ak h1 en h2

absolute afstand

De afstand die je meet langs een rechte lijn (hemelsbreed).

absolute ligging

De coördinaten van een plaats (N.B./Z.B. en W.L./O.L.).

andersglobalist

Persoon, groepering of ngo die kritiek heeft op globalisering vanwege de negatieve gevolgen daarvan.

belastingtarief

Het percentage belasting dat wordt opgelegd aan een individu, onderneming of instelling.

bipolaire wereld

Wereldsysteem met twee economisch en/of politiek machtige centrumgebieden.

bruto binnenlands product (bbp)

De waarde van alle goederen en diensten die in een land worden geproduceerd.

bruto nationaal product (bnp)

De waarde van alle goederen en diensten die in een jaar door de bevolking van een bepaald land (ook in het buitenland) worden geproduceerd.

buitenlandse investering

Kapitaal dat wordt ingezet om in andere landen te investeren in bijvoorbeeld fabrieken, kantoren, infrastructuur of ondernemingen.

centrum

Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): hoogontwikkeld, rijk land of gebied met veel economische en politieke macht.

centrum-periferiemodel

Systeem dat de wereld indeelt in centrumlanden, semiperifere landen en perifere landen op basis van economische en politieke machtsverhoudingen.

communisme

Politiek en economisch systeem waarbij de staat alle bedrijven bezit en bepaalt welke producten worden geproduceerd.

culturele globalisering

Toenemende vervlechting van de levens van mensen en intensivering van culturele relaties tussen cultuurgebieden.

de-industrialisatie

Afname van de productie en de werkgelegenheid in de industrie.

dekolonisatie

Het zelfstandig worden van een voormalige kolonie.

economische globalisering

Toenemende vervlechting en intensivering van economische relaties tussen landen.

exploitatiekolonie

Een overzees gebied dat dient als leverancier van goedkope grondstoffen en arbeidskrachten voor het moederland en als afzetgebied van de producten uit het moederland.

foreign direct investment (FDI)

Kapitaal dat wordt ingezet om in andere landen te investeren in bijvoorbeeld fabrieken, kantoren, infrastructuur of ondernemingen.

geopolitiek

Het inzetten van economische, politieke en militaire middelen door (regionale) grootmachten om hun invloed op bepaalde gebieden te vergroten.

globalisering

Wereldwijde vervlechting van de levens van mensen en van de uitwisseling van mensen, goederen, geld en informatie (kennis, cultuur).

global shift

Het verschuiven van het economische zwaartepunt op de wereld.

handelsbelemmering

Voorwaarden die een land of een groep samenwerkende landen stelt aan de handel, waardoor er geen sprake is van vrijhandel.

hegemoniale staat

Land dat met economische, politieke en militaire middelen een dominante rol speelt in het wereldsysteem.

imperialisme

Proces waarbij landen hun macht in andere delen van de wereld willen uitbreiden door gebieden te veroveren en te controleren.

informatie- en communicatietechnologie (ICT)

Moderne, digitale technieken die een snelle, goedkope en overal toegankelijke uitwisseling van informatie mogelijk maken.

innovatie

Een nieuw idee, product, dienst of proces.

internationale arbeidsverdeling

Verdeling van economische activiteiten over landen, waarbij landen zich toeleggen op die productie, waar men relatief goed in is of waarvoor de voorwaarden gunstig zijn.

kapitaalstroom

Internationale verplaatsing van geld of andere waardevolle eenheden.

kapitalisme

Politiek en economisch systeem waarin de productie wordt geleid door ondernemers en waarin investeringen worden gedaan om winst te maken.

kolonialisme

Systeem waarin vooral Europese landen (overzeese) gebiedsdelen bezetten uit economische en/of politieke overwegingen of als potentieel vestigingsgebied.

kolonie

Overzees gebiedsdeel dat in het bezit is van (meestal) een Europees land.

multinationale onderneming (mno)

Onderneming met vestigingen in ten minste twee landen.

multipolaire wereld

Wereldsysteem met meerdere gelijkwaardige economisch en/of politiek machtige centrumgebieden.

nationalisme

Politieke ideologie die het eigen land, de eigen inwoners en de eigen nationale identiteit als uitgangspunt neemt.

neokolonialisme

Toenemende economische afhankelijkheid van met name de voormalige koloniën van westerse landen.

neoliberalisme

Politieke stroming die is gericht op marktwerking, een kleinere overheid, vrijhandel en vrijheid op het gebied van internationale kapitaalstromen.

nieuw industrieland

Land dat zich in korte tijd ontwikkelde tot geïndustrialiseerd land, met als kenmerken een exportgerichte economie en het ontvangen van buitenlandse investeringen.

offshoring

Het verplaatsen van arbeidsintensieve onderdelen van de productieketen door mno’s uit de centrumlanden naar landen met lagere lonen, waarbij de mno’s eigenaar van de fabrieken of vestigingen blijven die ze daar kopen of laten bouwen.

outsourcing

Het uitbesteden van werk aan een ander bedrijf in Nederland of in een ander land, meestal vanwege kostenbesparing.

Pacific Rim

Regio’s of landen rondom de Grote Oceaan (Pacific Ocean in het Engels) die een snelle economische groei doormaken.

periferie

Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): minder economisch ontwikkeld land of gebied dat wordt gekenmerkt door afhankelijkheid, nadelige handelsrelaties, gebrekkige technologie en een lage productie.

politieke globalisering

Toenemende vervlechting en intensivering van politieke relaties tussen landen.

productieketen

De onderdelen waaruit het productieproces van goederen bestaat: onderzoek en ontwerp, productie, distributie en consumptie.

protectie

Alle beschermende maatregelen die een regio of een land neemt die zorgen voor handelsbelemmeringen, waarmee binnenlandse producten worden beschermd tegen concurrentie van buitenlandse producten.

relatieve afstand

De afstand die je uitdrukt in tijd, kosten en moeite.

relatieve ligging

De ligging van een plaats ten opzichte van andere plaatsen, uitgedrukt in tijd, kosten en moeite.

reshoring

Het terughalen van economische activiteiten uit het buitenland.

ruilvoet

Verhouding tussen het prijspeil van de exportproducten en het prijspeil van de importproducten.

ruilvoetverslechtering

Het steeds ongunstiger worden van de verhouding tussen het prijspeil van de exportproducten en het prijspeil van de importproducten.

semiperiferie

Begrip uit het centrum-periferiemodel (wereldsysteem): land of gebied dat een tussenpositie inneemt tussen het centrum en de periferie.

slavernij

Een systeem waarbinnen een mens eigendom is van en ander of als zodanig wordt behandeld en daardoor geen rechten heeft of kan uitoefenen.

tijd-ruimtecompressie

Proces waarbij de relatieve afstand tussen plaatsen afneemt vanwege verbeteringen in transport- en informatietechnologie.

transportnetwerk

Netwerk van vervoersstromen met hubs (knooppunten) en spokes (de verbindingen daartussen).

transporttechnologie

Technieken waaronder digitale technologie, die het mogelijk maken goederen sneller, goedkoper en op grotere schaal te vervoeren en distribueren.

unipolaire wereld

Wereldsysteem met één economisch en politiek machtig centrumgebied.

vestigingskolonie

Een overzees gebiedsdeel waar kolonisten (meestal Europeanen) zich blijvend vestigen.

vrijhandel

Handel tussen landen die volledig plaatsvindt volgens de wetten van vraag en aanbod, zonder handelsbelemmeringen.

vrijhandelsverdrag

Een verdrag tussen landen en/of regio’s dat handelsbelemmeringen opheft.

Wereldhandelsorganisatie (WTO)

Organisatie die gericht is op het liberaliseren van de wereldeconomie.

wereldsysteem

Indeling van de wereld volgens een bepaald model, zoals het centrum-periferiemodel, om met name de economische en politieke machtsverhoudingen uit te drukken.

analfabetisme

Deel van de bevolking ouder dan 15 jaar dat analfabeet is (niet kan lezen en/of schrijven).

beroepsbevolking

Alle personen tussen de 15 en 65 jaar die betaald werk hebben of zoeken.

bevolkingsdichtheid

Het (gemiddelde) aantal inwoners per km² in een regio.

bevolkingsgroei

De absolute of procentuele toename van het aantal bewoners van een gebied.

bevolkingsspreiding

Verdeling van mensen over een gebied of land.

blokvorming

Samenwerking of organisatie van landen, vooral op economisch en/of politiek gebied.

bruto regionaal product (brp)

De totale geldwaarde van alle in een regio geproduceerde goederen en diensten (per jaar). Kan per hoofd van de bevolking worden weergegeven.

democratisch gehalte

Mate waarin de politieke, economische en sociale macht verdeeld is over de bevolking van een land, hoeveel zeggenschap inwoners van een land hebben over hun eigen leven en hoe de regering en de overheid in een land functioneren.

demografisch transitiemodel

Model waarin de overgang wordt beschreven van een fase met hoge geboorte- en sterftecijfers naar een fase met lage geboorte- en sterftecijfers.

demografische druk

De verhouding tussen het niet-arbeidsproductieve deel en het arbeidsproductieve deel van de bevolking.

ginicoëfficiënt

Indicator voor de mate van ongelijkheid in inkomen of vermogen.

gini-index

Indicator voor de mate van ongelijkheid in inkomen of vermogen.

human development index (hdi)

Samengestelde indicator waarin het bnp per inwoner, de mate van scholing en de levensverwachting meeweegt.

inkomen (per hoofd)

Alles wat iemand per jaar ontvangt als opbrengst van arbeid, onderneming of vermogen.

kindersterfte

Het aantal kinderen dat voor hun vijfde verjaardag is overleden (in % of in ‰).

koopkracht

Hoeveelheid goederen en diensten die een bevolking of een persoon kan kopen voor een bepaalde hoeveelheid geld.

leeftijdsopbouw

De samenstelling van de bevolking op basis van leeftijd en geslacht.

natuurlijke bevolkingsgroei

Ontwikkeling van het bevolkingsaantal door geboorte en sterfte.

ontgroening

Afname van het aandeel van jongeren onder de 15 jaar in de totale bevolking.

ontheemde

Iemand die op de vlucht is in eigen land, bijvoorbeeld vanwege oorlog, hongersnood of natuurrampen.

samenwerkingsverband

Groep van landen of organisaties die regelmatig overleg met elkaar hebben en/of intensief met elkaar samenwerken.

sociale bevolkingsgroei

Ontwikkeling van het bevolkingsaantal door immigratie en emigratie.

vergrijzing

Toename van het aandeel van de groep mensen van 65 jaar en ouder in de bevolking.

verstedelijkingsgraad

Aandeel van de stedelijke bevolking in de totale bevolking.

verstedelijkingstempo

Snelheid waarmee de verstedelijkingsgraad (per jaar) verandert (in %).

vluchteling

Iemand die vanwege sociaal-culturele, politieke of fysische ervaringen en motieven migreert en in nood en/of levensgevaar is.

VN-ontwikkelingsindex

Samengestelde indicator waarin het bnp per inwoner, de mate van scholing en de levensverwachting meeweegt.

vruchtbaarheidscijfer

Het aantal levendgeborenen per jaar per duizend vrouwen van 15 tot 50 jaar.