Module 4: case het Museum van de Twijfel (Marjan Doom)

Deze case sluit aan bij de module rond…

Retoriek (een taal om cultuur mee te bemiddelen)

• Manier hoe die objecten een verhaal proberen te vertellen moeten we zien als een taal

Marjan Doom is dierenarts van opleiding

Zij kijkt met een andere blik naar de wereld dan bv. een sociale wetenschapper

Het GUM

Het Gents universiteitsmuseum

• Bestaat al in veel andere landen, maar nog geen universiteitsmuseum in Vlaanderen

• Prototype => veel vrijheid om dingen uit te testen

• GUM positioneert zich tussen federale instelling, culturele instelling en instelling van de universiteit <=> andere universiteitsmusea die zich enkel koppelen aan de universiteit/het kennisinstituut en daardoor een (vals) gevoel van ‘waarheid’ creëren

Genese van het museum heeft +/- 10 jaar geduurd

 

Definitie van een museum

Non-profit plek waar bezoekers kunnen komen en waar we erfgoed bewaren voor de toekomstige generaties

• Winstoogmerk = geen museum (bv. autotentoonstelling)

• Toekomstige generaties => je moet al een voorspelling maken van welke stukken nog waardevol zullen zijn binnen 200 jaar (bv. Dodo met zacht weefsel en DNA)

Een museum is een permanente institutie waar informatie bemiddelt wordt met het publiek

• Passieve publieksbemiddeling = curator maakt de tentoonstelling, maar is zelf niet meer aanwezig om er uitleg bij te geven

  • Kans dat het publiek het anders interpreteert dan hoe het origineel bedoeld was

• Actieve publieksbemiddeling = curator is bv. aanwezig om uitleg te geven

GUM probeert een beroep te doen op een mix van de twee

Eerste fase: missie en visie

Welke kernidee willen we meegeven? Op welk publiek richten we ons?

Museum wordt vaak gezien als een bron van kennis/waarheid (bv. Ashmolean museum ziet er langs de buitenkant uit als een tempel)

Origineel was het ook zo dat musea beslisten wat verzameld werd, nu heeft publiek meer inspraak

Verschillende soorten wetenschapsmusea

Natuurhistorisch museum: onderzoek op natuurlijke fenomenen zoals biologie, geologie, klimaat…

Science museum: wetenschap gecombineerd met technologie

• Wetenschap wordt er vaak voorgesteld als de oplossing voor de toekomst  (=> sciëntisme)

Science centers: hebben geen collectie en zijn dan ook geen museum (bv. Technopolis)

• Gaat vaak over STEM, science is fun, tegenwoordig ook meer over vrouwen in de wetenschap

• Worden gefinancierd vanuit onderwijs, terwijl andere twee worden gefinancierd vanuit erfgoed en cultuur

GUM kan je niet indelen in deze vakjes, zij wilden iets anders uitproberen

Doelpubliek van het GUM

GUM is gericht op laatste graad van het secundair en studenten hoger onderwijs

MST opgericht: museum student team => studenten uit verschillende opleidingen die mee helpen nadenken over expo’s, de zaalteksten die geschreven worden…

Missie van het GUM en de plantentuin: een forum zijn voor…

Wetenschap, twijfel en kunst => plek waar ook andere stemmen welkom zijn over hoe je tot kennis kan komen (bv. wetenschap v.s. kunst)

• Discussie tussen disciplines in de wetenschap: jij bent geen ‘echte’ wetenschap

• Zijn het wel allemaal eens over de twijfel: hypothese blijven aftoetsen, je kan enkel bewijzen dat een hypothese niet klopt, je kan nooit bewijzen dat deze wel klopt

Moet aanzetten tot kritisch denken en erfgoed bewaren voor toekomstige generaties-

Tweede fase: collectie kiezen voor je museum

Normaal begin je met een collectie, maar GUM heeft specifiek collectie gekozen via hun missie/visie

Collectie gaat vaak over onderzoekmodellen/didactische modellen van verschillende disciplines

Gaat erg breed: zoölogie, etnografie, archeologie, geschiedenis…

Willen niet enkel iets vertellen over de wetenschapper, maar ook iets over de (zoekende) mens die de wereld probeert te begrijpen

• Bv. fototentoonstelling van mensen die naar sterren kijken => op zoek naar ‘het grootse’

• Kunst als instrument om een blik te geven die we met wetenschap niet kunnen brengen

7 thema’s in het GUM => inzicht krijgen in het wetenschappelijke proces

1. Chaos en proberen classificeren

2. Twijfel

3. Model => hele wereld onderzoeken is veel te groot, wetenschapper moet een vereenvoudigde weergave maken van de werkelijkheid

Bv. proefdierenmodel => muis leeft in een meer gecontroleerde wereld dan de mens die losloopt en verschillende andere invloeden kan hebben

4. Meten

Niet enkel in natuurwetenschappen, maar ook in sociale wetenschappen (bv. hoe ga je meten of we nu racistischer zijn dan tien jaar geleden)

5. Verbeelding => tot een hypothese komen vergt creativiteit

6. Kennis => bv. films en tekeningen kunnen ook een bron van kennis zijn

Verschillende media mogelijk

7. Netwerk => bv. via peerreview werken

Hoe communiceren onderzoekers met elkaar? Per discipline heb je een bepaalde taal en dit kan ook zorgen voor ‘vertaalfouten’

3 transversale thema’s => thema’s die impliciet aanwezig zijn in de collectie

Wetenschap is een dynamisch concept

• Lijkt alsof het niet geëvolueerd is sinds de Verlichting, maar wetenschap werkt in constante dialoog met de samenleving

• Bv. na corona veel meer onderzoek over vaccins

Wetenschap is een menselijke activiteit

• Betekent ook dat we fouten kunnen maken en bias kunnen hebben

• Bv. er wordt veel meer wetenschappelijk onderzoek gedaan op witte mannen

Aan wetenschap doen is ‘durf denken’

Voorbeeld uit de collectie: microscoop die werd ontwikkeld om kwaliteit van textiel te bekijken

Uiteindelijk ook sperma onder gelegd, maar men zag ‘mini-mensjes’ in die spermacellen

Wetenschap is iets menselijk, valkuilen van ons eigen brein

Voorbeeld uit de collectie: fauna der lijken

Proberen categoriseren hoe lang iemand al dood is via insecten

In het object zie je twijfel, want er zitten gaatjes omdat de insecten meerdere keren verplaatst werden van categorie

Multiperspectivisme

Een object kan je bekijken vanuit verschillende disciplines, maar doordat je vanuit een bepaalde bril/vooropleiding kijkt, zie je andere dingen niet meer

Via het museum word je geconfronteerd met andere brillen

• Bv. medische tekening met zwarte foetus => deze iconografie zijn wij niet gewend, doet je nadenken over de beelden die je al heel je leven ziet

Daniel Kahneman: ‘thinking fast, thinking slow’: twee systemen waarin mensen denken

• Fast: intuïtief denken, hetgeen we op elk moment van de dag aanspreken

• Slow: kritisch denken, voelt bijna tegennatuurlijk, maar leidt wel tot meer objectieve kennis

Educatieve werking/arbeider in het museum

Zorgt voor aanbod voor scholen, begeleidt stages, zorgt voor toegankelijkheid (bv. een gids die Vlaamse Gebarentaal kan)

3 pijlers tijdens een GUM rondleiding

• Durf kijken

• Durf denken: durf je eigen blik/bril in vraag te stellen

  • Via methode van socratisch gesprek proberen vragen oproepen die tot discussie kunnen leiden

• Durf doen: educatief aanbod is interactief

Het museum en de retoriek

Manier hoe we een verhaal proberen te vertellen met de objecten, kunnen we zien als een taal

Museum als een tekst die de bezoeker leest en zelf interpreteert

Bv. driedimensionaal gegeven: waar plaats je welke objecten en wat betekent dat?

Object is een (passieve) kennisdrager of een geladen object

• Een object kan ook transformeren van kennisdrager naar geladen object

Kennisdrager: object vertelt op een eenvoudige en eenzijdige manier info aan een bezoeker

• Informatie wordt geprofileerd als ‘kennis/waarheid’

Geladen object: een object waar je stil bij staat en dat jou activeert om vragen te stellen

• Bv. dermatologische ziektes mouleren op een patiënt => roept vragen op over consent

Actant > actor-netwerktheorie (Bruno Latour)

Alle kennis die gegenereerd wordt, is in interactie met mensen en objecten => objecten krijgen hierdoor ook een soort agency

Kennis genereren via ‘the parliament of things’: je discussieert met elkaar, maar neemt ook de rol aan van de objecten waar het invloed op heeft

• Bv. nieuwe brug zetten => iemand neemt de rol aan van auto, iemand neemt de rol aan van rivier… en zo kun je ook met een andere bril kijken (bv. natuurbescherming)

Charging objects/geladen objecten creëren

• Out of context: een object in een onverwachte situatie plaatsen

• Juxtaposition: perspectief bieden door incongruentie

• Scenografie: je kan een ruimte inrichten zoals je een toneelvoorstelling inricht

• Mediators: het object kan ook geladen worden door actieve publieksbemiddeling (bv. een gids)

Out of context: een object in een onverwachte situatie plaatsen

Wij leven volgens bepaalde sociale scripts, wanneer die scripts niet gevolgd worden, activeert dat iets bij ons en stellen we dingen sneller in vraag

• Bv. leerkracht die opeens les zou geven in onderbroek

• Bv. vissenskelet in Sint-Baafskathedraal: wetenschap en kerk bij elkaar plaatsen

  • Toont ook dat het moeilijk is om multiperspectivisme binnen te brengen, want later is dit door de kerk weer vernauwd => QR-codes gehangen met het verhaal van Jona

Juxtaposition: perspectief bieden door incongruentie

Bv. objecten uit verschillende disciplines naast elkaar plaatsen kan nieuwe perspectieven bieden

Twijfel en chaos is niet iets wat mensen verwachten in een museum

Scenografie: je kan een ruimte inrichten zoals je een toneelvoorstelling inricht

Spelen met licht, parcours creëren die mensen volgen, blik sturen naar bepaalde zaken….

Door objecten op een bepaalde manier in een ruimte te plaatsen, kan je tot kritische blik komen

• Bv. behangpapier en één stuk heeft een kader errond => is iets kunst vanaf het moment dat er een kader rond zit?

• Bv. scenografie in de wonderkamer van de waarheid => alles is gemaakt van karton en is dus niet ‘echt’

Scenografie heeft dus ook een artistieke betekenislaag en is niet enkel bedoeld om objecten in detail te laten onderzoeken

• Niet puur kennisoverdracht, maar ook een plek van betekenisgeving

Mediators: het object kan ook geladen worden door actieve publieksbemiddeling (bv. een gids)

Mediator kan zeggen naar wat je moet kijken en hoe je moet kijken

Gidsen trainen in socratische gesprekken en multiperspectivisme zodat niet één blik aan bod komt

Mediator kan ook een kunstenaar zijn => zorgen dat je met ander perspectief naar wetenschap kijkt

• Bv. kunstenaar die AI gevoed heeft met maskers en organisch beeldmateriaal en daaruit een eigen beeld gecreëerd heeft => nadenken over de rol van AI in het artistieke proces