MAATSCHAPPIJLEER // H2 rechtstaat - begrippen

Rechtsstaat

een staat waarin je als burger met grondrechten wordt beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.

Autoritaire staat

staat waarin 1 machthebber of een kleine groep mensen bepaalt wat de regels zijn

Democratische rechtsstaat

staat waarin burgers meedoen aan vrije verkiezingen en bepalen zo wie de machtshebbers zijn.

Sociale rechtsstaat

staat waar allerlei wetten zijn en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen

Rechtszekerheid

het na kunnen gaan wat iedereen wel of niet mag

Sociaal contract

afspraken om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven.

Beginsel van de grondrechten

alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid geboren en moeten ook zo kunnen samenleven

Soevereiniteits- en democratiebeginsel

de mensen sluiten gezamenlijk een vredesakkoord, het sociaal contract

Legaliteitsbeginsel

er is een staat die het sociaal contract tussen mensen kan afdwingen, maar die strikt gebonden is aan de wetten die partijen zelf hebben opgesteld

Beginsel van de trias politica

Verlichte dictatuur

dictatuur waar de machthebber in zekere mate rekening houdt met de bevolking

Constitutionele monarchie

Censuskiesrecht

een kleine groep mannelijke burgers die een bepaald bedrag aan belasting betaalden.

Nachtwakersstaat

een staat die zich voornamelijk inzet voor de bewaking van de veiligheid van de burgers

Klassieke grondrechten

in deze rechten kun je de belangrijkste kenmerken van het sociaal contract herkennen, want hierin wordt geregeld dat de staat de persoonlijke vrijheidsrechten van mensen zo min mogelijk beperkt.

Sociale grondrechten

Verticale werking

grondrechten kunnen worden uitgeoefend door burgers tegenover de staat

Horizontale werking

grondrechten kunnen worden beroepen door burgers op medeburgers

Legaliteitsbeginsel

de overheid mag alleen de vrijheid van burgers inperken als de rechtmatigheid van die beperking is vastgelegd in wetten en regels die door het parlement zijn aangenomen

Het recht

Rechtsorde

Trias politica

Wetgevende macht

stelt de wetten op

Uitvoerende macht

voert de wetten uit

Rechterlijke macht

oordeelt in conflicten over de juiste toepassing van de wet

Checks and balances

Vierde macht

Discretionaire bevoegdheid

Klassenjustitie

rechters laten zich leiden door vooroordelen

Jurisprudentie

alle eerdere uitspraken van alle rechters samen

Privaatrecht

Rechtspersonen

stichtingen of bv’s die in een rechtszaak optreden als bruger

Eiser gedaagde

degene die de zaak aan de rechter voorlegt

Gedaagde

Dagvaarding

Vonnis

Dwangsom

Kort geding

Mediation

Publiekrecht

Bestuursrecht

Onschuldvermoeden

Als verdachte ben je onschuldig tot het tegendeel door de rechter gewezen wordt geacht.

Strafbaarheidsbeginsel

je kunt niet veroordeeld worden voor iets wat volgens de wet niet strafbaar is op het moment van plegen

Strafbepaling

Ne bis in idem-regel

bepaalt dat je niet voor twee keer vervolgd kan worden voor hetzelfde vergrijp

Verjaringstermijn

iemand kan na een bepaalde periode van tijd niet meer vervolgd worden voor een misdrijf

Misdrijven

Overtredingen

minder ernstige strafbare feiten

Openbaar ministerie (OM)

officier van justitie kan optreden namens de OM dan treedt hij op in de naam van de staat

Staande houden

laten stilstaan en vragen naar identiteitsbewijs

Aanhouden

Seponeren

Transactie

Strafbeschikking

bij lichte delicten kan het OM zelf een straf opleggen

Vervolgen

Tenlastelegging

bevat waarom de verdachte voor de rechter moet komen en waarvan zij of hij wordt beschuldigd

Terechtzitting

Strafuitsluitingsgronden

als iemand als niet strafbaar wordt geacht

Ontoerekeningsvatbaarheid

als iemand echt niet verantwoordelijk wordt gesteld kan worden voor het gepleegde delict

Vrijheidsstraf

Geldboete

Taakstraffen

Bijkomende straf

kan worden opgelegd naast een hoofdstraf

Strafrechtelijke maatregelen

Resocialisatie

Jeugdstrafrecht

zo veel mogelijk lichte misdrijven onder jongeren worden afgedaan met een taakstraf

Adolscentenstrafrecht

rechter kan kiezen tussen een jeugdstrafrecht en een volwassenstrafrecht

UVRM

EVRM

Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie

moderne catalogus van grondrechten

Internationaal Gerechtshof

internationale rechtbanken in het Vredespaleis is Den Haag

Oorlogstribunalen

hier staan oorlogsmisdadigers te recht, tribunalen zijn geen permanente rechtbanken, ze worden weer opgeheven als er geen verdachten meer gevonden of voorgeleid kunnen worden.

Internationaal strafhof

wel permanent, bestraft oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Toetsingsrecht

recht van rechters om iets uit te voeren

Big data

Algoritmen

Predictive policing

het voorspellen van criminaliteit met behulp van big data en algoritmen

Etnische profilering

burgers worden op grond van hun zichtbare etnische achtergrond en/of huidskleur onevenredig vaak staande gehouden door de politie, zonder dat daa een redelijke rechtvaardiging voor bestaat.