thema 7 radiologie + lab

borstkanker

• leeftijd bepaald aanvullend onderzoek

  • < 30 j = echo

    • mammogram = witter (relatief meer klierweefsel) → maskeert klierweefsel

  • > 30 j = mammografie

• afwijkingen borstweefsel

  • cyste = glad begrenst

    • echo = ziet achterwand bij interface

    • pijnlijk? = geruststellend

    • géén behandeling/follow up

  • carcinoom = grillige afwijking (mog morfologische afwijkend lymfeklier oksel)

    • gevoelloos

    • maligne biopt lymfeklier → meer risico afstand metastasen

    • aanvullend onderzoek = 18F-FDG PET-CT

  • mastopathie = verzamelnaam goedaardige aandoening borstweefsel

radiologie aanvraag

• bevat

  • klinische gegevens = leeftijd, geslacht, VG, anamnese, LO, lab/aanvullend onderzoek

  • gevraagd onderzoek (welk type)

  • vraagstelling

  • allergieën, nierfunctie, corpus alienum (in rest van lichaam)

echografie

• obv geluidsgolven

  • akoestische impendantie = weerstand die geluidsgolf ondervindt door weefsel heen

    • meer reflectie = witter

  • kleur op echo

    • hyperechogeen = wit (bot, lucht)

    • iso-echogeen = grijs

    • hypo-echogeen = donkergrijs

      • slagschaduw = hypo-echogeen door sterk reflecterende structuur

    • anechogeen = zwart (vocht)

• indicaties = abdomen, skelet (oa artritis), hart/vaten, hersenen neonaat

• voordelen = goedkoop/snel, real time/dynamisch, pijnloos/niet invasief, géén straling/contrast

• nadelen = tot beperkte diepte, limitaties lucht/bot/vet (moeilijker bij obesitas)

röntgen

• röntgenfoto → enkele bundel, seconden

  • indicaties = vooral skelet

    • X-thorax, X-skelet, X-BOZ (buikoverzichtsfoto → weinig gebruikt)

• CT → draaiende röntgenbuis, enkele minuten

  • indicaties = algemener: maligniteit, na uitgebreid trauma (whole body CT)

    • CT-thorax, CT-abdomen, CT-hersenen, CT-skelet

• meer absorptie = denser beeld (witter)

• voordelen = snel/goedkoop, pijnloos

• nadelen = stralingsbelasting, eventueel contrastvloeistof

  • inprincipe géén vocht zichtbaar!

MRI

• obv sterke magneet

  • meer waterofatomen = meer signaal

• indicaties

  • kleine contrast afwijking weke delen

  • detectie + karakterisatie tumoren/metastasen/infecties

  • inspectie vaten

• Soorten

  • T1 gewogen MRI = vocht zwart

  • T2 gewogen MRI = vocht wit (op T2 Wordt Water Wit)

• voordelen = géén ioniserende straling, goede kwaliteit, pijnloos, 3D

• nadelen = duur, claustrofobie/lawaai, bewegingsgevoelig, obesitas werkt niet

  • magnetisch → contraindicatie = pacemaker, insulinepomp, metaal

• contrastvloeistof = gadolinium (= goed afbeelden hersentumoren)

radiologie vs nucleair

radiologische technieken = anatomie in beeld

nucleaire technieken = (patho)fysiologische processen in beeld

• voordelen nucleair

  • hele lichaam 1 beeld

  • afbeelden pathofysiologische processen mogelijk voor morfologische verandering (= radiologie)

  • onderscheid ziekteactiviteit vs restverschijnsel (litteken na infectie)

  • radiofarmacotherapie mogelijk (schildklier)

radiofarmacon (nucleaire geneeskunde)

• radiofarmacon = samensmelting tracer (farmacologische stof, naar bepaald deel van lichaam) door radioisotoop (‘‘vlaggetje’’)

• verschillende maten penetrantie → vooral gamma-straling (bundel fotonen) = beste penetrantie

  • single-photon emitters = 1 gammafoton rechtstreeks uit kern → gammacamera/SPECT(-CT)

    • technetium-99m

    • niet hogere resolutie dan MRI

  • positron emitters = positron + elektron binden aan elkaar = annihilatie = 2 gammafotonen vrij in tegengestelde richting → PET(-CT)

    • fluor-18

    • = meest gevoelig (2 fotonen = 2x zoveel informatie)

• toepassing van verschillende radiofarmacon:

  • Tc-HDP = skeletscintigrafie

  • Tc-MAG-3 = renografie

  • Tc-pertechnetaat 131 = schildklierscintigrafie

  • Tc-sestamibi = bijschildklierscintigrafie, mammascintigrafie

  • I-MIBG = neuro-endocriene tumoren

  • Tc-tetrofosmin = myocardperfusiescintigrafie

  • F-FDG = tumoren + infectie/inflammatie

    • = glucose analoog → opgenomen in cellen, niet verder gebruikt in citroenzuurcyclus

      • veel opname in: tumoren, infecties, hersenen, hart, schildklier, prothesen (vaak chronische ontsteking), nieren & blaas (= uitplassen)

wanneer welke beeldvorming?

termen laboratoriumdiagnostiek

• referentiewaarde = boven- & ondergrens van normaal (= 95% van populatie als zij gezond zijn)

• klinische beslisgrens = grens die voorspelling geeft over de waarschijnlijkheid van een aandoening, gebaseerd op andere klinische gegevens en onderzoeken (→ moet je iets met een afwijkende waarde?)

  • bv 4-5-6 flexinorm (Hb + comorbiditeit)

• klinische verschil = is er significant verschil tussen 2 metingen in 1 patiënt?

ALAT

ALAT = lever specifiek

• functie = enzym betrokken bij eiwitstofwisseling

• locatie = levercellen

  • verhoogd = leverschade (hepatitis, levercirrose, kanker, belemmerde galafvloed)

ASAT

• functie = enzym betrokken bij eiwitstofwisseling

• locatie = lever, spier & hartcellen

  • alleen ASAT verhoogd → schade lever/spier/hart

  • ASAT + ALAT verhoogd → leverprobleem

    • uitzondering = chronische alcoholische hepatitis = ASAT >> verhoogd dan ALAT (ook effect op andere organen)

AF/alkalisch fosfatase

• functie = enzym bij afbraak fosfaatgroepen

• locatie = leverparenchym, galwegepitheel, osteoblast

  • verhoogd AF (+ normaal ASAT/ALAT) = bot-/leveraandoening

    • kan normaal zijn bij groeiend kind of na botbreuk

    • kan ook verhoogd zijn bij botmetastasen/paget disease

  • verhoogd AF + verhoogd ASAT/ALAT = galwegprobleem (afsluiting/beschadiging)

  • verlaagd AF = ondervoeding, hypothyreoïdie, ernstig diarree

gamma-GT

gamma-GT = galwegspecifiek

• functie = enzym betrokken bij metabolisme + transport aminozuren (=voedingstof)

• locatie = hepatobilliaire systeem

  • verhoogd gamma-GT = als lever ineens veel stoffen krijgt die hij moet verwerken; alcoholmisbruik, geneesmiddelen, extreem overgewicht

  • verhoogd gamma-GT + verhoogd ASAT/ALAT = galwegprobleem/leverschade

bilirubine

= afvalproductie hemoglobine

• ongeconjugeerd bilirubine (indirect)

  • prehepatisch = te hoog aanbod

  • intrahepatisch = dysfunctionele omzetting (te weinig metabolisme/te weinig afvloed)

  • verhoogd ongeconjugeerd bili = hemolytische anemie, syndroom van gilbert, cirrose, hepatitis

• geconjugeerd bilirubine (direct) = post-hepatisch

  • verhoogd geconjugeerd bili = belemmering afvloed galweg (steen, tumor, PBC/primaire bilaire cholangitis)

LDH/lectaatdehydrogenase

• functie = enzym betrokken bij omzetting lactaat → pyruvaat

• locatie = RBC, myocard, nieren, lever, lymfeklieren, skeletspier

  • verhoogd LDH = aspecifieke celschade

albumine

• functie = transporteiwit, handhaving osmotische druk

• locatie = bloed, aanmaak in lever

  • verhoogd albumine = dehydratie (lijkt relatief hoog)

  • verlaagd albumine = leverinsufficiëntie (= beschadiging levercellen = minder productie), nierinsufficiëntie (nefrotisch syndroom), ondervoeding, ernstig ontsteking/shock (veel op IC), overvulling (lijkt relatief laag)

lipase

• functie = vetmetabolisme

• verhoogd lipase = pancreatitis → autolyse (cel kapot = enzym in bloed), belemmring afvoer pancreassap, alcoholmisbruik

amylase

• functie = koolhydraatmetabolisme

• locatie = pancreas + speekselklier

  • verhoogd amylase = pancreatitis, belemmering pancreassap, speekselklierontsteking

chloride

= elektrolyt, belangrijk voor vochtbalans + zuurbase evenwicht → spierklacht

• verhoogd chloride = metabole acidose, overmatig zoutopname (NaCl)

• verlaagd chloride = metabole elkalose, braken (verlies HCl), lis + thiazide diuretica

kalium

= elektrolyt, belangrijk voor vochtbalans + zuurbase evenwicht + zenuwgeleiding → spierklacht + hartritmeprobleem

• verhoogd kalium = nierfalen, rhabdomyolyse, kaliumsparend diureticum

  • kaliumsparend → alles hyper

• verlaagd kalium = lis- en thiazide diuretica, insuline, braken/diarree

  • lis- en thiazide → alles hypo

natrium

= elektrolyt, belangrijk voor vochtbalans + zuurbase evenwicht + zenuwgeleiding

• verhoogd natrium = dehydratie, hyperglycemie, diabetes insipidus

• verlaagd natrium = overvulling, SIADH, hartfalen, nierfalen, lis- en thiazide diuretica

andere rondom urine

• natrium in urine → beter beoordelen nierfunctie

• kreat → spierafbraakproduct

• eGFR/esimated glomerular filtration rate

  • hoe slechter nierfunctie = hoe hoger kreat bloed = hoe lager eGFR

    • overschattig nierfunctie = acute nierinsufficiëntie, lage spiermassa

    • onderschattig nierfunctie = bodybuilder

  • > 90 goed, < 30 medicatie aanpassen

ureum

= stikstofafbraakproduct

• gevormd in lever vanuit ammoniak (ontstaat bij afbraak eiwit in darm), gefiltreerd + (deels) terug geresorbeerd in nier

• verhoogd ureum = verhoogde eiwitafbraak (verhoogde intake, GI bloeding), minder functie/minder doorbloeding lever, hypovolemie, nierfalen

  • hepatische encefalopathie → verhoogd ammoniak in bloed = toxisch voor hersenen → minder alert/reactievermogen/concentratie tot coma (coma meestal in acute situaties, <24-48u)

• verlaagd ureum = verlaagde eiwitafbraak (leverfalen), overvulling

urine output

• = mate nierperfusie, vochtbalans gecorrigeerd voor gewicht

• normaal = 0.5-1.5 ml/kg/u

urinescreening

→ eiwit, leukocyten, hemoglobine, sediment

• sedimentanalyse = microben, urinezuurkristallen, erytrocyten

algemeen bloedbeeld

• = Hb, erytrocyten, leukocyten, thrombocyten, MCV, leukocyt differentiatie

• verstoord = anemie, infectie, stollingsprobleem, been ergsuppressie, hematologische maligniteit

CRP

• acute fase eiwit, gemaakt in lever

• verhoogd crp = ontsteking / eerste 3 dgn na OK

  • > 100? = verdenking bacteriële infectie

• BSE = aspecifieker (infectie, zwangerschap, anemie) → meer gebruiken bij chronische autoimmuunziekte

  • gebruik bij:

    • reumatische aandoening (SLE, reuma)

    • multiple myeloom = afwijkende plasmacellen → maken 1 overmatig immuunglobulines → kunnen plakken aan RBC → verhoogde bezinking = verhoogd bse

      • geldrolvorming = RBC die aan elkaar plakken (nadat ze uit capillairen komen)

  • bse duurt langer tot stijgen dan crp, crp gaat ook weer sneller naar beneden

protrombine tijd/PT

• = stollingtijd extrinsieke pathway → evalueer stollingsstoornis, effect coumarines, leverfunctie

• normaal = 11-14 sec

INR/international normalized ratio

• = genormaliseerde waarde PT (houdt rekening met verschillende testmethodes in lab) → evalueren effect coumarines

• normaal

  • zonder medicatie = 0.8-1.1

  • met medicatie = 1-3

    • verhoogd = groot risico bloedverlies

bloedgas

• = O2 sat, pO2, pCO2, pH, bicarbonaat, natrium, kalium, lactaat, glucose, geïoniseerd calcium

• → controle zuur-base evenwicht = metabool/respiratoir probleem? → vooral acute setting

d-dimeer

• = afbraakproduct fibrine → mate aanwezigheid stolsel

• verhoogd d-dimeer = DVT, longembolie, diffuse intravasale stolling (OK, verwonding, infectie, lever-/nierinsufficiëntie, zwangerschap)

troponine

• 3 componenten = I, T, C (apart meetbaar)

• verhoogd troponine = afbraak spiercellen (vooral hartspiercellen = myocardinfarct)

  • binnen 2u verhoogd → 2x meten (nog meer spierverval = stijging troponine gedurende uren)

  • vaak combi met CK-MB

bal/bronchoalveolaire lavage

• multiplex PCR → voor meerdere pathogenen

  • uitslag binnen paar uur, hoge sensitiviteit, ook moeilijk kweekbare pathogenen (ook dode pathogenen)

sputum

• kweek 1 pathogeen

  • duurt paar dgn, lagere sensitiviteit, kan wel kijken aarn sensitiviteit voor antibiotica

anca fluorescentietest

• anca = antineutrofiele cytoplasmatische antilichamen = antistof tegen eigen witte bloedcellen

• verhoogd anca = autoimmuunaandoening (vooral vasculitis)

CA 19.9

= glycolipide gemaakt door epitheliale weefsel (bij kapot gaan/verhoogd celproliferatie) = pancreas, galweg, maag, darm, endometriumtumoren

• vooral voor hoe goed behandeling werkt

CEA/carcino-embryonaal-antigeen

= glycoproteïne betrokken bij celadhesie in foetale ontwikkeling

• verhoogd (>5) bij = darm, borst, lever, long & pancreastumoren

  • vooral verhoogd bij metastasering & rokers

• vooral voor hoe goed behandeling werkt

glucose

• verhoogd glucose = DM, overmatig eten, hyperthyreoïdie, acute stress, chronische nierinsufficiëntie, syndroom van cushing, medicatie (corticosteroiden, TCA, diuretica, epinefrine)

• verlaagd glucose = DM, alcoholmisbruik, leverfalen, hypothyreoïdie, insulinomen, steroïden

years algoritme (longembolie)

• years items

  • klinische tekenen dvt

  • hemoptoë

  • longembolie meest waarschijnlijke diagnose

• d-dimeer gebaseerd op years

  • 0 years items

    • < 1000 nanogram/ml = LE uitgesloten

    • ≥ 1000 nanogram/ml = ct-scan

  • ≥ 1 years items

    • < 500 nanogram/ml = LE uitgesloten

    • ≥ 500 nanogram/ml = ct-scan

testen voor actueel gebruik alcohol

• ethylglucuronide = alcohol in lever geglucuriniseerd = onschadelijk maken

  • tot 5 dgn meten van metabolieten in bloed, daarna in urine

• carbohydrate deficiënt transferrin = transferrine veranderd bij langdurig/overmatig alcohol (over langere tijd)

• fosfatidylethanol = alcohol in lever geglucuriniseerd = onschadelijk maken

  • tot 5 dgn meten van metabolieten in bloed, daarna in urine

• ethanol

ziekte van pfeiffer

• 95% kans dat iedere jongen gehad heeft

• oorzaak = epstein-barr virus

• klacht = vermoeidheid, splenomegalie (50% van EBV), (icterisch)

• diagnostiek → hb, ht, leukocyten, trombo, erytrocyten, leukocyt diff, ALAT, gamma-GT

  • atypische lymfocyten (leukocyt diff) → geactiveerde lymfocyten zien er anders uit onder microscoop

  • → indien na een aantal mnd nog erg last doe je nog lab controle, anders niet

levercirrose

• oorzaken = chronisch virale hepatitis B/C, leververvetting/steatose, chronisch alcoholmisbruik

• stappen

  • fatty liver → indien lang = cirrose + fibrose ontstaat

    • weinig fitaal lever weefsel = minder functie

  • alcoholic fatty liver disease vs non-alcoholic fatty liver disease

• MELD-score/model for end-stage liver disease → hoe snel levertransplantatie nodig

  • hoe hoger = hoe urgenter (+ kleinere kans overleving)

  • bevat =

    • leverenzymen

    • inr

    • bilirubine

    • kreatinine (als maat nierfunctie)

      • maar bilirubine kan te hoog zijn → kan kreatinine niet goed bepalen → verudn serum tot bilirubine net onder niveau = wel kreat meetbaar

    • cystatine C (voor eGFR berekenen) = minder gevoelig voor bilirubine (maar kan je niet gebruiken voor formule)

• chronisch alcohol misbruik = gamma-GT!

stollingsfactoren

= hele gevoelige parameter om leverfalen/gestoorde eiwitsynthese aan te tonen

→ beter dan albumine = langere halfwaarde tijd dan stollingsfactoren

bloedbraken

• kan leiden tot hemodynamische instabiliteit

  • eerst belangrijk om te vragen → duizelig/licht in hoofd/flauw vallen, hoeveel bloed, melaena

• oorzaken =

  • maagbloeding

  • slokdarm varices (oa door chronische hepatitis)

chronische hepatitis b/c

• hepatitis C

  • perinatale transmissie wisselend → afhankelijk van virale load moeder (4-14%)

• klachten = spider naevi, erythema palmare

• kan leiden tot hepatocellulair carcinoom

• diagnostiek

  • lager Hb

  • hoog ASAT/ALAT/gamma-GT

  • (acute hepatitis → ook ontstekingswaardes + koorts)