Nectar 6vwo hoofdstuk 18

adreslabel

Korte peptideketen, is tijdens de transcriptie aan de groeiende peptideketen gehecht om een juiste afwerking tot eiwit te verkrijgen

polypeptideketen

een keten aminozuren

signaalherkenningsmolecuul (SMH)

molecuul uit het grondplasma dat bindt aan een adreslabel van een ribosoom, waardoor de translatie tijdelijk stopt

SHM-receptor

Receptor op het ER waaraan het ribosoom van het SHM koppelt

GTP (guanosinetrifosfaat)

Een energierijk molecuul, vergelijkbaar met ATP

Eiwitstructuur

De ruimtelijke molecuulstructuur van een eiwit, waar de functie van het eiwit mee samenhangt.

definitieve eiwitvorm

Fosfaatgroepen toegevoegd, toegevoegde suikers worden gewijzigd en meerdere polypeptideketens worden gekoppeld tot een eiwit

Exocytose

afsnoeren van blaasjes door het celmembraan om stoffen naar buiten de cel te transporteren

Plaques

Neerslag van eiwitten tussen de hersencellen bij de ziekte van Alzheimer

Tangles

Eiwitkluwen in hersencellen bij de ziekte van Alzheimer

Primaire structuur

Het aantal en de volgorde van de verschillende aminozuren in de keten

Secundaire structuur

a-helices en B-platen in een eiwitmolecuul, gevolg van de waterstofbriggen tussen de NH-groepen en C=O-groepen van verschillende aminozuren

a-helix

Spiraalvormige secundaire structuur van een eiwitmolecuul

B-plaat

secundaire structuur van een eiwitmolecuul, een heen en weer gevouwen keten

Tertiaire structuur

Driedimensionale structuur van een eiwit, komt tot stand door bindingen tussen de restgroepen van aminozuren

Quaternaire structuur

manier waarop meerdere polypeptideketens één eiwit vormen

chaperonne-eiwitten

Eiwitten die controleren of de structuur van andere eiwitten juist is en die verkeerd gevormde eiwitten de juiste structuur geven of terug sturen

Denaturatie

het verlies van de ruimtelijke structuur van een eiwitmolecuul

valide test

Een test die meet wat hij dient te meten.

APP (Amyloïd Precursor Protein)

eiwit in het celmembraan van hersencellen. Bij onjuiste afbraak ontstaan plaques

tau-eiwitten

spelen een rol bij het in stand houden van het celskelet van hersencellen (vormen tangles bij samenklonteren)

Microtubuli

Microscopische buisjes die vanuit de kern uitwaaieren over de hele cel, vormen de transportwezen van de cel

motoreiwitten

Zij vervoeren organellen en blaasjes met oedingsstoffen langs de microtubuli

eiwitpoorten

maken gefaciliteerd transport door celmembranen mogelijk

enzymen

eiwitten die chemische reacties versnellen (katalyseren)

emergente eigenschappen

Eigenschappen die je niet verwacht als je alle betrokken factoren apart bekijkt

substraatmolecuul

de om te zetten stof

sleutel-slotmodel

het substraatmolecuul past in het enzymmolecuul als een stukje in een puzzel

Induced-fitmodel

Theorie die weergeeft dat de vorm van het actieve centrum van een enzymmolecuul verandert als het enzym bindt met het substraatmolecuul

cofactoren

een niet-eiwitdeeltjes van een enzym, nodig voor de binding van het substraatmolecuul aan het enzymmolecuul

co-enzym

organische cofactor, bijvoorbeeld een vitamine

competitieve remming (inhibitie)

belemmering van enzym-activiteit, doordat de vorm van de rekstok overeenkomt met het substraat zodat de remstof bindt aan het actieve centrum van het enzym.

allosterische zijde

een specifieke receptorplaats op een enzymmolecuul naast het actieve centrum

Allosterische remming

binding van een inhibitormolecuul op de receptorplaats veroozaakte een verandering in de vorm van het enzymmolecuul, waardoor het substraatmolecuul niet meer kan binden aan het actieve centrum.

allosterische activatie

stimulatie van de enzymwerking doordat een activatormolecuul bindt aan de allosterische zijde

Productremming

Een verandering in het driedimensionale structuur ban een enzym, waardoor het substraatmolecuul niet meer kan binden aan het actieve centrum.

Proteasoom

Organel dat verouderde/verkeerde eiwitmoleculen in een cel afbreekt.

ubiquitine

Een klein eiwitmolecuul dat bindt aan schadelijke eiwitten en dient als merkteken

ubiquitine-proteasoomsysteem (UPS)

Koppelt met ubiquitine gemerkte eiwitten aan det proteasoom, dat de eiwitten vervolgens afbreekt

RNA-interferentie (RNAi)

kleine fragmenten RNA die niet coderen voor een eiwit, maar binden aan het mRNA dat codeert voor een eiwit en daarmee de translatie van mRNA verhindert

micro RNA (miRNA)

Type RNAi dat een cel maakt door het aflezen van miRNA-genen in zijn genoom, blokkeert de translatie van mRNA en remt daarmee de productie van eiwitten

Small interfering RNA (siRNA)

Type RNAi dat ontstaat als een reactie op vreemd RNA, afkomstig van buiten de cel (RNA-virus), blokkeert de translatie van mRNA en remt daarmee de productie van eiwitten

nucleasen

enzymen die DNA en RNA afbreken

RISC (RNA-induced silencing complex)

eiwitcomplex in een cel dat een rol speelt bij de afbraak van mRNA en virus-RNA

miRISC

RISC met miRNA

dicer

Een nuclease in het grondplasma dat de bocht van miRNA afbreekt, zodat een kleine dubbele RNA-keten overblijft

siRNA (small interfering RNA)

Type RNAi dat ontstaat als reactie op vreemd RNA, afkomstig van buiten de cel (RNA-virus); het blokkeert de translatie van mRNA en remt daarmee de productie van eiwitten

siRISC

RISC met siRNA-fragmenten

bacteriofagen

virussen die bacteriën als gastheer gebruiken

lytische cyclus

Cyclus waarbij fagen het bacteriële DNA afbreken en er fagen ontstaan, die na lysis van de gastheer vrijkomen.

lysogene cyclus

Cyclus waarbij fagen hun DNA in het DNA van hun gastheer integreren. Dit zogeheten pro-faag DNA komt in alle nakomelingen van de bacterie terecht. Onder ongunstige omstandigheden start de lytische cyclus

profaag-DNA

DNA van een bacteriofaag, geïntegreerd in bacterieel DNA

immuunsysteem

afweersysteem van je lichaam tegen binnendringende ziekteverwekkers

CRISPR-Cas

Immuunsysteem van bacteriën tegen bacteriofagen

CRISPR

Een gedeelte van het bacteriële DNA gekenmerkt door een cluster herhalingen van korte stukjes DNA. Doordat de nucleotidenvolgorde in de volgorde 3' > 5' gelijk is aan 5' > 3' vormt het palindroom

spacer-DNA

Unieke sequenties in CRISPR, afkomstig van het DNA van fagen die de bacterie geïnfecteerd hebben

Cas-genen

genen die coderen voor Cas-eiwitten, zoals helicase en het nuclease Cas9

gids-RNA

RNA dat ontstaat door transcriptie van een DNA-repeat van CRISPR met spacer-DNA

Cas-helicase

enzym dat virus-DNA openknipt tussen beide strengen waarna het gRNA bindt aan het complementaire virus-DNA

Cas-nuclease

Vernietigt het daag-DNA door het in stukjes te knippen

knock-outmuizen

muizen waarbij bepaalde genen zijn uitgeschakeld, waardoor ze geschikt zijn voor onderzoek naar bijvoorbeeld medicijnen

Proteoom

De eiwitten die in een bepaalde cel op een bepaald moment aanwezig zijn

proteomics

Het bestuderen van het complete proteoom

DNA-miroarray

Een testplannen (chip) met groot aantal testplekken (spots) voor DNA-onderzoek

DNA-primer

Reverse transcriptase

Enzym dat RNA omzet in DNA

complementair DNA (cDNA)

DNA dat gevormd is vanuit het mRNA. Een RNase kan dit enkelstrengs maken, zodat er een kopie van de matrijsstreng uit het DNA ontstaat zonder de introns

fluorescerend label

Verschillende kleuren coderen voor verschillende weefsels

fluorescentie

is een maat voor de hechting en daarmee voor de activiteit van het weefsel

2D-gelelektroforese

techniek om eiwitten te scheiden op basis van iso-elektrisch punt, gevolgd door een scheiding op molecuulmassa

iso-elektrisch punt

pH-waarde waarbij een eiwit geen netto elektrische lading heeft

massaspectrografie

Techniek om eiwitten te scheiden op basis van molecuulmassa.

massaspectrometer

techniek om de aanwezigheid van bepaalde moleculen aan te tonen