Evolucija - pojmovi

učiti ovo pls <3

aberantan

individua neke vrste koja se odlikuje drugačijim osobinama u odnosu na tipske jedinke koje su nastale prvenstveno utjecajem ekoloških faktora, a veoma rijetko i genetičkih faktora

abiogeneza

teorija o stalnom, spontanom nastanku života od nežive materije samozačećem, odnosno neposrednim nastankom iz nežive materije

adaptacija

prilagođenost organizama na konkretne uvjete životne sredine

adaptibilnost

sposbnost prilagođavanja organizama na konkretne uvjete životne sredine

adaptivna korelacija

pojava korelativnog razvoja različitih osobina koje povećavaju adaptivnu vrijednost date vrste

adaptivna radijacija

proces nastanka više adaptivnih tipova od jedne jedinstvene razvojne linije; evoluciono razdvajanje taksona (adaptivni tip) u određenom broju različitih ekoloških funkcija ili načina života (adaptivna zona), obično nakon relativno kratkog vremenskog perioda, počevši od pojave novih formi

adaptivna vrijednost

stepen prilagođenosti datog fenotipa konkretnim uvjetima životne sredine

adaptivna zona

kompleks uvjeta određene životne sredine

alohronična promjenljivost

promjenljivost organizama u vremenu

alopatrična specijacija

specijacija koja se razvija u izolovanim populacijama neke vrste

alopatrične populacije

izolovane populacije nekih vrsta

anageneza

proces razvoja organizama složenije građe, u odnosu na predačke organizme, kroz vrijeme

analogi organi

organi različitog evolucionog porijekla čija je funkcija jednaka ili slična

aposemija

morfološki kolorit koji izrazito odudara od okoline u kojoj organizmi preživljavaju - upozoravajuća obojenost

aromorfoza

evoluciono usložnjavanje tjelesne građe određenih organizama

atavizam

ispoljavanje fenotipskih odlika udaljenih predaka

biogenetsko pravilo

pojava nekih predačkih osobina u ranim stadijima ontogenetskog, individualnog razvića organizama

biogeneza

biološka teorija po kojoj živa bića nastaju u procesima kretanja materije u prirodi, uz postupno usložnjavanje

biološka evolucija

razvoj, usložnjavanje i usavršavanje organske materije

biotip

svi fenotipovi unutar populacije(a) neke vrste koji imaju jednak genotip

borba za opstanak

predstavlja intraspecijsku i interspecijsku konkurenciju među organizmima koji dijele određeni prostor

brzina evolucije

tempo evolucionog razvoja: normalan tempo evolucionog razvoja – horotelija; usporeni tempo evolucionog razvoja – braditelija; ubrzani tempo evolucionog razvoja – tahitelija

cenogeneza

predstavlja termin kojim se opisuju nastale i stabilizirane adaptivne promjene na organizmima u svim stadijima njihovog razvoja

degeneracija

pojačano ispoljavanje neadaptivnih karakteristika, osobito letalnih i semiletalnih gena, u populacijama određene vrste, nastalih rekombinacijama i mutacijama

dema

lokalna populacija ili dio populacije koja naseljava određeni prostor

diferencijalni mortalitet

nejednaka fizička eliminacija jedinki kao posljedica različitog stepena prilagođenosti na konkretne uvjete životne sredine

diferencijalni fertilitet

nejednaka stopa rađanja, pa i preživljavanja, potomaka kao posljedica različitog stepena prilagođenosti na konkretne uvjete životne sredine

direkcionalna selekcija

tip selekcije kojim se favorizuje trenutačno najbolje prilagođeni fenotip, odnosno vrsta

disruptivna selekcija

tip selekcije kojim se favorizuje više dobro prilagođenih fenotipova, odnosno vrsta, uz eliminaciju prelaznih individua

divergentna evolucija

razvoj živih bića u pravcu povećanja međusobne različitosti

dokazi evolucije

su naučne činjenice kojima se potkrepljuje teorija o organskoj evoluciji

efektivna veličina populacije

dio populacije koji učestvuje u formiranju naredne generacije (reproduktivno aktivna populacija)

ekološka izolacija

izolacija skupine organizama ili populacije (vrste) čije se životne potrebe i ekološke navike razlikuju od svih ostalih pa i blisko srodnih vrsta

ekološka konvergencija

razvijanje podudarnih morfoloških karakteristika kod filogenetski udaljenih vrsta usljed preživljavanja u sličnim uvjetima životne sredine

ekološka niša

specifični životni uvjeti na koje je prilagođena jedna ili više populacija određene vrste

epigeneza

razvoj organizma od zigota nizom sukcesivnih dioba

evolucija

je progresivno mijenjanje sistema u vremenu

evolucioni ili razvojni nizovi

su predstavljeni određenim skupinama organizama na kojima se uočavaju progresivne fenotipske promjene u nizu generacija, a koje se mogu neposredno posmatrati na paleontološkim dokazima

evoluciona genetika

dio genetike koji se odnosi na mikroevoluciona genetička istraživanja, osobito determinacije fenomena biološke promjenljivosti

evolucione analogije

pojava sistema ili organa kod bioloških organizama različitog evolucionog porijekla, ali podudarnih funkcija

faktori evolucije

nizovi činilaca koji determinišu evolucione procese (vidi: nasljedna promjenljivost, prirodno odabiranje, izolacija i genetički drift)

fenotip

predstavlja sve ispoljene osobine nekog organizma ili, u užem smislu, posmatrani fenotip: sve jedinke koje posjeduju jednaku posmatranu osobinu

filetička evolucija

preobražaj vrsta u vremenu te nastanak više vrsta od jedne (ishodišne) vrste

fitness

sinonim termina adaptivna vrijednost

fosili

geološki artefakti živih bića koja su živjela u proteklim vremenima

gametska izolacija

tip reproduktivne izolacije prema kojoj ne dolazi do spajanja gameta u zigot

gametska selekcija

preferiranje određenog tipa gameta prilikom spajanja

genealogija

nauka o filogenetskim odnosima između jedinki, grupa, populacija ili sistematskih kategorija

genealoško stablo

grafički prikaz filogenetskih odnosa između jedinki, grupa, populacija ili sistematskih kategorija

genetički drift

fluktuacija u genskim frekvencijama kroz generacije organizama koje se ne mogu pripisati djelovanju selekcije ili mutacijama

genetičko opterećenje

postojanje gena u genskom fondu populacije koji snižavaju adaptivnu vrijednost njenog nosioca

genotip

ukupnost nasljednog materijala nekog živog sistema

geografska izolacija

gubitak mogućnosti razmjene genetičkog materijala unutar populacije(a) neke vrste zbog postojanja teško savladivih geografskih prepreka

geografska specijacija

proces feno-genotipskog, a time i ekološkog udaljavanja srodnih populacija zbog postojanja geografske izolacije

hibridizacija

ukrštanje spolno zrelih jedinki različitih populacija bez obzira na stupanj njihove varijabilnosti ili biosistematske pripadnosti

hibridizacijska specijacija

nastanak novih vrsta hibridizacijom postojećih

homologi organi

organi istog evolucionog porijekla čija funkcija može biti: jednaka, slična ili posve različita

izolacioni mehanizmi

skup zapreka razmjeni genetičkog materijala

izolat

skupina jedinki (populacija) koja je (geografskim barijerama) odvojena od većinskog dijela populacije

katamorfoza

pravac evolucionog razvoja u kome se adaptacioni nivo povećava uprošćavanjem općeg plana građe

kladogeneza

označava pravac evolucije u kojem od jedne populacije nastaju dvije ili više novih skupina

konvergencija

izrazita morfološka sličnost filogenetski (manje ili više) udaljenih individua čije skupine žive u sličnim uvjetima životne sredine

mehanička izolacija

reproduktivna izolacija bazirana na mehaničkoj nepodudarnosti genitalnih organa mužjaka i ženki

mimikrija

zaštitna obojenost po tipu „oponašanja“, odnosno morfološka podudarnost životinja bez zaštitnih supstanci (otrova) sa životinjama koje ih sadržavaju

modifikabilnost

„nenasljedna promjenljivost“, različitost fenotipskog odgovora jednakog genotipskog sastava različitim uvjetima životne sredine, ali u uvjetovanim okvirima datog genotipa

monofiletsko porijeklo

odrednica po kojoj svi pripadnici neke skupine vode porijeklo od jednog zajedničkog pretka

nasljedna promjenljivost

promjenljivost individua baziranih na promjenama na genetičkom materijalu

norma reakcije

nasljedno uvjetovana sposobnost variranja jedinki istog genotipa u različitim ekološkim uvjetima

normalizirajuća selekcija

vid selekcije pri kojoj dolazi do eliminacije svih neuobičajenih („nenormalnih“) fenotipova

ontogeneza

razviće jedinke od formiranja zigota do njene smrti

polifiletizam

teorijska postavka da su neke biološke skupine nastale konvergentnom evolucijom dvije ili više predačkih skupina

prilagodba

bilo koja ispoljena osobina na organizmima koja ima posebnu vrijednost za održavanje u konkretnim uvjetima životne sredine

prilagođenost

evoluciono usaglašavanje građe i funkcije organizama sa konkretnim uvjetima životne sredine

prirodno odabiranje (selekcija)

pojava nejednako prilagođenih organizama u populacijama iste ili različitih vrsta koja dovodi do povećanja učestalosti adaptivno vrednijih fenotipova

promjenljivost

ispoljena, fenotipska nejednakost jedinki i populacija jedne iste vrste

prostorna izolacija

izolacija određene skupine jedinki koje, iz bilo kojeg razloga, nisu u stanju da prevladaju postojeće prepreke na određenom prostoru i ostvare razmjenu genetičkog materijala

regresivna evolucija

filogenetska adaptacija specifičnim uvjetima životne sredine uprošćavanjem građe i funkcije organizama

reproduktivna izolacija

svaki oblik drastičnog smanjenja ili potpunog izostanka seksualnog kontakta između organizama

selekcija

procesi i djelovanja iz kojih proizilazi nejednaka reprodukcija različitih fenotipova iste ili različitih vrsta

selekcioni pritisak

ukupni negativni utjecaj prirodnog odabiranja na reprodukciju različitih fenotipova iste ili različitih vrsta

sezonska izolacija

vid reproduktivne izolacije baziran na nepodudarnosti sazrijevanja gameta, odnosno sezone oplođavanja između potencijalnih seksualnih partnera

simpatična obojenost

podudarnost površinskog fenotipa nekih organizama sa oblicima iz životne sredine u kojoj žive

specijacija

proces nastanka novih vrsta evolucionom divergencijom

stabilizirajuća selekcija

vid selekcije pri kojoj dolazi do eliminacije svih ekstremnih fenotipova

telomorfoza

regresivna evolucija organizama koja vodi povećanju specijalizacije nekih organa ili organskih sistema, uz nepromijenjen ili snižen opći nivo tjelesne organizacije

vještačko odabiranje

ljudsko djelovanje na određene biološke vrste radi dobijanja i uzgajanja organizama sa (ljudima interesantnim) osobinama

zaštitna obojenost

ispoljavanje takvih osobina na tijelu životinja (boje i šare), koje predstavljaju preventivnu mjeru protiv napada predatora