Module 3: Retoriek

Retoriek heeft vaak een negatieve betekenis

Mensen overtuigen via spreekkunst (vaak bij politici/advocaten) => idee dat de retoriek belangrijker is dan de boodschap die je brengt

• We zullen onszelf en onze vrienden zelden retorisch zien, zij vertellen de waarheid

• Onze vijanden/de anderen zijn wel retorisch (bv. Trump)

The pervasiveness of persuasiveness

Verbreding van het begrip ‘retoriek’: we proberen elkaar constant te overtuigen: we zijn constant in onderhandeling met hoe wij denken dat de samenleving eruit moet zien

We leven in een gemediatiseerde cultuur => taal en media spelen voortdurend een rol

• Retoriek komt niet enkel expliciet voor (politici), maar is constant aanwezig: wat is mijn plaats in de samenleving? Hoe wordt dat via taal tot stand gebracht?

Ideologieën/funderingen die we vanzelfsprekend vinden, worden in vraag gesteld

A way of seeing is a way of not seeing (Kenneth Burke) => we zijn elkaar voortdurend aan het overtuigen, maar daarin zijn we onvermijdelijk selectief: je creëert sowieso blinde vlekken en andere visies verdwijnen op de achtergrond

Multiperspectivisme - Ugent: durf denken => we hebben nood aan meerdere soorten visies op de maatschappij, want we zijn onvermijdelijk selectief wanneer we worden opgeleid in een bepaalde discipline

Homo symbolicus

Wanneer we antropologisch kijken naar de mens (niet biologisch): we zijn een dier dat betekenis geeft aan de wereld via gereedschappen/de symbolen die we hebben

Mensen zijn symbol using/misusing animals

Mensen zijn ‘bodies that learn language’ => we zijn in eerste instantie iets biologisch, maar we geven betekenis aan die biologische wereld via de symbolen die we creëren

Misusing: onvermijdelijk omdat we blinde vlekken creëren, je blik is altijd gekleurd/nooit objectief

• Elke reflectie (weerspiegeling van de werkelijkheid) is onvermijdelijk een selectie (we kunnen maar een deeltje tonen) en daardoor ook een deflectie, want het stuurt onze blik weg van andere zaken/inzichten

Ons taalgebruik is biologisch en cultureel bepaald

Menselijke cultuur begint met taal

• We leren ‘taal’ in interactie en in instituties (school/musea)

Het leven is meer dan taal, maar we kunnen veel leren door taal te bestuderen

We gebruiken taal, maar we worden ook gebruikt door taal

We kunnen enkel de taal gebruiken die beschikbaar is => onze blik op de samenleving wordt dus ook gekleurd door de taal die voorhanden is

Via taal komen we tot identificatie en verschil

Taal zorgt voor een hiërarchie

Via taal wordt vaak een gemeenschappelijke vijand/zondebok gecreëerd

• Bv. politici die zondebokken maken van vluchtelingen

• Focussen op verschil met anderen waardoor identificatie in een groep mogelijk is

Symbolic action

Het maken of construeren van een realiteit door symbolen ‘Jungle van Calais’: geeft het beeld van chaos, gevaar…

• Als het een jungle is, dan gaan we die plek vermijden/verwijderen

Transmigrant: brengt het idee van transport mee => ontmenselijking

A perspective on perspectives (Kenneth Burke) 

Een perspectief om perspectieven te onderzoeken

Retoriek probeert aan te tonen dat we voortdurend met verschillende perspectieven zitten

• We ontsnappen niet aan die verschillende interpretaties, maar we kunnen ze wel in vraag stellen/herdefiniëren

Symboolwijs worden

Mensen moeten kritisch ingeleid worden in verschillende symboolsystemen

• Reflexiviteit creëren rond die symbolen/taal

• Je wordt dom geboren/geboren als dier en je moet die symbolen leren kennen doorheen je leven om zo een mens te worden

Homo dramaticus

We spelen een rol/we doen een bepaalde performance in de samenleving

• De rol hangt af van waar we zijn (bv. bij vrienden gedragen we ons anders dan bij leerkracht)

• De belangrijkste vraag is waarom: wat is het motief van de mens om zo te handelen?

Dramatic pendant van Kenneth Burke

Manier om te onderzoeken waarom mensen op een bepaalde manier handelen

• Doel: heel veel interpretaties mogelijk maken

• Vergelijkbaar met journalistieke w’s

Heeft vijf aspecten:

Agent: persoon

Act: bepaalde handeling

Scene: bepaalde ruimte

Agency: middelen

Purpose: het doel van een bepaalde handeling

Frame: we kunnen gedrag concreet bestuderen (bv. in een bepaalde ruimte) of we kunnen ook uitzoomen (bv. klaslokaal v.s. universiteit Gent)

De vraag is wat het gevolg is van iets op een bepaalde manier te benoemen=> op zoek gaan naar de blinde vlekken

Voorbeeld van ADHD bij dramatic pendant

ADHD in het onderwijs gaat vaak gepaard met ongepast gedrag

• Act – scene = de act die niet past in een bepaalde scene

  • Gedrag moet aangepast worden aan de context

  • Ofwel moet context aangepast worden zodat ADHD er wel een plek in kan krijgen

• Je kan ook kijken op een macroniveau: gaat niet enkel over een kind in een klaslokaal, maar over een samenleving waarin we meer en meer labels willen om dingen te benoemen

Pentagon kan helpen om verschillende lezingen te geven

Voorbeeld van Hans van Themsche die een Malinese vrouw met kind doodschoot

We kunnen dat gebeuren op verschillende manieren bekijken:

• Scene – agency: wapens gebruiken in de openbare ruimte

  • Hoe kan je die twee beter op elkaar afstemmen?

  • Bv. wapens verbieden in openbare ruimte

  • Bv. leerkrachten bewapenen en bunkers maken van scholen

• Agent – purpose: wat was het motief van de moord?

  • Purpose was racisme, maar werd vrij snel geïndividualiseerd: Hans had autisme, was gothic en gamede veel

Schietpartij van Columbine: drie manieren om te kijken volgens de pentad

• Pentad 1: bloedbad

• Pentad 2: wraak

• Pentad 3: roem

Bv. Trump die zegt dat school shootings een probleem zijn van mental health, niet van wapens (agent – act) => legitimeert zijn keuze om wapens te behouden

Pentad 1: bloedbad

Act: studenten doden klasgenoten in school

Scene: eind 1990 in tijden waarin geweld toeneemt

Agents: Harris and Kleobold

Purpose: aandacht zoeken, wraak, imitatie

Agency: wapens

Pentad 2: wraak

Act: wraak voor onrecht

Scene: school in een dure buurt (rijkdom gemeten via geldgewin en populariteit)

Agents: ontgoochelde studenten, slachtoffer van het systeem

Purpose: straffen macht en bezit van rijkdom

Agency: wapens

Pentad 3: roem

Act: zoeken van roem

Scene: maatschappij geobsedeerd door succes

Agents: ontevreden studenten met een lage zelfwaardering

Purpose: aandacht trekken

Agency: daden die media-aandacht trekken

Kunst als een gereedschap

Het leert ons dat er verschillende perspectieven mogelijk zijn => middel om visies in beeld te brengen

• Dankzij deze verhalen kunnen we iets leren over menselijk gedrag: wat zijn de motieven, hoe reageer je op iemand anders zijn gedrag…

• Proverbs writ large: één gezegde (bv. na regen komt zonneschijn) wordt in verschillende situaties gebruikt => zelfde met films, want ze tonen ons een situatie en een strategie hoe we ermee om kunnen gaan

  • Verhalen uit een retorisch perspectief bieden ons een handelingsoriëntatie

• Verhalen zijn een manier om de realiteit te beschrijven => we kunnen ze gebruiken als educatieve tool in sociologie, psychologie, pedagogie, geschiedenis…

Voorbeeld van Game of Thrones als manier om een alternatieve wereld in beeld te brengen

Ons politiek systeem bestaat er niet meer => iedereen beschermt zichzelf

We gebruiken populaire cultuur als escapisme, maar toch biedt het ons een perspectief op de realiteit van vandaag

Adaptatie van Game of Thrones met Trump erin => aflevering van Culture club waarin ‘kenners’ zeggen dat hij niet verkozen zal worden (2016)

• In de scene wordt de goede persoon gedood door de slechte persoon, vergelijking wordt gemaakt met Trump

Terministic screen

Filters op de werkelijkheid (via taal) => creëren blinde blekken, maar sommige woorden bieden ook mogelijkheden om dingen wél op een andere manier te zien

Getraind onvermogen

Een training in een bepaald vakgebied (bv. een studie sociaal werk) stelt je in staat om dingen op een bepaalde manier te zien (bv. je kijkt met de bril van een sociaal werker), maar daardoor train je jezelf onvermijdelijk ook om dingen niet meer op een andere manier te zien

Elke lezing bevat soort selectiviteit => universiteit wil al die lezingen in gesprek laten gaan met elkaar

Entelechy

Het ultieme gevolg van iets op een bepaalde manier te beschrijven

The tendency of a potential to realize itself => ons taalgebruik heeft altijd bepaalde implicaties

• Bv. Als Calais vandaag een jungle genoemd wordt, dan is het logisch gevolg dat die plek ontruimd zal worden

 

Science fiction als voorbeeld hiervan: wat zouden de extreemste consequenties kunnen zijn van wat we vandaag de dag doen?

• Masterproef waarin een analyse werd gemaakt van science fiction om te zien hoe wij vandaag de dag kijken naar sociaal werkers

Perspective by incongruity

Perspectieven die ontstaan door dingen bij elkaar te brengen die niet bij elkaar lijken te horen = oxymorons

• Bv. Banksey die Mickey Mouse en Ronald Mc Donald samenbrengt met beeld van Vietnamoorlog => Amerika heeft exportproducten, maar ook oorlogen die niet te verantwoorden zijn

• Bv. kind dat met ballonnen over muur vliegt afbeelden op muur in Jeruzalem

Retoriek: comic frame

Tragisch: de anderen zijn mis (enkel ik en mijn vrienden spreken de waarheid)

Komisch: iedereen is mis, want ieder inzicht bevat zijn eigen soort blindheid

Retorische wending

Begin van de les: retoriek om te overtuigen (negatief: manipuleren)

Einde van de les: retoriek om te luisteren (positief: aandacht voor anderen en blinde vlekken)

• Listening rhetoric: voortdurend op zoek gaan naar wat we missen => andere perspectieven beluisteren