Éirí Amach 1798

history

Polaitíocht na tíre:

Bhí dhá príomh grupaí i hÉireann: Náisiúnachas (Nationalism) - Bhí siad ag lorg neamhspleáchas ó an Bhreatain Mhór… Caitliceach.

Aontachtas (Unionism) - Bhí fonn orthu fanacht faoi rialacha an Bhreatain Mhór… Protastúnach.

Náisiúnachas

Bhí smaointí difriúla ag an grúpa náisiúnachas faoi conas neamhspleáchas a fháil.

Cheap roinnt doibh bhí orthu ‘parliamentary means’ a usaid. Ag usaid an tOireachtas Bhreatain chun dlí nua a dhéanamh chun neamhspleáchas a thabhairt go dtí Éireann.

An slí seo ní bheadh aon foréigean.

Ceannairí: Daniel O’Connell, Charles Stewart Parnell.

Cheap roinnt eile bhí orthu a bheith ag troid go fisiciúil. De bharr seo bhí orthu éirí amach armáilte a dhéanamh.

Ceannairí: Wolfe Tone, Robert Emmet.

Cúiseanna leis an Éirí Amach

Cumhacht na bProtastúnach: Protastúnaigh ab ea 15% de dhaonra na hÉireann san 18ú haois. Ba leo ós cionn 90% den talamh agus Protastúnaigh a bhí i gceannas ar an rialtas.

Géarleanúint (persecution): Rinne na péindlíthe géarleanúint ar Chaitlicigh. Bhí ar Chaitlicigh agus Preispitéirigh cáin dheachún a íoc leis an Eaglais Anglacánach.

Réabhlóidí: Bhí muintir na hÉireann go mór ar an eolas faoi na réabhlóidí a bhí ar siúl i Meiriceá agus sa bhFrainc. Bhí Meiriceá in ann saoirse a bhaint amach. Thaitin an mana Fraince leo ‘Saoirse, Comhionannas agus Bráithreachas’ - Liberty, Equality and Fraternity 

Bochtanas go háirithe muintir na tuaithe: Chónaigh an chuid ba mhó de mhuintir na hÉireann amuigh faoin tuath. Bhí tromlach na ndaoine sin bocht. Bhí talamh ar cíos acu nó gnáthoibrithe ab ea iad. 

‘The United Irishman’ bunaithe i mBeal Feirste 1791

Theobald Wolfe Tone

(1763 - 1798)

Protastúnach ab ea Theobald Wolfe Tone.

Rugadh é i mBaile Átha Cliath agus fear gnó ab ea a athair.

Bhí an suim ag Wolfe Tone i gcúrsaí reatha agus sa pholaitíocht.

Chuaigh sé go dtí Coláiste na Tríonóide - Ollscoil Phrotastúnach.

Thosaigh sé ag labhairt go poiblí agus ag scríobh paimfléad ‘An Argument on behalf of the Catholics of Ireland’ ar son na réabhlóide.

Aidhm an Reabhlóid

Bhris cogadh amach idir an Bhreatain agus an Fhrainc i 1793 agus d’athraigh gach rud.

Bhunaigh siad Cumann na nÉireannach Aontaithe (The Society of United Irishmen).

Na haidhmeanna a bhí acu ná:

1. Reiligiúin na hÉireann a aontú.

2. Go mbeidh cumhacht ag Parlaimint na hÉireann dlíthe a dhéanamh don tír.

3. Comhionannas do Chaitlicigh agus Protastúnaigh.

   Chuir an Bhreatain cosc ar an gCumann de bharr seo bhí orthu a bheith grúpa i ngan fhios

   Thosaigh siad ag pléanail éirí amach agus Phoblacht na hÉireann

Na Ceannairí agus an Fhraince

Ag an am céanna bhí Wolfe Tone tar éis dul isteach in Arm na Fraince agus oifigeach ab ea é.

Chuir se ina luí ar Rialtas na Fraince fórsa armtha a chur go hÉirinn.

Gheall sé dóibh go dtabharfadh Caitlicigh agus Preispitéirigh tacaíocht dóibh nuair a shroichfeadh siad Éire.

Ar an 16 Nollaig 1796 d’fhág 46 long an Fhrainc agus sheol siad i dtreo Éireann.

Bhí 15,000 fear ar bord faoi cheannas an Ghinearáil Hoche agus bhí Wolfe Tone ar bord freisin.

Baineadh geit as Rialtas na Breataine

De bharr teacht na bhFrancach go Bá Bheanntraí.

Bhí an tacaíocht ba láidre do na hÉireannaigh Aontaithe i gCúige Uladh.

D’imigh saighdiúirí na Breataine agus saighdiúirí páirtaimseartha timpeall Cúigh Uladh ag cur caipíní pice ar dhaoine agus ag dó tithe.

I 1795 thosaigh an ‘Orange Order’ chun coimead na Caitlicigh faoi smacht ag na Prótastúnaigh.

Ghabh siad an chuid ba mhó de na ceannairí freisin.

Faoi an am seo bhí 300,000 sa Chumann na nÉireannach Aontaithe.

Éirí Amach 1798

Faoi Mhárta na bliana 1798 bhí an chuid ba mhó de cheannairí na nÉireannach Aontaithe i bpríosún ach bhí spiairí ag obair ar son na Breataine.

Ghabh siad Eadbhard Mac Gearailt cúpla lá roimh an éirí amach agus fuair sé bás sa phríosún.

Tugadh Craipí (Croppy) ar lucht leanúna Mhic Gearailt de bharr an bhearrtha ghruaige a bhí acu - lean siad ag pleanáil éirí amach.

Bhí Wolfe Tone fós sa bhFrainc nuair a tharla an éirí amach i Loch Garman.

Bhí sé ag iarraidh fórsa eile ón bhFrainc a thabhairt go hÉirinn. 

Ar deireadh d’éirigh leis a chur ina luí ar rialtas na Fraince loingeas a chur go hÉirinn. 

Tháinig na loing isteach go Bá Chill Ala (Killala) Co. Maigh Eo i mí Lúnasa 1798. Ba é an Ginearál Humbert ón bhFrainc a bhí i gceannas.

Bás Wolfe Tone

Bhí Wolfe Tone ar cheann de na longa a gabhadh.

D’aithin na Sasanaigh Tone láithreach.

Cuireadh ar a thriail ansin é.

D’iarr sé orthu bás saighdiúra a thabhairt dó - é a lámhach ós comhair líne gunnaí.

Dúirt siad leo ní raibh siad chun é sin a dhéanamh de bharr seo ghéar sé a scornach le rásúr.

Na Cúiseanna ar theip ar Éirí Amach

Spiairí.

An Eaglais Chaitliceach.

Easpa Smacht.

Easpa Armlóin/Arm na Breataine.

An Fhrainc.

Tionchar na Réabhlóide

Acht na Aontais: Tar éis Éirí Amach 1798 ní raibh Rialtas Breatain sásta Parlaimint a fhágáil i mBaile Átha Cliath. Sa bhliain 1801 thosaigh an Acht -> Bhí Éire á rialú díreach ó Breatain (Westminister).

Cultúr na hÉireann: Bhí éifeacht thar a bheith láidir ag Éirí Amach 1798 ar mhuintir na hÉireann. Lean sé ar aghaidh i mbéaloideas na tíre cé go raibh eagla ar dhaoine labhairt faoi go hoscailte ar feadh i bhfad. Tá na céadta amhrán agus dánta scríofa mar gheall air i mBéarla agus Gaeilge.

Tionchar na Réabhlóide- pt.2

Bás agus Scriosta: Nílimid cinnte faoi an méid daoine a fuair bás rith an éirí amach (10,000 - 30,000). Bhí na bailte scriosta go háirithe aiteanna a bhí siad ag troid i.

Caitlicigh agus Protastúnach: Fós tá teannas idir Caitlicigh agus Protastúnach, lean na triobloidí ar aghaidh i dTuaisceart na hÉireann. “Both sides now believed the worst of each other”.