Kafli 13 - Applied Behavior Analysis

Walden Two

Walden Two

Skáldsaga eftir Skinner sem segir frá útópísku samfélagi sem byggir á atferlislögmálum

Twin Oaks og Los Horcones

Tilraunasamfélög sem byggðu á hugmyndafræði Walden Two

Hagnýt atferlisgreining (applied behavior analysis)

Starfs- og rannsóknargrein sem leggur áherslu á hagnýtingu lögmála og aðferða í atferlisgreiningu

Eiginleikar hagnýtrar atferlisgreiningar

1. Áhersla á rannsóknir

2. Hegðun er aðalviðfangsefnið

3. Einstaklingsrannsóknir (case study)

4. Mikilvægi skilyrðingar

5. Bein meðferð á vandamálahegðun

6. Tryggja alhæfingu

7. Áhersla á félagslegt umhverfi

Rannsóknarefni hagnýtrar atferlisgreiningar

1. Hagnýting virkra og klassískra lögmála

2. Translational rannsóknir

Translational rannsóknir

Rannsóknarefni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Innheldur oft greiningu á hversdagslegri mannlegri hegðun í félagslegu samhengi og hvað þarf að gera til að bæta mannlegt ástand.

Tammi

Dæmi um case study. Ung stelpa sem tjáði oft að hún vildi meiða sig eða deyja en með lögmálumn atferlisfræðinnar var hún alveg hætt að sýna þess hegðun etir 5 vikur, og það hélst til lengri tíma.

Skilyrðing í hagnýtri atferlisgreiningu

Einkenni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Hægt að skilyrða eins og á öðrum sviðum atferlisgreiningar.

Tvær aðferðir sem eru notaðar mikið hér eru:

1. Differential reinforcement of other behavior, DRO

2. Differential reinforcement of alternative behavior, DRA

Differential reinforcement of other behavior, DRO

Að styrkja hegðun sem er ósamrýmanleg vandamálahegðun

Differential reinforcement of alternative behavior, DRA

Að velja ákveðna hegðun sem á að koma í staðinn fyrir vandamálahegðun

Bein meðferð vandamálahegðunar

Einkenni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Gert með því að vera með greiningu á hegðun (behavioral assessment).

Greining á hegðun (behavioral assessment)

Gerir beina meðferð á vandamálahegðun mögulega.

Tíðni markhegðunar og atburða sem eiga sér stað á undan og eftir henni er talin í nokkra daga (grunnskeið).

Gefur til kynna hvar áreitisstjórn er (hjá atburðum sem verða fyrir hegðun) og styrkingarskilmála sem eru virkir og viðhalda hegðun.

Hegðunarsamningur (behavioral contract)

Samningur sem skýrir hlutlægt til hvers er ætlað af skjólstæðingi og afleiðingar sem fylgja hegðun.

Hegðunarsamningur á að

• Hafa skýrt hvaða styrking fæst fyrir að ná hegðunarlegum markmiðum

• Segja til um hvaða aðilar veita styrkingu

• Hverjir styrkingarskilmálar eru

Að búa til hegðunarsamning

1. Taktu fram markhegðun

2. Lýstu hegðun þannig að áhorfandi geti talið eða tímamælt hana

3. Fáðu grunnskeiðsgögn um tíðni hegðunarinnar

4. Gerðu grein fyrir afleiðingunum sem hægt er að nota til að auka æskilega hegðun

5. Finndu fólk sem getur fylgst með hegðuninni og veitt afleiðingar

6. Skrifaðu samninginn í skýrum staðhæfingum um hegðun og afleiðingar (ef þú gerir X þá færðu Y)

7. Safanaðu gögnum um svartíðni og berðu saman við grunnskeið

8. Breyttu samningnum ef æskilega hegðunin eykst ekki

9. Hægt og rólega, fjarlægðu fyrirfram ákveðna styrki og skiptu þeim út fyrir náttúrulega styrki. Endurskrifaðu samninginn og fylgstu með hegðun

10. Gerðu ráð fyrir alhæfingu með því að innleiða samninginn í mismunandi aðstæður

Aðrar meðferðir

Hayes.

1. Acceptance and commitment therapy, ACT

2. Relational frames theory, RFT

Samtal sem hefur félagsleg áhrif er notað til að breyta hegðun skjólstæðings.

Flestir í hagnýtri atferlisgreiningu nota ekki þessar meðferðir.

Að tryggja alhæfingu

Einkenni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Gert til að breytingar hafi langtímaáhrif.

Gert í þremur skrefum:

1. Alhæfing áreita

2. Alhæfing svörunar

3. Viðhald hegðunar

Alhæfing svörunar (response generalization)

Alhæfing hagnýtrar atferlisgreiningar.

Þegar markhegðun er styrkt og tíðni annarrar, svipaðrar hegðunar eykst samhliða.

Viðhald hegðunar (behavior maintencance)

Alhæfing hagnýtrar atferlisgreiningar.

Hversu lengi nýja hegðunin helst eftir að upprunalegir styrkingarskilmálar eru fjarlægðir.

Þættir sem hafa áhrif á alhæfingu

1. Alhæfing áreita er til að tryggja slökun er gerð með því að framkvæma síðustu þjálfunarstundirnar í aðstæðum sem eru eins raunverulegar og hægt er

2. Þegar slökunarþjálfun er gerð í mismunandi samhengi verður meiri alhæfing áreita

3. Meðferð sem á sér stað í viðveru áreita sem kveikja á streitu/spennu í daglegu lífi er að eykur alhæfingargildi

4. Alhæfing svörunar er aukin þegar skjólstæðingi er kennt mismunandi leiðir til að fá sömu niðurstöðu

Hegðunarfesting (behavior trapping)

Einkenni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Færni sem er styrkt af meðlimum félagslegs umhverfis skjólstæðings. Nýja hegðunin er því fest af eðlilegum, daglegum styrkingarskilmálum.

Áhersla á félagslegt umhverfi

Einkenni hagnýtrar atferlisgreiningar.

Fjölskylda og samfélag skjólstæðings er nýtt til að kenna og viðhalda æskilegri hegðun. Meðferðarprógröm eiga sér því oft stað í skólum, á spítölum, heimilum og fangelsum.

Innri áreiðanleiki (internal validity)

Sem flestar ytri skýringar eru útilokaðar

• Innri áreiðanleiki er hæstur í ABAB sniði þegar aðeins einn aðili er viðfangsefni rannsóknarinnar.

Helstu rannsóknarsnið í hagnýtri atferlisgreiningu

1. ABAB snið

2. Snið með mörgum grunnskeiðum

3. Changing criterion

ABAB snið í hagnýtri atferlisgreiningu

Á helst ekki að nota af því það er ekki endilega siðferðislega rétt að taka út inngrip ef það hjálpar einstaklingi og vegna þess að hegðun sýnir oft viðnám við aftursnúningnum af því hún er fest af nýjum styrkingum.

Snið með mörgum grunnskeiðum (multiple baseline designs)

Sýna tilraunastjórn og hjálpa til við að útiloka ytri útskýringar á hegðunarbreytingum.

Þrjár gerðir:

1. Mörg grunnskeið yfir aðstæður

2. Mörg grunnskeið yfir þátttakendur

3. Mörg grunnskeið yfir hegðun

Mörg grunnskeið yfir aðstæður (multiple baseline across settings)

Inngrip er veitt í einum aðstæðum en ekki öðrum. Þegar hegðun breytist aðeins í þeim aðstæðum sem inngripið er í, þá er það sett inn í hinar aðstæðurnar til að styrkja sömu svörun þar.

Mörg grunnskeið yfir þátttakendur (multiple baseline across participants)

Inngrip er hægt og rólega kynnt mismunandi þátttakendum sem sýna svipaða markhegðun

Mörg grunnskeið yfir hegðun (multiple baseline across behavior)

Inngrip er hægt og rólega sett inn fyrir mismunandi virka hegðun. Þátttakandi, aðstæður og afleiðingar eru þær sömu, en mismunandi hegðun er styrkt í röð

t.d. fyrst að auka lestur, síðan auka æfingatíma á flautu og loks að auka að borða allt grænmetið sitt

Changing criterion

Rannsóknarsnið í hagnýtri atferlisgreiningu.

Jöfn aukning þarf að vera á sömu hegðun til að einstaklingur fái styrkingu fyrir hana.

Hefur t.d. verið notað þegar fólk hættir að reykja, markmiðinu um hversu margar sígarettur eru reyktar á hverjum degi er breytt (35 sígarettur fyrsta daginn, 33 næsta dag o.s.frv.)

Vandamál með mælingar í hagnýtri atferlisgreiningu

Erfiðara að skilgreina og mæla hegðun en það virðist á pappír

Þrjú skilyrði fyrir skilgreiningu á hegðun

Kazdin

1. Hlutlægni - sjáanlegir eiginleikar hegðunar eru teknir skýrt til greina

2. Skýrleiki - mismunandi rannsakendur þurfa að geta lesið lýsinguna og greint frá henni

3. Alger (complete) - öll tilvik hegðunar þurfa að vera greind frá ekki-tilvikum

Mælingar á hegðun

Einfaldast er að mæla hvert tilvik hegðunar, en það getur verið mjög tímafrekt og flestir atferlisfræðingar hafa ekki resources í það. Önnur leið er að mæla bara hvert tilvik hegðunar á ákveðnum tímum dags (frá kl. 13-14).

Aðrar mælingar á hegðun:

1. Interval recording

2. Time sampling

3. Tímalengd

Interval recording

Mæling á hegðun.

Ákveðið tímabil er valið og því tímabili er skipt niður í stutt, jöfn bil og tíðni hegðunar skráð á hvert bil.

Time sampling

Mæling á hegðun.

Athugar (samples) með hegðun yfir lengri tíma, þar sem athuganir eru gerðar á sérstökum, tilgreindum tíma dagsins.

Mæling á tímalengd (duration recording)

Mæling á hegðun.

Matsmaður notar skeiðklukku til að mæla í hversu langan tíma hegðun á sér stað. Er gott með hegðun sem á sér stað samfellt t.d. að horfa á sjónvarpið.

Áreiðanleiki matsmanna (reliability of observation)

Því meiri samhljómur sem er á milli matsmanna, því meiri er áreiðanleikinn

Contingency management, CM

Nýtir lögmál virkrar skilyrðingar til að koma fyrir skilmálum sem auka bindindistíma frá vímuefnum, festu við að taka lyfseðilsskyld lyf og meðferðarheldni

CM og styrking bindindis

Fíklar þurfa að fá neikvætt í lyfjaprófi og eru þá styrktir með því að fá methadone með sér heim, aukin fríðindi á meðferðarheimilum, peninga og vouchers.

Hefur reynst erfitt að viðhalda jákvæðum áhrifum eftir að einstaklingar fá ekki vouchers lengur.

Community reinforcement approach, CRA

Ein áhrifamesta meðferðin í meðhöndlun fíknisjúkdóma, en inniheldur ekki sérstaka bindindis-skilmála.

Byggir á þeirri forsendu að umhverfis-skilmálar spili lykilþátt í að stjórna fíkniefna- og áfengisneyslu.

• Virkar betur með vouchers, bæði fyrir skamm- og langtímaneyslu

CM og reykingar hjá óléttum konum

Virkaði mjög vel, þar sem konur fengu vouchers fyrir að vera í bindindi frá reykingum meðan meðgöngu stóð

Mat á contingency management

Hefur meiri áhrif en margar aðrar meðferðir, þ.á.m. HAM.

• Gæti verið að hún sé ekki veitt af því fólk hefur ekki mikla þekkingu á lögmálum atferlisfræði.

• Að prófa nýjar aðferðir getur kostað meira en að notast við aðferðir sem eru nú þegar notaðar.

• CM getur verið frekar dýr í rekstri (útaf vouchers og peningaverðlaunum)

CM á internetinu

Eitt vandamál er að þær nota refsingu frekar en styrkingu til að breyta hegðun. Þetta getur búið til forðun.

• HealthyWage.com

• Stickk.com

Þessar leiðir eru hinsvegar ekki besta leiðin til að viðhalda ákveðinni þyngd yfir ævina.

Hagnýt atferlisgreining í kennslu

1. Programmed learning

2. Direct instruction

3. Interteaching

Keller

Personalised system of instruction, PSI

Personalised system of instruction, PSI

Keller (taldi að ef að atferlislögmál væru notuð myndu aldrei vera slæmir nemendur, bara slæmir kennarar).

PSI er kennsluaðferð í háksóla sem byggir á lögmálum virkrar skilyrðingar. Áfangarnir eru þannig skipulagði að nemendur fara í gegnum þá á eigin hraða.

• Kennsluefnið er brotið niður í smærri einingar

• Nemendur fá stig fyrir að klára próf úr hverri einingu. Þeir verða að vera með algjöra þekkingu (mastery) á efninu til að ná prófunum.

• Fyrirlestrar eru valkostur, ekki nauðsyn

Þeir nemendur sem fengu PSI stóðu sig betur en nemendur sem fá hefbundna kennslu.

Vandamál með PSI

Gengur ekki af því að það eru logistical vandamál, og ekki er hægt að kenna nemendum yfir úthlutaðan tíma annarinnar.

Lindsley

Precision teaching

Precision teaching

Lindsley.

Aðferð kerfisbundinnar kenslu sem hvetur nemendur og kennara til að takast á við sérstaka hegðun; að telja, taka tíma og setja hegðunina upp í graf; og að fara yfir leiðbeinandi ferla miðað við þessi uppsettu gögn.

Ef hröðun nýrrar hegðunar er ekki nægileg þarf að endurskipuleggja prógrammið.

Fjögur viðmið precision teaching

1. Settu áhersluna á sjáanlega hegðun

2. Notaðu tíðni sem mælingu á hegðun

3. Settu gögnin upp á standard celeration chart

4. Sá sem lærir veit best

Fimi (fluency)

Hegðun er viðhaldið lengur, heldur áfram í gegnum long periods on the task, verður ekki fyrir jafn miklum áhrifum truflunar og er líklegri til að vera nýtt í nýjum aðstæðum

Bætingar Skinners á námskerfinu

1. Vera skýr með það sem er kennt

2. Kenna fyrstu atriðin fyrst, og kenna síðan í röð

3. Ekki krefjast þess að allir nemendur læri á sama hraða

4. Program the subject matter

Early intensive behavioral intervention, EIBI

Ivar Lovaas.

Meðferð fyrir einhverf börn.

Börn fá 40+ klst. þjálfun í hverri viku af atferlisinngripi sem er hannað til að auka félagslega hegðun, kenna tungumál og samskipti og koma í veg fyrir sjálfsörvun og ýgikennda hegðun.

• Eftir tvö ár voru 50% barna ógreinanleg frá börnum sem voru ekki með einhverfu

• Engin önnur meðferð fyrir börn með einhverfu hefur sýnt jafn góðar niðurstöður

• Gæti verið að þetta hjálpi til við að skipuleggja og virkja spegilfrumur hjá börnum

Stig ABC skólans

Skóli fyrir börn með einhverfu

1. stig: Prófanir þar sem kennari kynnir áreiti fyrir barni og svörun þess er styrkt

2. stig: Kennsla leggur áherslu á alhæfingu áreita

3. stig: Þjálfun leggur áherslu á að viðhalda þekkingu á hugtökum og færni

4. stig: Börn læra „splinter skills“ þar sem þau læra að klára langar hegðunarkeðjur

5. stig: Alhæfing og félagsleg færni þjálfuð, sem verður nauðsynlegt til að eiga í samskiptum við fólk í daglegu lífi

Intensive behavioral intervention

Virkar best með börnum undir 5 ára

Atferlisfræðileg lyfjafræði (behavioral medicine)

Fjölvídda svið sem inniheldur hegðunarbreytingar-prógröm t.d. til að fylgja sérstöku mataræði, skoða sjálfan sig fyrir snemmbúnum einkennum sjúkdóma, að hætta að reykja og fyrir fleiri heilsutengd efni.