Biologie VWO 4 Periode 2 H2 Cel en Leven | Quizlet

Organisatieniveau

Begrensde biologische structuren met een duidelijke samenhang tussen de onderdelen, waarbij elk niveau voortbouwt op de onderliggende niveaus. Ze zijn gerangschikt van groot naar klein. Er is een samenwerking tussen de onderdelen op elk organisatieniveau.

Verschillende organisatieniveaus:

- molecuul

- organel

- cel

- weefsel

- orgaan

- orgaanstelsel

- organisme

- populatie

- levensgemeenschap

- ecosysteem

- systeem Aarde

organel

deel van een cel met eigen bouw en functie

cel

zelfstandig functionerende organisatie-eenheid waaruit een organisme bestaat

weefsel

groep cellen met dezelfde vorm en functie

orgaan

weefsels die samenwerken aan een bepaalde taak

orgaanstelsel

diverse organen die samen een taak hebben

Organismen

levende wezens

Populatie

groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied die zich onderling voortplanten.

soort

alle organismen met vergelijkbare eigenschappen die zich onderling kunnen voortplanten en vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen

levensgemeenschap

alle organismen in een bepaald gebied

ecosysteem

gebeid waarin organismen met elkaar en met levenloze natuur relaties hebben

systeem Aarde

dynamisch systeem gevormd door alle fysische, chemische en biologische processen op aarde en hun onderlinge interacties

emergente eigenschap

Door interactie van delen van een organisatieniveau is een nieuwe eigenschap ontstaan, zichtbaar op hoger niveau. (Kunnen sporten -> samenwerking spieren botten en zenuwstelsel)

Levenskenmerken

Cellen en organismen hebben alle kenmerken, processen en eigenschappen die typisch zijn voor het leven. Ze zijn in het leven op een bepaald moment zichtbaar.

Alle 7 levenskenmerken:

- opgebouwd uit een of meer cellen

- groeien (door celdeling)

- voortplanten

- stofwisseling (opnemen, omzetten en afgeven van stoffen)

- waarnemen en reageren op veranderingen in de omgeving, prikkels

- organisatie van erfelijk materiaal

Stamcellen

Cel die nog geen specialisatie heeft en in staat is zich te ontwikkelen tot verschillende celtypes.

Hoe ging het delen van de bevruchte eicel (moeder en dochtercellen stamcellen etc)

Bevruchte eicel -> delen -> dochtercellen (stamcellen) -> celdifferentiatie

celdifferentiatie

proces, waarbij cellen steeds meer gaan verschillen in vorm en functie. Celdifferentiatie treedt op bij de ontwikkeling van een meercellig individu.

Hoe onderscheiden gedifferentieerde cellen zich?

Door de verschillende eiwitten die ze maken

Wat zijn eiwitten?

Organische stoffen opgebouwd uit aminozuren. Ze zijn betrokken bij alle levensprocessen.

Welke cellen hebben meer energie nodig?

Groter hun inhoud -> grotere energiebehoefte

Hoe krijgen cellen energie?

Zuurstof en brandstoffen (glucose) komen binnen de cel via het celmembraan.

Wat bepaalt de hoeveelheid glucose en zuurstof die de cel tegelijk kan opnemen en dus de snelheid van de energieproductie?

De grootte van het oppervlak.

Wat is de verhouding oppervlak/inhoud?

Het beperkt de maximale grootte die cellen kunnen hebben.

Kleine cellen: relatief groot oppervlak -> snel voldoende stoffen opnemen en afstaan

Grootte cellen: relatief klein oppervlak-> oppervlak probleem.

Het oppervlak groeit minder snel dan de inhoud. P

Welke soorten cellen hebben een oppervlakte probleem?

- dicht op elkaar geplakte cellen

- hele grote cellen

Wat is de oplossing van het oppervlakte probleem bij dicht op elkaar geplakte cellen?

Tussen de cellen zit weefselvloeistof. Stoffen komen vanuit de bloedbaan in weefselvloeistof en omspoelen de cellen.

Waarom hebben sommige cellen uitsteeksels op het celmembraan.

Groter oppervlak.

Wat is de suiker glucose?

Brandstof die je cellen voor bijna alle activiteiten gebruiken.

Wat heb je nodig om glucosemoleculen op te nemen? Waar komt dat vandaan?

Insuline. Het bloed vervoert de insuline vanaf de alvleesklier.

Proces dat glucose in je cellen komt:

Je bloed vervoert de insuline vanaf de alvleesklier samen met glucose uit de darmen naar de cellen. De hoeveelheid glucose in je bloed daalt. De cellen kunnen doorwerken.

Wat is suikerziekte?

De alvleesklier maakt te weinig insuline en cellen nemen dan te weinig glucose op. Diabetes type 1: bepaalde cellen in alvleesklier zijn beschadigd.

Eilandjes van Langerhans

celgroepjes in de alvleesklier die voor de vorming van de hormoon insuline zorgen

Een te hoog glucosegehalte leidt tot:

Veel plassen, dorst en vermoeidheid

Een te laag glucose gehalte leidt tot:

Zweten, trillen, duizeligheid, honger

Oplossing te laag glucosegehalte:

Eten van wat suiker

Oplossing te hoog glucose gehalte:

- insuline spuiten

- transplantatie van alvleesklier

- gebruik van stamcellen: uit dochtercellen kunnen artsen weefsel maken (bijv eilandjes van Langerhans/ zenuweefsel)

Eukaryoten

Cellen met celkern

Heterotroof

andere organismen nodig voor organische stoffen (koolstofverbindingen afkomstig van andere organismen of resten daarvan)(menselijke/dieren/bacteriën/schimmel)

Bouwstoffen eiwitten

Aminozuren (20 soorten) afkomstig van verteerde voedsel.

celmembraan

deel van membranenstelsel van cel dat de cel aan buitenzijde begrenst. Bestaat uit twee lagen vetachtige moleculen met fosfaatgroepen: fosfolipiden.

Vormt een barrière tussen binnen en buiten de cel; regelt de opname en afgifte van stoffen door een cel en vangt signalen op via receptormoleculen.

eiwitten op celmembraan

transportenzymen en poriën in vetachtige molecuullagen; receptor-en identificatiemoleculen buiten op celmembraan.

Cytoplasma

Het celplasma, bestaat uit grondplasma + organellen

Functies celmembraan:

- bescherming en handhaving homeostase intern milieu van de cel

- regeling via receptoren voor hormonen en andere signaalstoffen

- selectiefpermeabel; samenstelling van celinhoud verschilt permanent met die van celomgeving

- transport: actief en passief

grondplasma

Waterige inhoud cel, stroomt en verplaatst daarmee stoffen en organellen; cytoplasmastroming

Celkern

bevat chromosomen met DNA met bouwinstructies voor het maken van eiwitten. Omgeven door dubbel kernmembraan met poriën.

Functie kern

regeling van celprocessen, o.a. transcriptie voor eiwitsynthese

Ribosoom

Bestaan uit eiwitten en rRNA. Een organel die aminozuren aan elkaar koppelen tot eiwitten. Ze liggen los in het grondplasma of zijn gebonden aan het ER. Functie: eiwitsynthese door translatie.

endoplasmatisch reticulum (ER)

Netwerk van membranen.

- ruw ER: bewerkt en transporteert eiwitten die door de ribosomen gemaakt zijn.

- glad ER: maakt vetachtige stoffen (bijv fosfolipiden) en maakt giftige stoffen onschadelijk (lever)

transportblaasjes

Kleine blaasjes met een meer aan vervoeren eiwitten van het ene organel maar het andere en naar het celmembraan

Golgi-systeem

Platte membraan zakken die eiwitten en vetachtige stoffen die uit het ER via transport blaasjes naar het golgisysteem gaan, bewerken, sorteren en in transportblaasjes verpakt. Functie: opslag en vorming van stoffen o.a. voor transport naar buiten de cel.

Mitochondrium

Bestaan uit buitenmembraan en geplooid binnenmembraan. Ze breken glucose af mbv O2. Zij zorgen voor de ATP-productie dmv aërobe dissimilatie.

Lysosoom

Blaasjes met verteringsenzymen afkomstig van Golgi systeem. Functie: vertering bij fagocytose en van afgestorven celonderdelen.

Cel skelet

Bestaat uit een netwerk van eiwit draden. Het geeft de cel stevigheid en vorm. Langs deze draden verplaatsen organellen zich door de cel.

centrosoom

Bestaat uit twee loodrecht op elkaar staande buisjes van eiwitten: centriolen. Hieraan hechten eiwit draden die nodig zijn voor de splitsing van DNA- moleculen bij een celdeling. (Alleen bij dierlijke en menselijke cellen)

Centriolen

Loodrecht op elkaar staande buisjes die bij celdeling naar de celpolen gaan. Ze zorgen voor de verdeling van dew chromosomen bij celdeling; motoreiwitten zorgen voor de verplaatsing van de chromosomen naar de polen.

motoreiwit

eiwit dat zich met energie uit ATP langs een filament van het cytoskelet beweegt om o.a. organellen te verplaatsen

cytoskelet

netwerk van eiwitfilamenten, geeft vorm aan de cel; deze filamenten worden ook al geleiding gebruikt waarlangs stoffen door motoreiwitten worden getransporteerd.

Waaruit bestaan menselijke en dierlijke cellen?

- celskelet

- ribosomen

- kern met kernmembraan

- golgi systeem

- celmembraan

- mitochondrium

- lysosoom

- transport blaasje

- ER

- centrosoom

Celmembraan

Begrenst de cel en voorkomt de willekeurige uitwisseling van stoffen

Homeostase

het constant houden van de omstandigheden in een cel; wordt door terugkoppeling gerealiseerd.

Waaruit bestaat een plantencel?

- celskelet

- vacuole

- mitochondrium

- golgi systeem

- ribosomen

- kern

- ER

- celmembraan

- celwand

- transportblaasjes

- lysosomen

- plastiden

autotroof

Leven van energierijke stoffen die ze zelf kunnen maken uit anorganische stoffen (plantencel

Hoe kunnen planten kleur verkrijgen?

- chloroplasten

- chromoplasten

- opgeloste kleurstoffen in vacuole

Verschillende plastiden:

Met pigment en/of reservestof

Chloroplasten: bladgroenkorrels

Chromoplasten: oranje/rode/gele kleurstofkorrels

Amyloplasten: zetmeelkorrels zonder kleur

Celwand plantencel

Bestaat uit materiaal dat door de cel is afgescheiden: intercellulair materiaal. Van cellulose. Geen organel. Geeft stevigheid en vorm.

samenstelling celwand

- middenlamel van pectine tussen twee cellen

- primaire celwand van cellulose: elastisch zodat celstrekking mogelijk is

- secundaire celwand van cellulose: vooral bij houtvaten en vezels

stippels

plaatsen waar plasmaverbindingen door de primaire celwand lopen van de ene naar de andere cel voor uitwisseling van stoffen

Vacuole

Met vocht gevulde blaas in een plantaardige cel. Bevat opgeloste stoffen en geeft stevigheid.

Ze ontstaan door samenvloeien van vele kleine vacuolen in jonge cellen. De functie is turgor en opslag van verschillende stoffen.

Chloroplasten

Groene plastide in een plantaardige cel met inwendig gestapelde membranen. Zorgt voor fotosynthese. Bevinden zich in bladmoes, sluitcellen en schorsparenchum.

chloroplasten

kleurstofkorrels met pigmenten als caroteen en/of xanthofyl in bloemkronen en vruchten. Functie is het lokken van insecten en andere dieren.

amyloplasten

zetmeelkorrels - functie: zetmeelopslag in wortels, bollen, knollen en zaden

Bacteriën

Prokaryote en zijn meestal heterotroof

Waaruit bestaat een bacterie?

- cirkelvormig DNA- molecuul in grondplasma

- plasmiden (kleine cirkelvormige DNA)

- ribosomes

- celwand

- celmembraan

- kapsel of slijmlaag: extra bescherminglaag

Wat gebeurt er als twee bacteriën elkaar tegenkomen?

Plasmiden uitwisselen

Hoe gaat het als een bacterie autotroof is of heterotroof?

Autotroof: gebruiken energie uit zonlicht of energie uit een omzetting anorganische stoffen om glucose te maken hit CO2 en H2O

Heterotroof: gaat ten koste van andere organismen: ziekteverwekker

Schimmel

Eencellig, heterotroof en eukaryoot.

Waaruit bestaan schimmels?

- celkern

- ER

- golgi systeem

- ribosomen

- lysosomen

- mitochondriën

- celwand van chitine

- celmembraan

- blaasjes met stoffen voor cel groei

- scheidingswand

Hoe is de scheiding tussen meercellige schimmels?

Niet altijd volledig. Stoffen kunnen gemakkelijk van de ene naar de andere cel. Onder vochtige omstandigheden maken zij vruchtlichamen waarmee ze zich geslachtelijk voortplanten.

Gisten

Eencellige schimmels. Bij de afbraak van organische stoffen produceren ze alcohol en CO2.

Waar zie je vaak meercellige schimmels?

Ondergronds als lange witte draden

Hoe wordt de vloeistof in de cel gescheiden door het weefselvloeistof?

Celmembraan

Waaruit bestaat het celmembraan?

- Een dubbele laag vetachtige moleculen: fosfolipiden. De koppen zijn aan de buitenkant en de staarten liggen naar elkaar toe.

- cholesterol

Cholesterol

Vetachtige stof dat de fosfolipiden sterk in hun beweging remt en zo het celmembraan stabiliseert.

Waaruit bestaat een fosfolipide?

Staart : hydrofobe waterafstotende laag

Kop: hydrofiele water aantrekkende laag

Passief transport

Transport dat geen energie kost. Stoffen stromen met het concentratie verval mee (hoge -> lage concentratie)

Soorten passief transport

- diffusie

- gefaciliteerd transport

- osmose

Diffusie

Netto verplaatsing van moleculen van een plaats met een hoge concentratie naar een plaats met een lagere concentratie van een stof. Het is passief transport. Ongeladen moleculen (O2 en CO2) transporten met diffusie. Ook grote vetachtige moleculen.

Hoe ontstaat niveauverschil bij osmose?

Ontstaat als de opgeloste stoffen niet door het membraan kunnen en de concentratie aan beide zijden verschillend is; water gaat dan ongehinderd door het cel- en vacuolemembraan, en wel naar de oplossing met de hoogste osmotische waarde. De osmotische druk die een oplossing kan uitoefenen is evenredig met zijn osmotische waarde. Het niveauverschil ontstaat door het verschil in osmotische druk uitgeoefend door beide oplossingen.

osmotische waarde van een oplossing

osmotisch potentiaal; wordt bepaald door de concentratie opgeloste stof

osmotische druk

ontstaat door watertransport door osmose; deze is evenredig met het verschil in osmotische waarde van de oplossing aan beide zijden van een selectief permeabel membraan

Osmose

verplaatsing van water door een selectief permeabel membraan van een plaats met een lagere concentratie stof naar een plaats met een hogere concentratie opgeloste stof.

Fysiologische zoutoplossing

Oplossing met 0,9% NaCl; heeft zelfde osmotische waarde als bloedplasma.

Gefaciliteerd transport

Transport via transporteiwitten. Stoffen gaan via eiwit moleculen in het celmembraan. Voor elk type molecuul heeft een celmembraan een eigen type transporteiwit (water kanaal, ik kanaal, glucose kanaal)

Wanneer kost gefaciliteerd transport energie? Dus wanneer is het actief transport?

Transport tegen het concentratie verval in door het membraan heen.

Hoe controleren cellen gefaciliteerd transport?

Eiwit poorten te openen of sluiten.

Bij wat voor stoffen vindt er gefaciliteerd transport plaats?

- ionen

- grote moleculen

- water

- polaire moleculen

ionenpomp

een aantal stoffen passeert als ion membranen van cellen, bv. Na+ , H+

Selectief permeabel

Niet alle stoffen kunnen passeren

Hoe gaat actief gefaciliteerd transport?

Het molecuul bindt aan een transporteiwit, dat het molecuul naar de andere zijde van het membraan verplaatst. Het molecuul kokt los aan de andere zijde en het transport molecuul komt beschikbaar om een volgend molecuul van hetzelfde type door het membraan te verplaatsen.