pojęcia z wosu

funkcja ustawodawcza parlamentu

tworzenie i ustanowienie prawa, przede wszystkim w formie ustaw, uprawnienia głowy państwa do ratyfikacji lub wypowiedzenia umowy międzynarodowej

funkcja ustrojodawcza parlamentu

określenie kształtu ustroju państwa, m.in. przez ustanowienie norm konstytucyjnych

funkcja kreacyjna parlamentu

wpływ na formowanie rządu (parlament musi wyrazić wotum zaufania)

funkcja kontrolna parlamentu

hamowanie działań innych organów władzy; kontrola, czy inne organy nie mają władzy skupionej u siebie (nadużycie)

legislatywa

władza ustawodawcza, uchwałodawcza; jej zasadniczą rolą jest ustanawianie obowiązującego prawa

parlament jednoizbowy (monokameralny, unikameralny)

występuje tam, gdzie funkcjonowanie większej ilości izb nie ma uzasadnienia np. w krajach z mała liczbą ludności, państwach unitarnych
np. Dania, Finlandia, Islandia, Litwa, Łotwa i Estonia

parlamenty dwuizbowe (bikameralne)

dwie izby parlamentu, wyższa (osoby reprezentujące jednostki podziału terytorialnego i w zależności od państwa, jednostki samorządowe) i niższa (osoby wybierane w wyborach), z odrębną organizacją
np. Polska, Rosja, Francja, USA, Australia

izba refleksji (izba wyższa)

dba o to, czy stanowione prawo jest dobrej jakości - uczestniczy w procesie legislacyjnym, zatwierdza ustawy izby niższej/zgłasza do nich poprawki/dysponuje własną inicjatywą ustawodawczą

proces legislacyjny

proces stanowienia prawa, wprowadzania nowych ustaw

tryb sesyjny

tryb funkcjonowania parlamentu, w którym parlamant ma określoną liczbę posiedzeń i zbiera się tylko w przewidzianych przez prawo okresach
np. Francja, Wielka Brytania

tryb permanentny

tryb funkcjonowania parlamentu, w którym izby pracują stale, a deputowani są zwoływani na konkretne posiedzenia
np. Polska, Niemcy

plenum

parlament obraduje z udziałem wszystkich swoich członków

zasada jawności obrad

zapisana w konstytucji zasada, według której posiedzenia izb, dokumenty i akty prawne są udostępnione dla wszystkich

większosć zwykła

głosów za jest więcej niż głosów przeciw; głosów wstrzymujących się nie bierze się pod uwagę

większość bezwzględna

liczba za jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się

większosć kwalifikowana

stosunek głosów ⅔ lub ⅗ - stanowcza połowa

model monokratyczny

władza wykonawcza jest skupiona w rękach jednego organu

model dualistyczny

władza wykonawcza jest podzielona między dwa organy: głowę państwa i rząd

odpowiedzialność polityczna

mechanizm pozwalający na wzajemne kontrolowanie się organów - jeden organ może zostać odwołany/rozwiązany przez drugi organ

odpowiedzialność konstytucyjna

konsekwencje za naruszenie konstytucji lub ustaw przez osoby zasiadające na wysokich stanowiskach państwowych

rząd koalicyjny

porozumienie partii politycznych w celu powołania wspólnego rządu, wtedy, gdy jedna partia wygra wybory, ale nie uzyska większości parlamentarnej

rząd mniejszościowy

rząd, który nie ma poparcia większości deputowanych w parlamencie

koabitacja

prezydent i premier są z różnych partii politycznych, ale współpracują
np. Francja

egzekutywa

inaczej władza wykonawcza - wykonuje ustanowione prawo

gabinet cieni

“rząd oczekujący”, każdy członek rządu ma swojego odpowiednika w opozycji, który tworzy gabinet cieni w sytuacji, gdy jest bliska zwycięstwa wyborczego

opozycja parlamentarna

grupy polityczne lub frakcje parlamentarne, nieuczestniczące z różnych względów w tworzeniu rządu

opozycja pozaparlamentarna

partie opozycyjne do partii rządzącej, które nie weszły do rządu

mandat parlamentarny

z chwilą wyboru deputowany otrzymuje mandat, czyli upoważnienie do reprezentowania wyborców i podejmowania działań w ich imieniu

mandat związany

zwycięzca wyborów dostawał od swoich wyborców konkretne nakazy i polecenia, jeśli by je ignorował, mógłby zostać odwołany

mandat wolny

parlamentarzysta reprezentuje ogół społeczeństwa, a nie określoną grupę, nie ma żadnych instrukcji udzielanej przez wyborców

immunitet parlamentarny

gwarantuje niezależność posłów, np. nie można rozliczać ich za to, jak głosowali w konkretnym głosowaniu

immunitet materialny

nie można nanieść sankcji na posła za wykonywanie jego obowiązków służbowych (wyłączenie odpowiedzialności karnej i cywilnej, trwa podczas mandatu i po jego zakończeniu)

immunitet formalny

bez zgody parlamentu nie można pociągnąć posła do odpowiedzialności karnej, nawet za czyny niezwiązane z wykonywaniem mandatu, trwa wyłącznie w czasie kadencji

wotum zaufania

podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowym, wyrażająca zaufanie do działalności rządu, bądź pojedynczych jego członków, kończąca proces powoływania rządu lub aprobująca jego bieżącą działalność

konstruktywne wotum nieufności

rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i tym samym zabezpieczający przed destabilizacją systemu politycznego

koalicje rządowe

porozumienie partii politycznych w celu powołania wspólnego rządu