Humane levenscyclus deeltentamen 2

3 fasen spermatogenese

1. spermatogonium tot spermatide (van diploid naar haploid) 2. spermatide tot niet-functioneel spermatozoön (vorm verandert) 3. functionele rijping (capacitatie in uterus)

sertoli cellen

hebben FSH & testosteron receptoren; stimuleren spermatogenese

leydig cellen

hebben LH receptoren; produceren testosteron

rijping primaire oöcyt tot ovum

1. ontwikkeling primaire follikel (o.a. zona pellucida) 2. ontwikkeling secundaire follikel (holtes gevormd) 3. ontwikkeling tertiaire follikel (1 per maand; door LH piek meiose 1 voltooid) 4. ovulatie (oöcyt uit follikel in ampulla eileider) 5. vorming corpus lutheum (oiv. LH progesteron aanmaken) 6. vorming corpus albicans (geen zwangerschap; fibroblasten groeien gele lichaam in)

androsteendion

geproduceerd in thecacellen; omgezet tot oestrogenen door aromatase

stappen bevruchting

1. contact en herkenning (rheotaxie, thermotaxie, chemotaxie, spiercontractie) 2. regulatie spermatozoön-intreden (na binnendringen 1 spermacel corticale reactie) 3. fusie genetisch materiaal en 4. activeren oöcyt metabolisme (oöcyt voltooid meiose 2, beide DNA synthese —> mitose = 2 diploïde cellen)

klievingsdelingen

totale volume blijft gelijk; tot 16 cellen = morula

hatching

4-5 dagen na bevruchting verdwijnt zona pellucida; is al richting uterus

blastocoel

holte met vocht die ontstaat in centrum morula

blastocyst

totipotente cellen morula gaan differentiëren —> buitenste cellen = trofoblast; binnenste cellen naar zijkant = embryoblast (pluripotente cellen = embryonale stamcellen)

innestelen

6-7 dagen na bevruchting met ICM richting endometrium

differentiatie trofoblast

dag 7 —> syncytiotrofoblast (geen celkern) & cytotrofoblast (wel mitose)

lacunae

dag 9 —> ontstaan in syncytiotrofoblast; rond dag 10 start uteroplacentaire circulatie

tweelagige kiemschijf

dag 7/8 —> ICM differentieert tot epiblast (wordt embryo) en hypoblast

amnionholte

dag 8 —> holte bovenin epiblast (wordt vruchtwaterzak)

primitieve dooierzak

dag 9 —> hypoblast cellen migreren en bekleden blastocoel = membraan van Heuser ; wordt holte gevormd

extra-embryonaal mesoderm

dag 10/12 —> aangemaakt tussen cytotrofoblast en membraan van Heuser

chorionholte

vallen gaten in extra-embryonaal mesoderm en smelten samen

hechtsteel

verbinding embryoblast en trofoblast; wordt navelstreng

secundaire dooierzak

de primaire dooierzak na de vorming van chorionholte

primitiefstreep

dag 13 —> gevormd door beweging epiblastcellen (vormen endo- en mesoderm) naar caudale middenas embryo; wordt groeve en groeit van caudaal naar craniaal (epiblast die niet door groeve gingen = ectoderm)

primitiefknop

ontstaat aan craniale zijde primitiefstreep

epitheliale-mesenchymale transitie (EMT)

verbindingen tussen cellen verdwijnen (mesenchymaal) —> cellen kunnen migreren (paracrienefactor FGF uit primitiefstreep maakt mogelijk door groeve)

mesenchymale-epitheliale transitie (MET)

verbindingen tussen cellen ontstaan weer (epitheliaal)

endodermlaag

eerste epiblastcellen door groeve; vervangen hypoblastcellen —> vormt spijsverteringskanaal (longen, lever, alvleesklier, darm, schildklier & galblaas)

mesodermlaag

epiblastcellen migreren tussen endoderm en ventrale epiblastcellen —> wordt paraxiale, intermediaire en laterale mesoderm gevormd (spieren, botten, nieren, geslachtsorganen, bloedvaten en bloed)

axiale mesoderm/chorda dorsalis

epiblastcellen via primitiefknop uiterst craniaal —> chorda dorsalis groeit dan in caudale richting en duwt primitiefknop weg —> chorda dorsalis over hele lichaamsas

3 lagige kiemschijf

endoderm, ectoderm en mesoderm (craniaal eerder klaar dan caudaal)

ectoderm

buitenste cellaag —> wordt zenuwstelsel & neurale lijstcellen (eerst neurectoderm) en epidermis (haar, huid & zweetklieren)

paraxiaal mesoderm

vormt 44 somieten; vallen uit in dermatoom, myotoom en sclerotoom (onderhuidsbindweefsel, rug- en skeletspieren en wervels + rib)

intermediair mesoderm

urogenitaal stelsel (nieren + afvoerbuizen en geslachtsorganen)

lateraal mesoderm

vasculaire systeem (hart en bloedvaten), viscerale blad (bekleding organen) en pariëtale blad (bekleding lichaamsholte)

lichaamsassen

anterior-posterior (hoofd-stuitje), dorso-ventraal (rug-buik) en links-rechts

Nodal

TGFβ eiwit —> posteriorizeert, induceert en onderhoudt primitiefstreep

Nodal remmers

Lefty-1 en Cerberus (uit AVE = anterior deel hypoblast)

BMP4

TGFβ eiwit —> ventralizeert intermediair en lateraal mesoderm —> actief ver weg van primitiefknop

BMP4 remmers

noggin, follistatin en chordin —> afgegeven door primitiefknop, actief in dorsale gebieden (axiaal en paraxiaal mesoderm)

specificatie linkerkant

FGF8 (uit primitiefstreep - en knop), Nodal, Lefty2 en transcriptiefactoren PITX2, Lefty1 en SHH verhinderen expressie linkerkant genen aan rechterkant

specificatie rechterkant

transcriptiefactor Snail (stuurt andere genen aan)

situs invertus

slechte ontwikkeling L-R as —> organen gespiegeld in lichaam (luchtwegafwijking of onvruchtbaarheid mannen)

nodal flow

cilia op primitiefknop zorgen voor linkswaartse stroming

platte drielagige kiemschijf

paraxiale, intermediaire en laterale mesoderm

cilindrisch embryo (vanaf 4e week)

longitudinale en transversale kromming door groei; amnionholte wordt groter (dooierzak niet; chorion nog grootste)

gevolgen longitudinale kromming

uiterst craniale deel embryo naar ventrale positie (zoals hart) en caudale hechtsteel (en cloacale membraan) naar ventrale zijde geduwd—> hechtsteel samen met dooierzak

gevolgen laterale kromming

pariëtale en viscerale blad naar ventraal en fuseren; ectoderm fuseert aan ventrale zijde & endoderm afgesnoerd door dooierzak —> darmbuis

navelstreng

dooierzaksteel + hechtsteel

zenuwstelsel

ontstaat begin 3e week; chorda dorsalis stuurt paracriene factoren naar ectoderm —> neurectoderm

neurale plaat

hoge concentratie factoren dichtbij chorda dorsalis

epidermis

lage concentratie paracriene factoren bij ectoderm

neurale buis

ontstaat uit neurale plaat; voorlopen van hersenen en ruggenmerg

neurulatie

ectoderm —> neurectoderm —> neurale buis

neurale buis sluiting

1. inductie neurale plaat 2. vorming median hinge point (MHP) 3. vorming neurale vouwen 4. vorming dorso-laterale hinge points (DLHPs) 5. fusie neurale wallen en delaminatie van neurale lijst cellen

neurale buis defecten

door afwijking in genen of omgevingsfactoren die betrokken zijn bij sluiting neurale buis kans op anencefalie (kattenkopje) en spina bifida (open ruggetje)

Neurale lijstcellen

migreren weg van neurale buis voor of na sluiting (dorsale of ventrale route)—> caudale en craniale worden verschillende celtypes

somitomeren (oersegmenten)

ontstaan uit paraxiale mesoderm in craniale-caudale richting; per 6 uur een nieuwe (gereguleerd door Notch en Wnt)

HOX-genen

coderen voor homeoboxfamilie (transcriptiefactoren) —> sterk geconserveerd; reguleren specificatie verschillende delen A-P as (wervels etc.) —> liggen achter elkaar in 4 clusters op 4 chromosomen (1-13 op A,B,C of D) —> lage nummers komen tot expressie in craniale deel (3’ kant chromosoom)

posteriore prevalentie principe

het HOX-gen dat het meest posterior tot expressie komt, onderdruk de meer anteriore genen

homeotische transformatie

slechte expressie HOX-genen (verstoring specificatie A-P as) door verstoring concentratie retinoïne zuur of mutatie RA-receptor etc. —> lichaamsdeel wordt omgezet in soortgelijk lichaamsdeel, maar klopt net niet

urogenitaal systeem

ontstaat uit intermediair mesoderm; urinaire en genitale systeem

Urinaire systeem

in 4e week wordt pronefros gevormd en verwijdert; vroege bloedfiltratie—> mesonefros ontstaat tijdens regressie pronefros; vooral belangrijk voor urine productie —> metanefros ontstaat in 5e week; vormt uiteindelijk nefronen tot 34e week

hemangioblasten

ontstaan eind 3e week uit laterale mesoderm (oiv. FGF2) —> oiv VEGF vasculogenese & angiogenese (vorming & vertakking bloedvaten uit hemangioblasten) —> bloedvatenstelsel ontstaat

hemapoetische stamcel

ontstaat rond aorta; migreert naar lever en maakt van 2e tot 7e maand bloed —> daarna beenmerg bloedvormend

angiogene clusters

ontstaan aan beide kanten embryo —> vormen endocardiale buis —> fuseren door kromming tot hartbuis & myocardcellen ontstaan (hartspieren); hart klopt al na 3 weken

verwijding hartbuis

boven naar beneden: bulbus cordis - ventrikel - atrium

looping

ventrikel naar rechts, trekt bulbus cordis mee en atrium naar links (tussenschotten ventrikel en atrium)

primitieve darm

ontstaat uit endoderm; door laterale kromming sluit endodermbuis —> 3 delen: voordarm (wordt mondholte), middendarm (via ductus vitellinus aan dooierzak) en achterdarm (wordt anus) —> via differentiatie ontstaat maag, slokdarm, dunne en dikke darm —> lever en alvleesklier ontwikkelen als uitsteeksel darmkanaal

fysiologische herniatie

deel van darmkanaal puilt uit in navelstreng door snelle groei lever; keert later terug naar buikholte (begin 6e week)

einde embryonale fase

8 weken na bevruchting

zwangerschapsduur berekenen

1. vanaf moment conceptie (38 weken; moeilijk) 2. vanaf eerste dag laatste menstruatie (conceptie na 14 dagen dus 40 weken) 3. echografisch onderzoek grootte embryo bepalen

eerste trimester

tot week 13: bij tellen vanaf laatste menstruatie week 2-10 organogenese (orgaanaanleg); week 10-13 groei

tweede trimester

week 13-26: functionele ontwikkeling organen en weefsels (aan t eind foetus 1000g)

derde trimester

week 27 tot eind: gewicht neemt flink toe; bij geboorte 3370 tot 3500 gram (meisje vs jongen)

lengtegroei bepaling

kruin-hiellengte (lastig want foetus niet gestrekt; 5 cm begin foetale periode, 50 cm geboorte), kruin-stuitlente, lengte femur, diameter hoofd & lengte voet

placenta

doorbloede structuur in wand baarmoeder tijdens zwangerschap —> voedings- en afvalstoffen uitwisselen

= decidua basalis & chorion —> vergroeien met uterus bij groei amnionholte

primaire villi

begin 3e week: kolom cytotrofoblasten gevormd bedekt met syncytiotrofoblasten

secundaire villi

extra-embryonale mesodermcellen dringen centrum villi binnen; worden de kern

tertiaire/definitieve villi

einde 3e week: ontstaan clusters mesodermcellen in sec. villi —> capillairen (bloedvaten) —> maken contact met capillaire in chorionplaat en hechtsteel

spiraalarteriën

voorzien lacunae om villi heen van moederlijk bloed

cytotrofoblastschil

cytotrofoblasten groeien om syncytiotrofoblasten heen —> tegen endometrium aan en chorionzak hecht —> omringt door decidua

chorion frondosum

embryonale pool

chorion laeve

niet-embryonale pool

decidua basalis

decidua bij frondosum groot; veel lipiden & glycogeen; hecht met chorion frondosum

decidua capsularis

bij laeve; rekt uit en degenereert

cotyledon

ontstaat uit elke primaire villi; hebben intervilleuze ruimtes —> stroomt moederlijk bloed in uit spiraalarteriën—> zuurstofrijk bloed in chorionvilli

humaanchoriongonadotrofine (hCG)

eerste 2 maanden geproduceerd door syncytiotrofoblast voor in stand houden corpus luteum —> na 4 maanden genoeg progesteron van placenta

oestrogenen

vooral oestriol —> stimuleert groei uterus en ontwikkeling borstklieren

somatomammotropine

bevordert extractie glucose uit moederlijkbloed en ontwikkeling melkproductie

vruchtwater

in amnionholte; in 2e trimester meer door functioneren nier; ongeveer 1 liter aan einde foetale periode; belangrijk voor ontwikkeling organen (ademhalingsbewegingen, slikmechanisme en ledematen) en als stootkussen

diverticulum respiratorius (longknop)

ontwikkelt aan ventrale zijde voordarm 4 weken na bevruchting

trachea (luchtpijp)

ontwikkelt na afsnoering voordarm; vertakt zich in 2 hoofdbronchiën —> links krijgt 2 kwabben, rechts 3 (duurt tot week 5) —> blijft vertakken

pseudoglandulaire fase

5-16 weken: vertakkingen bekleed met pleura visceralis, borstkast met pleura parietalis —> tussenruimte heet pleuraholte (volume neemt af)

canaliculaire fase

16-24 weken: segmentatie bronchi klaar —> kleinere vertakkingen = bronchioli; luchtwegen nu bedekt met kubisch epitheel

sacculaire fase

24-36 weken: capillairen naar bronchioli & bedekking dunner —> worden sacculi —> bloedgaswisseling mogelijk

surfactant

houden longen ontplooid bij uitademing; geproduceerd door type 2 pneumocyten in wanden sacculi

alveolaire fase

36 weken-8 jaar na geboorte: ontwikkeling alveoli (longblaasjes)

grote bloedsomloop foetus

naar foetus via vena umbilicalis, mondt uit in lever = ductus venosus —> loopt leeg in vena cava inferior —> O2 rijk met O2 arm (onderlichaam) —> in rechteratrium —> weinig met O2 arm (hoofd&armen) —> linkeratrium —> met O2 arm (longen) —> linkerventrikel —> aorta —> via arteriae umbilicalis naar placenta

kleine bloedsomloop foetus

O2 arm in rechteratrium —> rechterventrikel —> truncus plumonalis —> veel via ductus arteriosus naar aorta; hoge druk; O2 arm met O2 rijk

nefrogenese

na 34 weken voltooid; beide nieren 1 miljoen nefronen —> filtratie en concentratievermogen neemt na week 35 toe

bij geboorte lage drempelwaarde filtratie Na, Glucose, BiCarb & aa —> resorptie Na en Glucose door tubuli; Bicarb & aa minder

cerebrum

grote hersenen —> grijze stof (veel neuronen) en witte stof (glia & myeline)

cerebellum

kleine hersenen