar fyrir sjálfræði, vellíðan og sérstöðu óháð fötlun eða skerðingu.

Hvers vegna er nýting reynslu skjólstæðings mikilvæg í endurhæfingu?

Hún nýtist til að bæta þjónustu og auka árangur í íhlutun.

Hvaða áherslur eru lagðar í endurhæfingu fyrir fólk með meðfædda ævilanga skerðingu?

Félagsleg aðlögun, hugmyndafræði sjálfstæðs lífs og læknisfræðilega íhlutun.

Hver eru aðgerðabundin gildi í líkaninu gildi í framkvæmd?

Umhyggja og virðing, nýting notendaþekkingar, stuðningur við sjálfstæði og framfaramiðuð nálgun.

Hvað felst í stuðningi við sjálfstæði samkvæmt aðgerðabundnum gildum?

Að gefa skjólstæðingum val og stjórn yfir eigin lífi og ákvörðunum.

Hvernig stuðlar framfaramiðuð nálgun að lífsgæðum?

Með einstaklingsmiðaðri og mannúðlegri nálgun sem eykur velferð og lífsgæði.

Hver er tilgangur skjalsins „Cognition, Cognitive Rehabilitation, and Occupational Performance" sem ameríska iðjuþjálfafélagið gaf út árið 2013?

útskýra hlutverk iðjuþjálfa í hugrænu mati og meðferð til að bæta iðjugetu, þátttöku og lífsgæði.

Í skjalinu „Cognition, Cognitive Rehabilitation, and Occupational Performance" er lýst fimm íhlutunarleiðum.

Global strategy learning
Specific task learning
Enviornmental modification and use of assistive technology
Cognitive Retraining Embedded in Functional Activity
Domain specific strategy learning

Global strategy learning

einblínir á að auka meðvitund skjólstæðinga um hugræna ferla, þróa almennar strategíur eins og vandamálalausn og rökhugsun, og yfirfæra þær á fjölbreyttar aðstæður til að bæta skipulag og sjálfstæði.

Dæmi um global strategy learning

Nemendur í 5. bekk, sem áttu í erfiðleikum með skipulag, lærðu í 12 vikna prógrami að greina hindranir, þróa lausnir eins og gátlista og yfirfæra þær á aðrar aðstæður, sem leiddi til betra skipulags og aukins sjálfstæðis.

Specific task learning

kennir sértæk verkefni með „errorless" námi, eins og þegar Chloe, með heilaskaða, lærði að nota snjallsíma til að auka sjálfstæði og minnka kvíða.

Dæmi um Specific task learning

Chloe, með heilaskaða, lærði að nota snjallsíma með skref-fyrir-skref leiðbeiningum til að stjórna daglegum verkefnum, sem minnkaði stuðningsþörf hennar og jók sjálfstæði og sjálfstraust.

Enviornmental modification and use of assistive technology

felst í að aðlaga umhverfi og nýta tæknilausnir, eins og myndrænar leiðbeiningar, til að auðvelda sjálfstæði og bæta starfsgetu einstaklinga með hugrænar skerðingar.

Cognitive Retraining Embedded in Functional Activity

þjálfar hugræna ferla innan samhengi athafna til að bæta getu í sambærilegum verkefnum með yfirfærslu á hugrænum lausnum.

Dæmi um Cognitive Retraining Embedded in Functional Activity

athyglisþjálfun í tengslum við einfalt verkefni eins og að elda getur bætt athyglisgetu og yfirfærst á tengdar athafnir í daglegu lífi, eins og að skipuleggja innkaup eða undirbúa máltíðir.

Domain specific strategy learning

kennir skjólstæðingum sértækar strategíur til að stjórna ákveðnum hugrænum skerðingum, eins og að nota gátlista til skipulagningar, sem auka sjálfstæði og bæta daglega færni.

Hvað er áhugahvetjandi samtal?

samtalsstíll sem byggist á samvinnu og hefur það að markmiði að efla bæði áhugahvöt viðmælandans og skuldbindingu til að breyta.

Áhugahvetjandi samtal er samtalsstíll sem innifelur

Samvinnu, virkjun, umhyggju og samþykki

Meginatriðið í aðferðafræði áhugahvetjandi samtals

Opnar spurnignar, Spegla hvað skjólstæðingur segir, Styrkja og staðfesta, draga saman hluta samtals og niðurstöður og laða fram breytingar.

Grundvallarþættir Þverkenningar líkansins

Breytingarþrepin (Stages of change)
Breytingarferlar (Processes of change)
Ákvörðunarvogin (Decisional balance)
Trúin á eigin getu (Selfefficacy)

Breytingarþrepin (stages of change) í þverkenningarlíkaninu

Foríhugun
Undirbúningur
Framkvæmd
Hefur breytt hegðun
Viðhald Hefur breytt hegðun
Bakslag (ekki „fall")

Foríhugun

Vill ekki breyta hegðun (innan 6 mánaða)

Íhugun

Vill breyta hegðun (innan 1 til 6 mánaða)

Undirbúningur

Ætlar að breyta hegðun (innan mánaðar)

Framkvæmd

Hefur breytt hegðun (skemur en í 6 mánuði)

Bakslag

(ekki „fall") Fara sjaldan alla leið í foríhugun

Breytingarferlar

Aðferðir sem fólk notar þegar til að færast millistiga
5 hugrænar og 5 atferlisaðferðir eru mestrannsakaðir
Aðferðirnar ráðast á þrepinu sem fólk er

Trú á eigin getu

Albert Bandura skilgreinir skynjun á eigin getu sem trú á hæfileikum sínum til að ná árangri, þar sem hegðun ein og sér er ekki nægjanleg án þessarar trúar, sem hefur mestu áhrif á seinni stig hegðunarbreytinga og spáir fyrir um líkur á bakslagi.

Áhugahvöt (motivation) er almennt sveigjanlegt og margslungið fyrirbæri. Áhugahvöt til að breyta hegðun byggir á

Hversu mikilvæg breytingin er talin vera og trú einstaklings á eigin getu, þar sem löngun til breytinga er mótuð af (1) þeim sem hvetur, (2) þeim sem á að hvetja, og (3) samspili þeirra í samskiptum.

Batamiðuð nálgun skv. Dainius Pūras

leggur áherslu á valdeflingu, jafningjastuðning og að gera einstaklinga að boðberum breytinga, en ekki á að „læra að lifa með sjúkdómnum" eins og í líflæknisfræðilegri nálgun.

Hver eru lykilatriðin í ráðleggingum Dainius Pūras um breytingar í geðheilbrigðismálum?

Leggja áherslu á félagslega og réttindamiðaða nálgun, samþætta geðheilbrigði við grunnheilbrigðisþjónustu, efla sálfélagslega íhlutun og draga úr sjúkdómsvæðingu með þátttöku notenda og mannréttindamiðaðri nýsköpun.

Hverjar eru tvær áskoranir sem geta komið upp þegar deila á völdum með skjólstæðingi samkvæmt CMOP-E?

Óöryggi skjólstæðings: Skjólstæðingur upplifir vanmátt vegna fyrri reynslu þar sem fagmenn höfðu öll völd. Mikilvægt er að byggja upp traust og forðast stjórnsemi.

Ósamkomulag um tillögur: Þegar skjólstæðingur er ósammála faglegum tillögum iðjuþjálfa, þarf að finna jafnvægi milli stuðnings og stjórnunar.

Hvaða tveir styrkleikar eru í íslenska skólakerfinu til að efla geðheilsu og vellíðan barna og ungmenna?

Heilsueflandi skólastefnur: Áhersla á geðrækt og líkamlega vellíðan með fræðslu og stuðningi.

Samþætting þjónustu: Samstarf skóla, heilbrigðis- og félagsþjónustu tryggir snemmtækan og heildrænan stuðning.

Hvað einkennir þá sem búa við betri heilsu í samfélögum með félagslegan ójöfnuð?

Hærri efnahagsleg staða: Tryggir betri aðgang að heilbrigðisþjónustu og lífsgæðum.

Betri menntun: Stuðlar að aukinni vitund um heilsutengd mál og hæfni til að taka heilbrigðar ákvarðanir.

Hvernig hafa áföll í bernsku áhrif á heilsu, sjúkdóma og lífslíkur?

Geta aukið hættu á sjúkdómum, eins og hjartasjúkdómum, en öruggt umhverfi bætir lífsgæði og heilsu til lengri tíma.

Hvað er atferlistilraun í hugrænni atferlismeðferð

Atferlistilraun er verkfæri sem hjálpar skjólstæðingum að kanna raunveruleikagildi hugsana og draga úr kvíða. Ferlið felur í sér:

Forspá: Skrá hugsanir, t.d. „Ég verð dæmdur í veislu.“

Tilraun: Framkvæma tilraunina, oft með stuðningi.

Útkoma: Skrá niður hvað raunverulega gerðist og læra af því.

Hvernig er atferlistilraun notuð í raunverulegum aðstæðum?

Einstaklingur sem óttast veislur lærir að ótti hans var óraunhæfur, sem eykur sjálfstraust fyrir framtíðaraðstæður. Hægt er að aðlaga umhverfið til að tilraunin sé líklegri til að heppnast vel t.d. Hafa vin með sér. skrá forspá og útkomu

Á hvaða sviðum þarf að safna upplýsingum í íhlutun samkvæmt virkjun viljans?

Upplýsingar eru safnaðar á eftirfarandi sviðum:

Iðjusaga: Hvað skiptir skjólstæðing máli í lífi og iðju?

Umhverfi og aðstæður: Hvernig bregst skjólstæðingur við mismunandi umhverfisþáttum?

Hlutverk, vanamynstur og persónuleg framkvæmd: Hvernig framkvæmir skjólstæðingur athafnir í daglegu lífi?

Hvaða formleg matstæki eru notuð til að meta vilja og iðjusögu?

VQ (Volitional Questionnaire): Mat á vilja.

OPHI-II (Occupational Performance History Interview-II): Mat á iðjusögu.

Hver eru fimm sértæku líkönin fyrir íhlutun og endurhæfingu við vitræna skerðingu og hverjir eru höfundar þeirra? (Regnhlífarlíkön eu MOHO pg CMOP-E)

Dynamic Interactional Model - Toglia (2005)

Cognitive Rehabilitation Model - Averbach & Katz (2005)

Cognitive Disabilities Model - Allen, Earhart, & Blue (1992)

Cognitive Orientation to Daily Occupational Performance (CO-OP) - Polatajko & Mandich (2005)

Neurofunctional Approach (NFA) - Giles (2005, 2010); Giles & Clark-Wilson (1993); Parish & Oddy (2007); Vanderploeg et al. (2008)

Hverjar eru helstu niðurstöður um líðan fullorðinna á Íslandi árið 2021?

Andleg heilsa var lakari hjá yngri konum, en eldri fullorðnir greindu frá meiri hamingju. Fjárhagserfiðleikar og einmanaleiki höfðu neikvæð áhrif á líðan.

Er félagslegur ójöfnuður í heilsu í vexti eða rénun?

almennt í vexti vegna aukinna áhrifa efnahagslegs og félagslegs misréttis.

Hvað einkennir þá sem búa jafnan við betri heilsu?

Góð efnahagsstaða og menntun veita betri aðgang að heilbrigðisþjónustu og stuðla að betri lífsskilyrðum.

Undir hvaða áhrifaþátt heilsu flokkast efnahagsstaða og menntun?

félagslega og efnahagslega áhrifaþætti heilsu.

Hvernig geta efnahagsstaða og menntun haft áhrif á hugarstarf?

bætir getu til að leysa vandamál og dregur úr streitu, veitir betra aðgengi að úrræðum fyrir geðheilsu og vitræna færni.

Hvernig má gera holla kostinn að einfalda kostinum skv. Ottawa Charter?

þróa heilsusamlegar stefnur, valdefla jaðarsetta hópa, efla persónulega færni, breyta áherslum í heilbrigðiskerfinu og nýta fjölmiðla.

Hvernig tengir Hammel (2020) saman tækifæri til þátttöku, forréttindahópa og fordóma við áhrif COVID-19?

sýndi félagslegan ójöfnuð þar sem forréttindahópar höfðu betri aðgang að björgum, en jaðarsettir hópar upplifðu hindranir og aukna fordóma sem takmörkuðu þátttöku þeirra.

Gildi í framkvæmd : Virðing fyrir sérstöðu sinni

Allir eiga að njóta þess, sjálfræði og vellíðan óháð fötlun eða skerðingu.

Gildi í framkvæmd : Nýting reynslu skjólstæðinga

Skjólstæðingar hafa mikilvæga og dýrmæta xxx sem ætti að nýta til að bæta þjónustu og íhlutun.

Gildi í framkvæmd : Endurhæfing fólks með varanlega skerðingu

ætti að leggja áherslur á félagslega aðlögun og hugmyndafræði sjálfstæðs lífs ásamt læknisfræðilegri íhlutun.

Aðgerðabundin gildi : Umhyggja og virðing

Að sýna umhyggju og virðingu fyrir hverjum einstaklingi og hans persónuleika.

Aðgerðabundin gildi : Nýting notenda þekkingar

Að virkja þekkingu og reynslu notenda til að bæta þjónustuna.

Aðgerðabundin gildi : Stuðningur við sjálfstæði

Að styðja við sjálfstæði notenda, gefa þeim val og stjórn yfir eigin lífi og ákvörðunum.

Aðgerðarbundin gildi : Framfaramiðuð nálun (stuðla að von)

Að stuðla að velferð og auknum lífsgæðum með einstaklingsmiðaðri og mannúðlegri nálgun.

Könnunrstig

Þrepin snúast um að prófa, kanna og velja iðju til að efla sjálfsskilning, frumkvæði, sjálfsöryggi og innsæi í eigin getu og gildi.

Getustig

Þrepin miða að því að skjólstæðingur þekki eigin getu, tengi reynslu við markmið og byggi sjálfstæða þátttöku í persónulega þýðingarmikilli iðju.

Vitræn starfsemi

Sameinar hugarstarf og framkvæmd til að styðja við flóknar daglegar athafnir.

Vitræn skerðing

Getur haft áhrif á alla vitræna starfsemi eða bara hluta hennar, eins og minni eða athygli. Fer eftir alvarleika og staðsetningu skerðingar.

Hvað eigum við að fókusa á þegar skjólstæðingar hafa vitræna skerðingu:

það sem þau gera í daglegu lífi (adl). Þær athafnir sem eru honum mikilvægar og gera hann að manneskjunni sem hann er 

Vitræn endurhæfing

Endurhæfing sem snýst um athafnir sem skipta skjólstæðinginn máli.

Hugarstarf

Órjúfanlegur þáttur á öllum sviðum daglegs lífs, eins og vinnu, námi, heimilishaldi.

Aðalatriði þegar kemur að íhlutun hugarstarfs

Bæta þekkingu/vitund skjólstæðings Vera meðvitaður um nálgun og opinn fyrir því að tileinka sér nýja nálgun

Aðferðir íhlutunar hugarstarfs

Ríkjandi aðferð fyrir sérstaka þjálfun Þjálfun í að endurheimta vitræna starfsemiÞjálfun í ákveðnum verkefnum

5 þættir endurhæfingarferlisins alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar:

1. Tilgreina vanda og þarfir einstaklingsins, 

2. Greina atriði sem hindra einstakling og umhverfið, 

3. Skilgreina vandann og setja markmið, 

4. Skipuleggja og veita íhlutun, 

5. Meta árangur þjónustunnar

Viljinn

er eitt af lykilhugtökum í hugmyndafræði MOHO. Þ.e. Drifkraftur til framkvæmdar á iðju, þörfin sem fær fólk til að bregðast við, stýrir oft vali og gjörðum fólks. 

Viljinn samanstendur af

áhuga - hvað langar mig, trú á eigin áhrifamátt - hvað get ég/í hverju er ég góður og gildi - hvað skiptir mig máli 

Þverkenningarlíkanið

er samþætt líkan um hegðunarbreytingar sem inniheldur breytingarþrep, breytingaferli, ákvörðunarvogin og trú á eigin getu.

ákvörðunarvogin

Þrír kvarðar þar sem er valið frá 0-10; Hversu mikilvægt finnst þér að breyta hegðuninni? Hversu öruggur ertu um að þér tekst breyta hegðun? Hversu tilbúin ertu að hætta þessari hegðun?

Foreldrakulnun

ástand sem einkennist af mikilli örmögnun tengdri foreldrahlutverkinu. Þetta hefur alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir börn og foreldra. Getur leitt til vanrækslu, ofbeldis og hugsana um að flýja fjölskyldu.

4 víddir kulnunar í foreldrahlutverkinu

Örmagna

Gleðisnautt

Tilfinningaleg fjarlægð

ósamræmi

4 víddir kulnunar í foreldrahlutverkinu : Örmagna

fyrsta einkennið. Mikil þreyta og skert líkamsstarfsemi. Stöðug keyrsla á streitukerfinu

4 víddir kulnunar í foreldrahlutverkinu : Gleðisnautt

lítil sem engin gleði og mjög ýkt neikvæð viðbrögð. Hlutverkið yfirþyrmandi

4 víddir kulnunar í foreldrahlutverkinu : Tilfinningaleg Fjarlægð

Færri tækifæri til að viðhalda tengslamyndun. Sinnir ákveðnum  verkefnum innan foreldrahlutverksins en gefur samt ekkert af sér

4 víddir kulnunar í foreldrahlutverkinu : ósamræmi

ekki það foreldri sem það var áður né það sem það vill vera. Þessu fylgir skömm, minni ástúð, minni samkennd og minni þolinmæði

Áhættuþættir kulnunar í foreldrahlutverkinu

persónuleikaeinkenni, skortur á félagslegum stuðningi, efnahagslega og félagslega þætti og fjöldi og aldur barna.

Fjölþættur vandi foreldra í kulnun

mikil streita, fáar bjargir, taugakerfið, svefn, matarræði, flóttahegðun, tengslavandi og rútínuleysi 

Líffræðileg Mæling kulnunar í foreldrahlutverki

kortisól, Amínósýrur, Blóðþrýstingur