Mikro - bakterie

Staphylococcus spp. - charakterystyka

• ziarenkowiec (gronkowiec)

• Gram+

• skóra, błony śluzowe i przewód pokarmowy człowieka

• względnie beztlenowy

• nieruchliwy

• przeżywa w wysokich stęż. NaCl

• wytwarza katalazę

Staphylococcus aureus - charakterystyka

• nozdrza przednie i wilgotne obszary skóry

• nosicielstwo: ~ 30% populacji

• koagulazododatni (koagulaza + czynnik osoczowy → przekształcenie fibrynogenu w fibrynę → skrzep)

• jest w w stanie długo przetrwać na suchych powierzchniach

• oporność na metycylinę (MRSA) i rosnąca oporność na wankomycynę (VISA)

Staphylococcus aureus - czynniki wirulencji

• otoczka (niektóre serotypy - człowieka zakażają głównie serotypy 5 i 7) - hamuje fagocytozę

• śluz - adhezja

• peptydoglikan - endotoksyna, stymulacja zapalenia

• kwasy tejchojowe - słabe immunogeny, stymulują specyficzną odp. humoralną

• białko A - hamuje odpowiedź związaną z przeciwciałami, blokuje działanie białek dopełniacza

• koagulaza i clumping factor (CF, koagulaza związana) - skrzep chroniący bakterię przed fagocytozą

• hialuronidaza - rozkład tkanki łącznej → łatwiejsze rozprzestrzenianie się bakterii

• inne enzymy (fibrynolizyna, lipaza, DNAza)

• eksfoliatyny (ETA, ETB) - wywołują gronkowcowy zespół oparzonej skóry (SSSS) u noworodków i ciężkie zmiany martwicze (TEN) u starszych dzieci i dorosłych, nie wywołują nekrolizy ani stanu zapalnego  (brak leukocytów w złuszczonym nabłonku)

• toksyny sytotoksyczne (hemolizyny alfa, beta, gamma i delta, leukocydyna PV) - hemolizyny powodują lizę erytrocytów, leukocydyna Pantona-Valentine’a powqoduje lizę leukocytów wielojądrzastych i makrofagów - nekroza tkanek

• enterotoksyny (SEA-SEU) - superantygeny powodujące zatrucie pokarmowe, ciepłostałe, oporne na trawienie, objawiają się wymiotami i biegunką, kodowane przez 30-50% szczepów

• toksyna zespołu wstrząsu toksycznego (TSST-1) - superantygen, kodowana przez 1% szczepów, wydzielana w środowisku mikroaerofilnym

Staphylococcus aureus - miejscowe infekcje ropne

• liszajec zakaźny

• zapalenie mieszków włosowych (figówka, jęczmień)

• czyrak

• czyrak mnogi (karbunkuł)

• zastrzał

• zanokcica

• ropień

• zakażenie miejsca operowanego

Staphylococcus aureus - zakażenia układowe

• zapalenie kości i/lub szpiku

• septyczne zapalenie stawów

• zapalenie wsierdzia

• zapalenie płuc (→ ropniak opłucnej)

• zapalenie zatok przynosowych

• zapalenie ucha środkowego (→ zapalenie wyrostka sutkowatego, porażenie nerwu twarzowego, powikłania wewnątrzczaszkowe)

• zapalenie gruczołu piersiowego

• sepsa (→ infekcyjne zapalenie wsierdzia, zakażenia kości, ropnie przerzutowe do mm. biodrowo-lędźwiowych, ropnie nadtwardówkowe w obrębie kręgosłupa lędźwiowego, ropnie wątroby i śledziony) - śmiertelność 15-30%

Staphylococcus aureus - choroby wywołane toksynami - gronkowcowe zatrucie pokarmowe

• ciepłostałe enterotoksyny gronkowcowe

• gwałtowne wymioty i biegunka 0.5-6h od spożycia pokarmu

• objawy ustępują samoistnie po ~ 24-48h

Staphylococcus aureus - choroby wywołane toksynami - gronkowcowy zespół poparzonej skóry (SSSS)

• inaczej choroba Rittera

• zwykle u noworodków

• pęcherze z płynem surowiczym BEZ bakterii

• śmiertelność 5%

• może dotyczyć dorosłych (immunosupresja, choroby nerek) - wtedy śmiertelność 60%

Staphylococcus aureus - choroby wywołane toksynami - zespół wstrząsu toksycznego (TSS)

• TSST-1

• choroba wieloukładowa (OUN, układ pokarmowy, układ krwionośny, wątroba, mięśnie, nerki)

• nagły początek - gorączka, wymioty, biegunka, wysypka, złuszczanie się skóry na dłoniach i stopach, zaburzenia świadomości, spadek ciśnienia krwi, plamica piorunująca

Gronkowce koagulazoujemne (CoNS)

• S. epidermidis, S. haemolyticus, S. lugdunensis, S. saprophyticus

• oportunistyczne (zakażenia u osób z obniżoną odpornością, wcześniaków, pacjentów po chemioterapii, biorców przeszczepów)

• zdolność tworzenia biofilmu

• wielolekooporność

Staphylococcus epidermidis

• naturalnie na skórze i śluzówkach człowieka

• zakażenia związane z obecnością wszczepu (linia naczyniowa, cewnik, endoproteza, rozrusznik, sztuczna zastawka)

• najczęstsza przyczyna sepsy szpitalnej

• istnieją szczepy oporne na metycylinę (MRSE)

• powoduje zapalenie wsierdzia, infekcje odcewnikowe, zakażenia endoprotez stawowych i infekcje dróg moczowych

Staphylococcus haemolyticus

• naturalnie w pachach, pachwinach i kroczu człowieka

• powoduje zakażenia dróg moczowo-płciowych, infekcyjne zapalenie wsierdzia, infekcje kości i stawów, zakażenia ran, sepsę

Staphylococcus lugdunensis

• naturalnie w okolicy pachwin człwoieka

• najbardziej zjadliwy spośród gronkowców koagulazoujemnych

• posiada DNAzę i clumping factor

• posiada białko wiążące czynnik von Willebranda - przyleganie bakterii do drobnych zmian naczyniowych → początkowy etap zapalenia wsierdzia

• powoduje infekcyjne zapalenie wsierdzia, zakażenia ran pooperacyjnych (dolna połowa ciała szczególnie), zakażenia skóry i tkanek miękkich, zakażenia odcewnikowe, zapalenia szpiku, zapalenia otrzewnej, zapalenia stawów i sepsę

• zakażenia mają charakter ostry, podobny do S. aureus

Staphylococcus saprophyticus

• naturalnie w odbycie i układzie moczowo-płciowym człowieka

• powoduje ostre zapalenia : zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie cewki moczowej

• posiada białko UafA (uro-adherence factor A) - adhezja do moczowodu

• szybka adaptacja do zmiennych warunków ludzkiego moczu

Staphylococcus spp. - diagnostyka

• hodowla na podłożu krwawym lub podłożu Chapmana

• analiza biochemiczna

• metody molekularne

Staphylococcus spp. - leczenie i profilaktyka

• interwencja chirurgiczna (usunięcie wszczepu, oczyszczenie rany)

• kloksacylina, cefazolina, wankomycyna

• brak szczepionki

Streptococcus spp. - charakterystyka

• ziarenkowce (paciorkowce - łańcuszki lub pary)

• Gram+

• katalazoujemne

• względnie beztlenowe

• podział na podstawie zdolności do hemolizy i wg Lancefield)

Streptococcus pneumoniae (pneumokok)

• kolonizuje śluzówki górnych dróg oddechowych

• powoduje inwazyjną chorobę pneumokokową (najczęściej serotyp 19A) - zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa, zapalenie płuc z bakteriemią

• ryzyko IChP jest większe u osób z zaburzeniami produkcji przeciwciał IgG, zaburzeniami fagocytozy, upośledzoną funkcją nabłonka dróg oddechowych, asplenią lub po splenektomii i anemią sierpowatą

• nieinwazyjna choroba pneumokokowa - zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok

• 25% dzieci po pneumokokowym ZOMR lub zapaleniu ucha środkowego ma powikłania długoterminowe - niedosłuch, głuchota, opóźnienie w rozwoju, trudności w koncentracji i nauce, upośledzenie ruchowe, padaczka

Streptococcus pneumoniae - czynniki zjadliwości

• otoczka polisacharydowa - właściwości antyfagocytarne, umożliwia penetrację do OUN

• pneumolizyna - zniszczenie tkanek, hamowanie elementów układu immunologicznego; pneumolizyna zostaje uwolniona z komórki w momencie jej rozpadu

• proteaza - hydrolizuje przeciwciała klasy IgA1

• neuraminidazy Nana i NanB - rola pomocnicza w adhezji

• białko powierzchniowe PspC/CbpA - adhezja, kolonizacja śluzówek nosogardzieli, przeniknięcie przez barierę krew-mózg

Paciorkowce jamy ustnej

• kolonizują jamę ustną i gardło, ale też układ moczowo-płciowy człowieka

• grupa Mitis (S.mitis, S.pneumoniae, S.oralis, S.sanguinis

• grupa Mutns (S.mutans, S.sobrinus, S.ratti)

• grupa Salivarius (S.salivarius, S.vestibularis) → tworzenie płytki nazębnej, inicjowanie próchnicy zębów

• grupa Anginosus (S. Anginosus, S.intermedius, S.constellatus) → najczęściej wywołują zakażenia u ludzi

Po przedostaniu się do krwi (np. w skutek zabiegu) paciorkowce jamy ustnej mogą wywołać sepsę, zapalenie wsierdzia, zapalenie kości i szpiku kostnego, zapalenie płuc czy ZOMR.

Streptococcus pyogenes (GAS)

• kolonizuje górne drogi oddechowe, błonę śluzową gardła i migdałki podniebienne

• zakażenie szerzy się drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni (wydzieliny, zakażona rana, zmieniona chorobowo skóra)

Streptococcus pyogenes - czynniki zjadliwości

• otoczka hialuronowa - chroni przed fagocytozą

• śluz - adhezja

• białko M - silnie immunogenne białko powierzchniowe, antyfagocytarne

• streptokinazy (fibrynolizyny) A i B - rozpuszczają fibrynę, ułatwiają rozprzestrzenianie się zakażenia

• hialuronidaza, DNAza, proteazy

• hemolizyny - liza erytrocytów

• streptolizyny O i S - toksyny cytolityczne, immunogenne, streptolizyna O jest wrażliwa na tlen, marker diagnostyczny w teście ASO (miano antystreptolizyny)

• pirogenne egzotoksyny paciorkowcowe (SPE) A, B i C - superantygeny o właściwościach immunomodulujących i erytrogennych, SPE A związana jest z objawami szkarlatyny, SPE B z martwiczym zapaleniem powięzi i zespołem wstrząsu toksycznego (STSS)

Streptococcus pyogenes - zakażenia ropne

• angina paciorkowcowa

• liszajec zakaźny

• szkarlatyna (płonica)

• róża

• zapalenie tkanki łącznej

• martwicze zapalenie powięzi

• paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego (STSS)

Streptococcus pyogenes - zakażenia nieropne

• gorączka reumatyczna (zwykle zapalenie mięśnia sercowego i stawów o podłożu autoimmunologicznym, najczęstsza przyczyna nabytych wad serca)

• rumień guzowaty (zwykle na goleniach)

• ostre zapalenie kłębuszków nerkowych (uszkodzenie kłębuszków na skutek odkładania się w nich kompleksów immunologicznych)

Streptococcus agalactiae (GBS)

• kolonizuje dystalny odcinek przewodu pokarmowego i układ moczowo-płciowy człowieka

• ryzyko transmisji wertykalnej z matki na noworodka, ryzyko dla ciężarnej

• dorośli w immunosupresji - infekcje tkanek miękkich, zakażenia układu moczowego, zapalenie płuc

Streptococcus agalactiae - czynniki zjadliwości

• otoczka (kwas sjalowy)

• adhezyny

• enzymy

• cytolizyny

Streptococcus agalactiae - noworodek

• szczególnie narażone są wcześniaki

• EOD (early onset disease) - w pierwszych 7 dobach życia, w wyniku transmisji wertykalnej lub wstępującego zakażenia błon płodowych/płynu owodniowego → zapalenie płuc i sepsa, śmiertelność 2-8%

• LOD (late onset disease) - od 1. tyg. do 3. msc. życia → ZOMR, śmiertelność 10-15%

Streptococcus agalactiae - kobieta ciężarna

• poporodowe zapalenie błony śluzowej macicy

• sepsa w następstwie cesarki

• przedwczesne pęknięcie błon płodowych (przedwczesny poród)

• gorączka śródporodowa

• zakażenie jamy owodni

Streptococcus spp. - diagnostyka

• hodowla - agar krwawy

• typ hemolizy:

  • alfa (częściowa) - grupa Viridans (czyli grupy Mitis, Mutans i Salivarius paciorkowców jamy ustnej), S. pneumoniae

  • beta (całkowita) - S. pyogenes, S. agalactiae

• testy krążkowe - szybka diagnostyka gatunku

Test wrażliwości na bacytracynę

• paciorkowce beta hemolizujące

• krążek SP

• wynik dodatni da tylko S. pyogenes (wrażliwy na bacytracynę)

Test wrażliwości na optochinę

• paciorkowce alfa hemolizujące

• krążek OP

• wynik dodatni da tylko S. pneumoniae (wrażliwy na optochinę)

Test CAMP

• do identyfikacji gatunkowej S. agalactiae wśród innych paciorkowców beta hemolizujących

• wykazuje synergistyczne działanie hemolizyn S. aureus i S. agalactiae

Streptococcus spp. - leczenie i profilaktyka

• S. pyogenes, S. agalactiae - penicylina (fenoksymetylpenicylina) doustnie, penicylina + klindamycyna, benzylpenicylina benzatynowa domięśniowo

• S. pneumoniae - amoksycylina doustnie, ampicylina dożylnie

• okołoporodowa profilaktyka antybiotykowa (S. agalactiae), szczepionka (S. pneumoniae)

Enterococcus spp. - charakterystyka

• ziarenkowce

• Gram+

• względnie beztlenowe

• owalne

• brak hemolizy

• rosną w 6.5% NaCl i 40% soli żółci

Enterococcus spp. -