geo gospodarka polski

czynniki kształtujące rolnictwo polski: przyrodnicze

• klimat - temp, opady, okres wegetacyjny

• gleby

• ukształtowanie powierzchni

czynniki kształtujące rolnictwo polski: pozaprzyrodnicze

• struktura własnościowa

• struktura wielkościowa

• poziom nawożenia

• wskaźnik mechanizacji

klimat w Polsce

umiarkowany ciepły przejściowy

kontynentalny - na wschodzie, duże amplitudy temperatury powietrza

morski - na północy i zachodzie

w zimę ląd szybciej traci ciepło, a woda wolniej, więc zch/płn mają cieplejsze temperatury

w górach - spadek temp. wraz z wysokością na 100m: -0,6*C w powietrzu wilgotnym, -1*C w suchym

średnie temp. roczne: największe w nizinie śląskiej, płd-zch PL; góry (oprócz Karkonoszy); im bardziej na płn-wsch, tym krótszy okres wegetacyjny

klimat w Polsce - opady atmosferyczne

największe w górach ← występują opady orograficzne

potem przy morzu

cień opadowy - woj. kuj-pom, wielkopolskie; bardzo małe opady, ponieważ powietrze traci wilgoć przy morzu/przy górach

średnie opady roczne - 600mm

największe opady, kiedy największa temperatura - lipiec

anomalie pogodowe

powodzie, susze, przymrozki

gleby w Polsce

50% gleby brunatne / płowe

• na glinie zwałowej - materiał przyniesiony przez lądolód

• naturalnie drzewa liściaste ← mnóstwo wycinek na pole uprawne

25% gleby bielicowe

• piaskowe, słabe

• drzewa iglaste

1-2% czarnoziemy

• wyżyna lubelska, sandomierska

• najbardziej żyzne

8% mady

• występują obok rzek

• Żuławy Wiślane

tereny najlepsze dla rolnictwa w PL

• Nizina Śląska - mady, długi okres wegetacyjny

• Żuławy Wiślane - mady, nieco krótszy okres

• Wyżyna Lubelska - czarnoziemy, krótki okres wegetacyjny

• Kotlina Sandomierska

tereny najgorsze dla rolnictwa w PL

• pojezierze Mazurskie - gleby bielicowe, niekorzystne ukształtowanie terenu

• góry - zbyt niskie temperatury powietrza

• Suwalszczyzna

ukształtowanie powierzchni w PL

średnio 170m n.p.m.

90% nizin, głównie płasko i nisko

lepsze są stoki południowe, ponieważ są lepiej nasłonecznione → wyższa temperatura

struktura własnościowa w PL

lepsze są prywatne niż państwowe → lepiej się o nie dba, właściciele bardziej się starają

ok 84% wszystkich gospodarstw rolnych zajmują gosp. indywidualne

likwidacja PGRów po 89 roku

struktura wielkościowa w PL

średnia wielkość gosp. rolnego w PL to 10,81ha ← mała, ale stopniowo rośnie

im większe, tym łatwiej zmechanizować

najmniejsze: małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie, śląskie → tradycyjny model rodziny, dzielenie gospodarstw między dzieci, duże rozdrobnienie

największe: zch-pom, warm-maz, lubuskie, pomorskie → były to ziemie pruskie, po II wś Niemcy (właściciele ziem) wyemigrowali, została ziemia niczyja → powstawały PGR

zatrudnienie w rolnictwie

• stosunkowo dużo ludzi na tle Europy → mniejsze zarobki

• słabe wykształcenie ludności wiejskiej

• zaawansowany wiek

mechanizacja rolnictwa

• przestarzałe maszyny

• największa liczba ciągników w województwach z największym rozdrobnieniem gospodarstw

• poziom mechanizacji wzrasta

rolnictwo ekologiczne

• stale rosnące zapotrzebowanie na zdrową żywność ← większa świadomość, bogacenie się ludzi

• rozwój ekologicznych gospodarstw rolnych

• produkcja rolna prowadzona jest wyłącznie naturalnymi sposobami uprawy i hodowli

• nie stosuje się nawozów sztucznych i innych środków chemicznych

• wykorzystuje się nawozy naturalne

• dwie podstawowe zasady:

  • produkcja rolna bez szkodliwego wpływu na środowisko naturalne

  • wytwarzanie żywności całkowicie zdrowej dla człowieka

• mniej efektywna uprawa, ale można sprzedawać drożej

struktura użytkowania ziemi w PL

użytki rolne 50%:

• grunty orne 35%

• łąki i pastwiska 10%

• sady 1%

lasy 30%

nieużytki 1,5%

przemysł w czasach PRLu

nacjonalizacja przemysłu - oddawanie firm państwu, państwo było właścicielem firm dawniej prywatnych

strategia przyspieszonej industrializacji

przemysł po 89 roku

restrukturyzacja polskiego przemysłu:

• zmiany struktury własnościowej - prywatyzacja firm

• zmiany struktury wielkościowej (elastyczność do zmian zapotrzebowania, bliskość rynku i konsumentów, innowacyjność, sprawniejsze zarządzanie, swoboda lokalizacyjna - dla surowców)

• zmiany struktury produkcji przemysłowej - odejście od górnictwa, hutnictwa, przemysłu lekkiego na rzecz przemysłu elektromaszynowego, chemicznego

• bezpośrednie inwestycje zagraniczne → rozwój gospodarczy, np. firmy samochodowe

• specjalne strefy ekonomiczne → mniejsze podatki, aby zachęcić do inwestowania

górnictwo węgla kamiennego

• ok 50 mld ton - 13 mld nadaje się do wydobycia

• Górnośląskie Zagłębie Węglowe - 80% zasobów, 95% wydobycia

• Rybnicki Okręg Węglowy - mało korzystne warunki zalegania węgla, jednak najbardziej kaloryczny - daje dużo energii

• Zagłębie Lubelskie - kopalnia Bogdanka koło Łęcznej; znaczna głębokość zalegania węgla

• wydobycie ok 62 mln ton (na świecie 5,5 mld)

górnictwo węgla brunatnego

• wydobycie metodą odkrywkową

• Zagłębie Bełchatowskie (60% wydobycia)

• Zagłębie Konińskie (Konin, Koło, Turek)

• Zagłębie Turoszowskie

• Sieniawa

• wydobycie 60 mln ton (800 mln na świecie)

ropa naftowa w Polsce

• złoża BMB - Barnówko-Mostno-Buszewo - 60% krajowego wydobycia

• Zagłębie Pomorskie: Kamień Pomorski, Wolin

• na szelfie, na płn. od przylądka Rozewie

• Karpaty - zagłębie roponośne (Jasło, Krosno, Gorlice → złoża są na wyczerpaniu)

• Kopalnia Lubiatów

• wydobycie zaspokaja 3% potrzeb kraju

gaz ziemny w PL

• 240 złóż, najwięcej na Podkarpaciu, w Wielkopolsce (Kościan), w lubuskim i w Kotlinie Sandomierskiej (Przemyśl)

• wydobycie - 5,5 mld m3

• 40% zapotrzebowania Polski na gaz

rudy miedzi w Polsce

Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy (zach-płd)

rudy cynku i ołowiu w PL

Olkusz

już zamknięte, były nieopłacalne

sól kamienna w PL

Inowrocław, Mogilno, Kłodawa

Wieliczka, Bochna ← są już zamknięte

siarka rodzima w PL

Kopalnia Osiek, okolice Tarnobrzegu

tradycyjna działalność przemysłowa

• mało zaawansowane przetwórstwo surowców prowadzące do powstawania zarówno dóbr konsumpcyjnych jak i półproduktów produkcyjnych - do dalszego przetworzenia

• gałęzie przemysłu, oparte o sprawdzone przez lata technologie

przemysł zaawansowanych technologii

• opiera się na innowacjach

• dominują zarówno nowe metody produkcji i nowe modele zarządzania

• gotowy produkt cechuje się wysokim stopniem zaawansowania technicznego, często przeznaczony jest jedynie dla wyspecjalizowanych odbiorców

• udział zaplecza naukowo-badawczego w tworzeniu wyrobów przemysłowych

• faza innowacji (prace naukowo-badawcze, koncepcyjne i wdrożeniowe) i faza produkcji (produkcja masowa gotowego wyrobu)

rodzaje przemysłu zaawansowanych technologii

• biotechnologiczny

• nanotechnologiczny

• teleinformatyczny

• farmaceutyczny (nowe generacje leków)

• zaawansowanej elektroniki

• lotniczy i rakietowy

• niektóre branże przemysłu zbrojeniowego

• przemysł specjalistycznych instrumentów medycznych i optycznych

• produkcja robotów

przemysł zaawansowanych technologii w PL

• faza rozwojowa

• w sektorze High-Tech pracuje 0,8% wszystkich pracowników, średnia UE 1,1%

rodzaje turystyki wymień

• kwalifikowana

• biznesowa

• alternatywna

turystyka kwalifikowana

adventurous tourism

wymaga od uczestników określonej kondycji psychofizycznej i specjalnego ekwipunku, przygotowania oraz posługiwania się odpowiednim sprzętem

piesza, górska, speleologiczna, narciarska, kolarska, żeglarska

turystyka biznesowa

business tourism

podróże w interesach; mniejsza wrażliwość na takie czynniki decydujące o wyjazdach jak: wielkość dochodów, czas wolny, ceny, sezonowość

ważne usługi takie jak: sprawny system komunikacji, dostęp do fachowej prasy

Dubaj, Makau

turystyka alternatywna

sustainable tourism

inaczej zrównoważona

istotą niej jest to, aby rozwój turystyki na danym terenie odbywał się z korzyścią dla środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz ludności terenów odwiedzanych

turystyka wypoczynkowa

• regeneracja sił fizycznych i psychicznych

• czynna:

  • wycieczki piesze, rowerowe, rekreacyjne uprawnianie sportu - pływanie, żeglarstwo, narciarstwo

• bierna:

  • plażowanie, piknikowanie, wędkarstwo

turystyka - krajoznastwo

• poznawanie ciekawych miejsc i obiektów

• przyrodnicze: krajobrazy naturalne, elementy przyrody ożywionej i nieożywionej

• kulturowe: miasta, wsie, zabytki, muzea

walory turystyczne: wypoczynkowe

• urozmaicona rzeźba terenu

• lasy

• klimat

• bogactwo wód (powierzchniowe, podziemne)

• malowniczy krajobraz

ok 22% powierzchni PL ma walory wypoczynkowe: jeziora, morze, góry; najmniej mają niziny

walory turystyczne: specjalistyczne

• dla turystyki wodnej - szlaki żeglarskie, kajakowe

• dla turystyki narciarskiej

• pieszej

• rowerowej

• konnej

• dla speleologów - jaskinie, Tatry

• dla tur. łowieckiej

• walory uzdrowiskowe

walory turystyczne: krajoznawcze

przyrodnicze:

• rzadkie i osobliwe okazy roślin (Dąb Bartek)

• grupy skalne (Karkonosze)

• wodospady, źródła, wywierzyska

• doliny, przełomy rzeczne, wąwozy

• jaskinie

antropogeniczne:

• zabytki architektury i budownictwa

• muzea

• miejsca pamięci i martyrologii

• zabytki militarne

• zabytkowe parki i ogrody

lista UNESCO w PL

ogólnie 17

1. Stare Miasto w Krakowie

2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni

3. Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady 1940-45

4. Puszcza Białowieska

5. Stare Miasto w Warszawie

6. Stare Miasto w Zamościu

7. Średniowieczny zespół miejski Torunia

8. Zamek Krzyżacki w Malborku

struktura narodowościowa turystów zagranicznych

najwięcej Niemców

potem Ukraińcy, Białorusini

reszta z UE

cele turystyki

• zdrowotne (profilaktyka, rehabilitacja) dentysta, operacje plastyczne ze Skandynawii

• poznanie, przeżycie przez kontakt osobisty z przyrodą, kulturą, życiem społecznym

• rekreacyjny (wypoczynek)

• zarobkowy

• pracy twórczej

• załatwianie spraw rodzinnych

• kult religijny

• uczestnictwo w konferencjach

• sportowy

najlepiej rozwinięta infrastruktura turystyczna w PL

pomorskie, zach-pom, małopolskie

walory turystyczne w dolnośląskim

krajoznawcze przyrodnicze: karkonoski PN, PN gór stołowych

krajoznawcze antropogeniczne: Kościoły pokoju w Świdnicy i Jaworce, Hala Stulecia we Wrocławiu

specjalistyczne: Karkonosze, Jaskinie

walory turystyczne w pomorskim

krajoznawcze antropogeniczne: Kościół, zamek w Lęborku; zamek w Malborku

wypoczynkowe: plaże, dostęp do morza

specjalistyczne: żeglarstwo

komunikacja

łączność - przesył informacji

transport - przesył towarów, ludzi

rodzaje transportu wymień

• lądowy: drogowy, kolejowy

• wodny: morski, rzeczny (śródlądowy)

• powietrzny: lotniczy

  • specjalny: rurociągowy, taśmociągowy, trakcyjny

transport kolejowy w PL

• ok 20 tys km torów kolejowych → 6,5km na 100km2

• najwięcej w śląskim 17,5; opolskim 9,2; dolnośląskim 8,9 ← byłe zabory pruskie, duża urbanizacja

• najmniej w podlaskim 3,8; lubelskim 4,1; warm-maz 5,1

• wpływ przemysłu: Śląsk, duże zapotrzebowanie na przewóz towarów

• tani sposób transportu, na długich dystansach, ropa, węgiel

• elektryfikacja po wojnie

transport kolejowy w PL od lat 90

• zapaść w latach 90: rozwój samochodowy, restrukturyzacja przemysłu; upadek wielu linii na zachodzie PL ← były nieopłacalne

• podzielono PKP na mniejsze spółki zajmujące się bardziej wyspecjalizowaną działalnością: bardziej opłacalne, łatwiej można modyfikować na potrzeby rynku

• dotacje z budżetu

• powstawanie szybkiej kolei

• nowe tabory - po 2 siedzenia z każdej strony

• dobra jakość, wygoda

• szybkość przejazdu wzrosła - Pendolino

podział PKP w latach 90

• PKP Intercity - szybkie i komfortowe przewozy pasażerskie na dalekich trasach między dużymi miastami

• Przewozy Regionalne - lokalna komunikacja pasażerska na krótkich trasach

• PKP Cargo - przewozy towarowe

• PKP Energetyka - zaopatrzenie kolei w energię elektryczną

najważniejsze linie kolejowe w PL

• Magistrala węglowa łącząca Górny Śląsk z portem w Gdyni

• Centralna Magistrala Kolejowa (Warszawa, Kraków, GOP)

• Linia Hutniczo-Szerokotorowa (Ukraina, huta Katowice w Dąbrowie Górniczej)

transport samochodowy w PL

• 132km dróg na 100km2

• najwięcej w śląskim 215; małopolskim 200; mazowieckim 150 ← duża urbanizacja

• najmniej w zachodniopomorskim 83; warm-maz 95; lubuskim 97

• krótki i średni dystans

• budowanie tras szybkiego ruchu dopiero po 89

• wcześniej mało osób posiadało samochód (stare osiedla → brak parkingów, garaży)

• wejście do UE, Euro 2012 przyspieszyło budowę dróg

• autostrady → zachód-wschód z pieniędzy UE, służą transportowi z zach. Europy do Rosji

• szybki wzrost liczby samochodów

  • 1990 - 138 na 1000 mieszkańców

  • 2017 - 593 na 1000 mieszkańców

  • największy wzrost w całej UE

transport lotniczy w PL

• Okęcie - 15mln pasażerów w 2017

• potem Kraków, Gdańsk, Katowice, Modlin

• 320tys w październiku 2020, o 80% mniej niż w październiku 2019

• 2015: samoloty z PL latały na ponad 100 trasach do ok. 60 miast leżących w ponad 40 krajach

• 2022: 41 mln osób; Okęcie, Kraków, Gdańsk, Katowice, Modlin

transport morski w PL

• główne porty: Gdańsk, Gdynia, Świnoujście, Szczecin

• ilość transportowanych towarów spada

• słabo przystosowane porty - mała automatyzacja

• przestarzała flota handlowa - stare statki

• Gazoport w Świnoujściu - transport gazu

• Szczecin i Świnoujście były kiedyś portami typowo surowcowymi, nastawionymi na wywóz węgla kamiennego i przywóz rud żelaza; dzisiaj te towary są jednymi z wielu, które się tam przeładowuje

• Gdynia kiedyś była portem kontenerowym, a dziś już tej specjalizacji nie widać; więcej kontenerów przeładowuje się w Gdańsku, który jednocześnie pozostał głównym portem naftowym ze względu na działającą w tym mieście dużą rafinerię

transport śródlądowy w PL

• 3660km - sieć dróg wodnych

• Odra, dolna Wisła (płn), Noteć, dolna Warta (płn)

• struktura przewozów:

  • 44,4% rudy metali, piasek, żwir, inne surowce mineralne

  • 25% koks, brykiet, produkty rafinacji ropy naftowej

  • 10-20% węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny