Psychologia rozwojowa LITERATURA

dojrzewanie (maturation)

• sekwencja zmian zachodzących w organizmie w toku rozwoju, sterowanych instrukcjami zawartymi w kodzie genetycznym

• podkreśla czynniki wrodzone w odróżnieniu od czynników związanych z doświadczeniem

• geneza: Zachowanie rozwija się według wewnętrznego planu natury(Rousseau)

normy rozwojowe

• przeciętne poziomy wieku, na których pojawiają się nowe cechy zachowania

• wskazówki, dzięki którym rodzice i specjaliści mogli porównać postęp poszczególnych dzieci z normami dla ich grupy wiekowej

• skale rozwojowe Gesella dały początek innym, coraz bardziej wyspecjalizowanym skalom rozwojowym

• skale rozwojowe Gesella dały początek innym, coraz bardziej wyspecjalizowanym skalom rozwojowym

• Gesell podjął się także wyprowadzenia ze swoich obserwacji różnych zasad teoretycznych dotyczących natury zmian rozwojowych

  • na przykład

kierunkowe tendencje: cefalo-kaudalna i proksymalno-dystalna

wniosek: zmiany są wywołane wewnętrznym zegarem biologicznym; zmiany rozwojowe są zdeterminowane dojrzewaniem

4 rodzaje wpływu stymulacji środowiskowej na rozwój (wg. Gottlieba)

• indukcyjny

• facylitacyjny

• podtrzymujący

• kanalizujący

4 rodzaje wpływu stymulacji środowiskowej na rozwój (wg. Gottlieba)

INDUKCYJNY

ukierunkowywanie rozwoju w określony sposób

4 rodzaje wpływu stymulacji środowiskowej na rozwój (wg. Gottlieba)

FACYLITACYJNY

• wywieranie wpływu wówczas, gdy pojawia się nowa funkcja

• np. przyspieszenie lub spowolnienie rozwoju pewnych zachowań motorycznych pod wpływem określonych doświadczeń

4 rodzaje wpływu stymulacji środowiskowej na rozwój (wg. Gottlieba)

PODTRZYMUJĄCY

podtrzymywanie działania istniejących struktur i funkcji; bez stymulacji zostałyby one utracone

4 rodzaje wpływu stymulacji środowiskowej na rozwój (wg. Gottlieba)

KANALIZUJĄCY

• zawężanie wrażliwości w rezultacie pewnych doświadczeń

• np. percepcja mowy u niemowląt: początkowa wrażliwość na pełny zakres fonemów występujących w wszystkich językach a pod koniec 1 r.ż. ustępuje miejsca wrażliwości tylko na te, które występują w ich społeczności językowej

uczenie się w środowisku (environmental learning)

• zmiany rozwojowe są spowodowane głównie wpływami środowiska zewnętrznego i mogą być wyjaśnione mechanizmami uczenia się

• nacisk na doświadczenie

• geneza: tabula rasa (Locke)- doświadczenie dostarczane przez rodziców “zapisują czysta kartę”

uczenie się obserwacyjne (Bandura)

nabywanie nowych wzorców zachowania w wyniku obserwowania, jak wykonują to inni

trzy główne podejścia odwołujące się do uczenia się w środowisku są oparte na…

1. opisie warunkowania klasycznego zaproponowanego przez Hulla

2. modelu warunkowania sprawczego Skinnera

3. teorii społecznej uczenia się sformułowanej przez Bandurę

konstruktywizm

• pogląd, że umysł aktywnie uczestniczy w gromadzeniu wiedzy o świecie w procesie wzajemnych oddziaływań ze środowiskiem, zamiast biernie nabywać takiej wiedzy na drodze bezpośredniego spostrzegania

• geneza: Immanuel Kant

konstruktywizm społeczny

pogląd, że znaczenia przypisywane doświadczeniu są gromadzone społecznie, w zależności od kultury, w jakiej wychowywane jest dziecko i od jednostek odpowiedzialnych za wychowanie

Termin system dynamiczny odnosi się do…

każdej złożonej struktury, składającej się z wielu różnych części składowych, z których każda pełni własną, odrębną funkcję ale także wchodzi we wzajemne oddziaływania z innymi częściami, tworząc określony wzorze

Działanie systemów dynamicznych opisują nastepujące podstawowe zasady:

• całościowość → system jest zintegrowaną całością, która jest czymś więcej niż suma jej części

• integralność podsystemów → systemy złożone składają się z podsystemów, a każdy z nich również może być traktowany jako osobny system

• stabilność i zmiana → system może być otwarty na wpływy z zewnątrz;

  • system może początkowo opierać się zmianom w celu zachowania stabilności; jeśli okaże się to niemożliwe, cały system musi się zmienić, nawet jeśli czynniki zewnetrzne oddziałują tylko na jedną z części

• cyrkularność oddziaływań → w obrębie systemu wzorzec oddziaływań nie ma charakteru liniowego, ale cyrkularny

  • składniki są wzajemnie współzależne; zmiana w jednym ma konsekwencje dla pozostałych

całościowość

system jest zintegrowaną całością, która jest czymś więcej niż suma jej części

integralność podsystemów

systemy złożone składają się z podsystemów, a każdy z nich również może być traktowany jako osobny system

stabilność i zmiana

system może być otwarty na wpływy z zewnątrz;

• system może początkowo opierać się zmianom w celu zachowania stabilności; jeśli okaże się to niemożliwe, cały system musi się zmienić, nawet jeśli czynniki zewnetrzne oddziałują tylko na jedną z części

cyrkularność oddziaływań

w obrębie systemu wzorzec oddziaływań nie ma charakteru liniowego, ale cyrkularny

• składniki są wzajemnie współzależne; zmiana w jednym ma konsekwencje dla pozostałych

epigeneza

rozwój pociąga za sobą sekwencyjne pojawianie się nowych struktur i funkcji w następstwie dynamicznej interakcji między różnymi składnikami systemu

• organizm zawiera początkowo jedynie ograniczoną liczbę podstawowych elementów; wszystkie późniejsze struktury i funkcje są rezultatem interakcji między tymi pierwotnymi jednostkami oraz między nimi a środowiskiem

samoorganizacja

nowe struktury i wzorce zachowania pojawiają się spontanicznie w toku rozwoju, bez bezpośrednich instrukcji czy to z wnętrza organizmu, czy też ze środowiska, w wyniku procesów stanowiących nieodłączną właściwość samego systemu

• Na pytanie “Co kieruje rozwojem?” odpowiedź po prostu brzmi “organizm”; zamiast odwoływać się do dojrzewania lub uczenia się lub jakiejś ich kombinacji, zwolennicy teorii systemów uważają, że zmiany składowych procesów zachodzących w istotach żywych należą do ich podstawowych cech

Sieci koneksjonistyczne (connectionist networks)

modele komputerowe luźno nawiązujące do neuronowego przetwarzania infromacji, mające w zamierzeniu określić dynamikę procesów poznawczych i przetestować modele rozwoju

koneksjonizm opiera się na przekonaniu, że…

• tradycyjne podejście do poznania reprezentowane przez teorie przetwarzania infromacji, nie prowadzi we właściwym kierunku, gdyż kładzie nacisk na seryjne przetwarzanie informacji.

• → zamiast tego, sieci koneksjonistyczne są postrzegane jako skomplikowane systemy złożone z prostych systemów (lub węzłów), na ogół ułożonych w warstwy pełniące takie specyficzne funkcje jak wejście, przetwarzanie i wyjście, które obsługują informacje równolegle za pomocą ogromnej sieci połączeń między nimi

metoda naukowa

● używanie obiektywnych (każdy analizujący dane dojdzie do tych samych wniosków) i powtarzalnych metod (za każdym razem, gdy stosujemy metodę, wynikiem będą te same dane i wnioski) do uzyskania danych w celu przetestowania teorii lub hipotezy

● dane, nie opinie wykazują wartość założeń

● “zabezpieczenie” przed błędnym rozumowaniem

zbieranie danych: podstawowe strategie

● pomiary zawsze muszą wykazywać dwie ważne cechy: rzetelność i trafność

○ miara jest rzetelna jeśli uzyskuje się dzięki niej spójne wyniki z upływem czasu i u różnych obserwatorów

○ miara jest trafna jeśli mierzy to, co ma mierzyć

sposoby mierzenia rozwoju człowieka

• metody samoopisowe

• metody obserwacyjne

metody samoopisowe

wywiady, kwestionariusze, metoda kliniczna → różnią się stopniem traktowania przez badacza indywidualnych uczestników

○ wywiady i kwestionariusze - np. badanie dziennikowe (wada- małe dzieci nie są w stanie czytać i pisać)

○ metoda kliniczna - rodzaj wywiadu: odpowiedzi uczestnika wpływają na to, jakie będzie następne zadane przez badacza pytanie (podejście bardzo plastyczne, uczestnik traktowany indywidualnie) - stosował m.in. Jean Piaget

obserwacja naturalistyczna - zalety i wady

• zalety: można zbadać małe dzieci, których nie zbadamy samoopisem, dobrze reprezentuje to, jak naprawdę zachowuje się badany w codziennym życiu

• wady: niektóre zachowania występują bardzo rzadko (np. bohaterskie uratowanie kogoś, działania kryminalne) → małe prawdopoodbieństwo, że badacz akurat będzie ich świadkiem, obecność obserwatora może mieć wpływ na zachowanie

obserwacja naturalistyczna

obserwowanie ludzi w ich zwykłym, codziennym otoczeniu

obserwacja standaryzowana

badacz wywołuje interesujące go zachowanie i obserwuje reakcję w środowisku laboratoryjnym (zazwyczaj z ukrycia)

metody obserwacyjne

obserwacja naturalistyczna i

standaryzowana

obserwacja standaryzowana - zalety i wady

• zalety: badanie zachowań, które mają miejsce rzadko lub są niejawne w naturalnym środowisku, każdy uczestnik próby wystawiony na te same bodźce, równe szanse na wykonanie zadania

• wady: reakcja w sztucznej sytuacji laboratoryjnej może odbiegać od reakcji w naturalnym otoczeniu

studium przypadku

badacze zbierają obszerne dane o życiu osobnika, a nastepnie testuja hipotezy rozwojowe poprzez analizowanie zdarzeń w życiu badanej osoby

etnografia

badacz usiłuje zrozumieć niepowtarzalne wartości, tradycje i procesy społeczne danej kultury lub subkultury poprzez życie wsród jej przedstawicieli i wykonywanie obserwacji/notatek

studium przypadku - zalety i wady

zalety: można przeprowadzić także grupowa studium przypadku

wady: ciężko jest bezpośrednio porównać uczestników, niewystarczająca możliwość uogólnienia → wnioski mogą nie odnosić się do większości ludzi

etnografia - zalety i wady

zalety: duzo lepsze rozumienie tradycji / wartości / konfliktów danej zbiorowości

wady: bardzo subiektywna metoda, wnioski rzadko mają zastosowanie w innych kontekstach/grupach społecznych

metody psychofizjologiczne

mierzą współzależności między procesami fizjologicznymi a aspektami rozwoju fizycznego, poznawczego, społecznego czy emocjonalnego

metody psychofizjologiczne - zalety i wady

○ zalety: przydatne w badaniu małych dzieci, które nie są w stanie podać danej informacji

○ wady: reakcje psychofizjologiczne nie są jednoznacznymi wskaźnikami stanu psychologicznego

Leon Kuczyński badał umiejętność dzieci do powstrzymania się przed dotykaniem zabawek w laboratorium podczas wykonywania przez nie nudnego zadania wykorzystując:

A. procedurę obserwacji standaryzowanej

B. procedurę obserwacji naturalistycznej

C. metodę kliniczną

D. metodę kwestionariuszową

A. procedurę obserwacji standaryzowanej

Załóżmy, że dr Smith jest psychologiem rozwojowym i interesuje ją to, czy inteligencja zmienia się wraz z rozwojem dzieci.

Projektuje test inteligencji i daje go do rozwiązania grupie dzieci. Na podstawie uzyskanych wyników wnioskuje, że jej test mierzył lata edukacji, a nie inteligencję.

Który z ideałów naukowych naruszył jej test?

a. Jej miara nie była rzetelna

b. Jej miara nie była trafna

c. Jej eksperyment nie był zgodny z metodą naukową.

d. Jej grupy nie były wybrane za pomocą doboru losowego.

b. Jej miara nie była trafna

Przekonanie, że badacze powinni być obiektywni i używać danych naukowych do sprawdzania teorii, znane jest pod nazwą:

a. podejście naukowe

b. cel naukowy

c. metoda naukowa

d. wartość naukowa

c. metoda naukowa

Aby się upewnić, że dwóch obserwatorów uzyskało te same wyniki, obserwując to samo zdarzenie, mierzylibyśmy:

a. trafność

b. zgodność ocen

c. zgodność temporalną

d. trafność temporalną

a. trafność

Która z następujących metod byłaby najmniej praktyczna w badaniu niemowląt?

a. obserwacja naturalistyczna

b. obserwacja standaryzowana

c. metody psychofizjologiczne

d. metoda kliniczna

d. metoda kliniczna

schemat korelacyjny

• typ schematu badania, który wykazuje siłę powiązań między zmiennymi

• choć skorelowane zmienne są systematycznie powiązane, powiązania te niekoniecznie są przyczynowe

• sprawdzane jest, czy zmienne są powiązane w taki sposób, w jaki opisuje to hipoteza

• obecność (lub brak) związku między zmiennymi można określić, badając procedurą statystyczną, która przynosi współczynnik korelacji (r=0.0 oznacza, że zmienne nie są systematycznie powiązane)

• podejście wszechstronne ale nie możemy wykazać, czy jedna rzecz powoduje drugą

metoda eksperymentalna

• pozwala dokładnie określić związek przyczynowo-skutkowy

• kontrola eksperymentalna- kroki podjęte przez eksperymentatora, które mają zagwarantować, że wszelkie czynniki zewnętrzne,które mogłyby wpłynąć na zmienną zależną, są mniej więcej równe w kazdym z warunków eksperymentu

• randomizacja- kazdy uczestnik ma równe szanse na bycie wystawionym na każdą z sytuacji eksperymentu

• trafność ekologiczna- wyniki konkretnych badań dokładnie przedstawiające procesy, które mają miejsze w środowisku naturalnym

eksperyment w terenie

• odbywa się w naturalistycznym otoczeniu (np. dom, szkoła, plac zabaw)

• manipulowanie zmiennej niezależnej i mierzenie jej wpływu na zmienną zależną w naturalnym otoczeniu

eksperyment naturalny (quasi-eksperyment)

• mierzymy wpływ jakiegos naturalnie wystepującego zjawiska, o którym sądzimy, że oddziałuje na życie ludzi

• zbieranie informacji o zachowaniu ludzi, którzy doświadczają przwdziwej (naturalnej) manipulacji ich środowiska

• brak doboru losowego i kontroli zmiennej zależnej

schemat kulturowo-przekrojowy

• obserwacja, testowanie i porównywanie róznych aspektów rozwoju u uczestników z różnych kultur lub subkultur

• pozwalają badaczowi określić, czy wnioski dot. rozwoju dzieci w jednym kontekście społecznym dotyczą równiez dzieci dorastających w innych społecznościach

• ochrona przed zbytnią generalizacją odkryć

strategie badawcze i badanie rozwoju

• projekt przekrojowy

• projekt podłużny (longitudinalny)

• projekt sekwencyjny

• projekt mikrogenetyczny

projekt przekrojowy

• ludzie w różnym wieku badani w tym samym czasie

• najczęściej wybierany przez badaczy rozwoju- krótki czas badania, łatwosć uzyskania wyników

• efekt kohorty

• kohorta

projekt przekrojowy: wady

nie dostarcza danych na temat rozwoju poszczególnych osób (każdy uczestnik obserwowany tylko w jednym punkcie w czasie)

kohorta

grupa osób w tym samym wieku, wystawiona w okresie dorastania na działanie podobnych środowisk kulturowych i wydarzeń historycznych

efekt kohorty

związana z wiekiem różnica, którą przypisuje się odmiennościom kulturowym/historycznym w procesie dorastania kohort, a niewynikająca z różnic rozwojowych

projekt podłużny (longitudinalny)

ci sami uczestnicy, wielokrotnie obserwowani przez pewien czas

projekt sekwencyjny

dobór uczestników z róznych grup wiekowych i czasowa obserwacja każdej z kohort (trwają krócej niż podłużne)

projekt mikrogenetyczny

projekt badania, w którym uczestników bada się intensywnie w krótkim czasie, kiedy zachodzą zmiany rozwojowe; celem jest próba dokładnego określenia, jak lub dlaczego te zmiany zachodzą

projekt mikrogenetyczny - zagrożenie

doświadczenie, któremu poddane sa dzieci celem stymulowania zmiany może być nietypowe i wywołać zmianę, która może się nie utrzymać przez dłuższy czas

projekt sekwencyjny - zalety

• pozwala określić czy efekt kohorty ma wpływ na wyniki, pozwala nam w obrębie jednego badania dokonac porównania podłużnego i przekrojowego

projekt podłużny (longitudinalny) - zagrożenie

efekt rutyny

efekt rutyny

badani opanują test, wykruszanie się uczestników (próba robi się niereprezentatywna), problem międzypokoleniowy

Która z poniższych odpowiedzi przedstawia wadę podłużnego efektu badań?

a. Nie pozwala ocenić indywidualnych różnic w rozwoju

b. Jest podatny na problem różnic międzypłciowych

c. Jest niezgodny z metodą naukową

d. Może powodować zmiany rozwojowe, do których nie doszłoby w naturalny sposób i które mogą się nie utrzymać w dłuższym terminie

d. Może powodować zmiany rozwojowe, do których nie doszłoby w naturalny sposób i które mogą się nie utrzymać w dłuższym terminie

Która z poniższych odpowiedzi przedstawia wadę mikrogenetycznego projektu badań?

a. Na. Nie pozwala ocenić indywidualnych różnic w rozwoju

b. Może nie rozróżniać efekty kohorty i różnicy wieku

c. Jest niezgodny z metodą naukową

d. Może powodować zmiany rozwojowe, do których nie doszłoby w naturalny sposób i które mogą się nie utrzymać w dłuższym terminie

d. Może powodować zmiany rozwojowe, do których nie doszłoby w naturalny sposób i które mogą się nie utrzymać w dłuższym terminie

Jednym z podstawowych problemów projektów podłużnych jest fakt, że uczestnicy mogą odchodzić z grupy przed końcem badania. Taka sytuacja nosi nazwę ___

selektywnego wykruszania

Grupa dzieci w tym samym wieku, które rozwijają się w takich samych warunkach kulturowych i historycznych to ___

kohorta

kwestia natury/wychowania

debata wśród teoretyków rozwojowych na temat względnego znaczenia predyspozycji biologicznych (natury) i wpływów środowiskowych (wychowania) jako determinant ludzkiego rozwoju

kwestia aktywności/ pasywności

debata wśród teoretyków rozwoju na temat tego, czy dzieci aktywnie wpływają na swój rozwój, czy są też raczej pasywnymi odbiorcami wpływów otoczenia

kwestia ciągłości/nieciągłości

debata wśród teoretyków rozwoju na temat tego, czy zmiany rozwojowe są ilościowe czy ciągłe czy tez jakościowe i nieciągłe

zmiana jakościowa

zmiana w rodzaju, która sprawia, że pojedyncze osobniki stają się fundamentalnie różne od tego, jakie były przedtem

zmiana ilościowa

zmiana przyrostowa w stopniu danej cechy bez nagłej transformacji

kwestia holistycznej natury rozwoju

czy różne obszary rozwoju są powiązane (i holistyczne), czy w gruncie rzeczy oddzielne i różne?

Zmiany czy ciągłości rozwojowe, które charakteryzują większość bądź wszystkich członów danego gatunku są znane jako:

a. dorastanie

b. uczenie się

c. rozwój normatywny

d. rozwój idiograficzny

c. rozwój normatywny

Trzy podstawowe cele nauk o rozwoju obejmują wszystkie poniższe z wyjątkiem:

a. opisania rozwoju

b. wyjaśnienia rozwoju

c. optymalizacji rozwoju

d. powstrzymania rozwoju

d. powstrzymania rozwoju

Badacze odkryli, że wiek, w którym dany osobnik osiąga dojrzałość płciową, wywiera wpływ na jego życie towarzyskie.

Konkretniej - chłopcy, którzy wcześnie dojrzewają, nawiązują lepsze związki niż chłopcy, którzy dojrzewają później.

Które cechy rozwoju najlepiej przedstawia do odkrycie?

a. ciągły i kumulatywny proces

b. proces holistyczny

c. plastyczność

d. kontekst kulturowy lub historyczny

b. proces holistyczny

Załóżmy, że teoria dr Smartee głosi, iż dawanie klapsów jest ważne w wychowywaniu dzieci, ponieważ chroni dzieci przed rozbisurmanianiem.

Dr Smartee przedstawiła kilka różnych hipotez wynikających z tej teorii oraz przetestowała każdą hipotezę, wykorzystując obiektywne metody zbierania danych.

Wszystkie jej hipotezy zostały obalone.

Zakładając, że dr Smartee kieruje się metodą naukową, co powinna zrobić następnie?

a. odrzucić swoją teorię

b. dopracować swoją teorię

c. podtrzymać swoją teorię

a. odrzucić swoją teorię

Metoda badawcza, w której eksperymentator obserwuje ludzi dokonujących codziennych czynności w naturalnym otoczeniu to:

a. metoda kliniczna

b. etnografia

c. obserwacja standaryzowana

d. obserwacja naturalistyczna

d. obserwacja naturalistyczna

Podstawowa różnica między wywiadem kwestionariuszowym standaryzowanym a metodą kliniczną polega na tym, że w metodzie klinicznej, ale już nie w wywiadzie, eksperymentator:

a. zmienia zadawane pytania na podstawie odpowiedzi uczestnika

b. zadaje te same pytania w ten sam sposób wszystkim uczestnikom

c. mieszka z uczestnikami przez pewien czas, by zrozumieć ich unikatowe wartości, tradycje i procesy społeczne

d. wykorzystuje rekwizyty i różne bodźce do zilustrowania znaczenia różnych pytań

a. zmienia zadawane pytania na podstawie odpowiedzi uczestnika

W metodzie eksperymentalnej aspektem otoczenia, modyfikowanym lub manipulowanym przez eksperymentatora w celu zmierzenia jego wpływu na zachowanie, jest:

a. zmienna kontrolna

b. zmienna zależna

c. zmienna eksperymentalna

d. zmienna niezależna

d. zmienna niezależna

Projekt badania rozwoju, w którym różne grupy ludzi (czyli różne kohorty) są obserwowane wielokrotnie przez pewien czas, to:

a. projekt przekrojowy

b. projekt podłużny (longitudinalny)

c. projekt sekwencyjny

d. projekt mikrogenetyczny

b. projekt podłużny (longitudinalny)

Efekt rutyny i selektywne wykruszanie to wady projektu badania:

a. przekrojowego

b. podłużnego

c. sekwencyjnego

d. mikrogenetycznego

b. podłużnego

Które z podanych poniżej określeń, nie dotyczy ważnych praw dzieci, za przestrzeganie których jest odpowiedzialny badacz:

a. poufność

b. wykluczenie oszukania

c. świadoma zgoda

d. ochrona przed krzywdą

b. wykluczenie oszukania

okres krytyczny/okres optymalny

• dotyczy rozwoju dziecka w stadium prenatalnym i postnatalnym

• w trakcie rozwoju występują szczególne okresy, w których zmiany organizmu zależą od pewnych form stymulacji, że podatność na stymulację zmienia się w toku rozwoju i że niektóre formy stymulacji oddziałują na jednostkę w pewnych stadiach jej rozwoju silniej, a w innych słabiej

• okresy te występują w ściśle określonym czasie i trwają krótko w odniesieniu do

  prostych funkcji sensorycznych czy motorycznych

odróżnienie okresu krytycznego od sensytywnego

krytyczny:

musi wystąpić stymulacja zewnętrzna w określonym czasie, o określonej modalności, aby zachowanie się pojawiło, skutki są nieodwracalne

sensytywny:

dany rodzaj stymulacji wywiera silniejszy wpływ na rozwój w pewnych momentach rozwoju

Marc H. Bornstein (1987) podkreśla, że pojęcie okresu sensytywnego ma duże znaczenie, ponieważ…

• w tych okresach doświadczenie wywiera szczególnie silny wpływ na rozwój i dojrzewanie organizmu

• zmienna wrażliwość na doświadczenia w ciągu życia dowodzi, że rozwój ma charakter interakcyjny, a nie jednoliniowy

• istnienie okresów sensytywnych wskazuje, że rozwój przebiega w stadiach lub fazach

• wczesne, specyficzne doświadczenia z dzieciństwa mają długotrwałe konsekwencje, co czyni to pojęcie ważnym praktycznie (np. dla wychowania, terapii, edukacji)

okres sensytywny, inaczej…

przejściowy

W okresie sensytywnym, rozumianym jako okres przejściowy, jednostka doświadcza szczególnego obciążenia, ponieważ nakładają się na siebie dwa rodzaje potrzeb:

• Potrzeba doskonalenia umiejętności zdobytych w poprzedniej fazie rozwoju (ćwiczenie, uzyskiwanie wprawy).

• Potrzeba sprostania nowym wyzwaniom, wynikającym zarówno ze zmian w organizmie, jak i z oczekiwań środowiska, co jest związane z wejściem w kolejną fazę rozwoju.

rola zewnętrznej stymulacji w okresie sensytywnym

Zewnętrzna stymulacja może wpływać na przebieg rozwoju, ponieważ ma zdolność modyfikowania procesu dojrzewania. Dzieje się tak jednak tylko wtedy, gdy:

• nie jest ukierunkowana na umiejętności czy potrzeby z zakończonego już etapu rozwoju,

• lecz ma orientację „w przód”, czyli wspiera zadania i wymagania nadchodzącego cyklu rozwojowego.

Tylko taka przyszłościowa stymulacja może skutecznie zmieniać tor rozwoju dziecka.

(Gottlieb (1983)) trzy funkcje, funkcje, jakie w rozwoju może pełnić doświadczenie jako efekt zewnętrznej stymulacji

• podtrzymywanie

• facylitacja

• indukcja

podtrzymywanie

funkcja doświadczenia, której celem jest utrzymanie i wspieranie już istniejącego poziomu rozwoju oraz umożliwienie dalszego doskonalenia kompetencji

olega na dostarczaniu zewnętrznej stymulacji (np. nowych, bardziej złożonych zadań), która pozwala ćwiczyć i utrwalać nabyte umiejętności

rak takiej stymulacji może prowadzić do zahamowania rozwoju lub nawet dezintegracji funkcji już rozwiniętych, np. w sytuacjach deprywacji sensorycznej

podtrzymywanie dotyczy więc głównie utrwalania i wspierania procesu rozwoju, który już się rozpoczął

facylitacja

funkcja doświadczenia, która przyspiesza tempo rozwoju i dojrzewania kompetencji dzięki odpowiedniej stymulacji

w przeciwieństwie do podtrzymywania, facylitacja występuje wtedy, gdy zachowanie lub kompetencja już się pojawiły, a stymulacja wspiera ich dalszy rozwój i dynamikę zmian

zewnętrzna stymulacja w tym przypadku towarzyszy procesowi dojrzewania, regulując jego tempo, przyspieszając lub stabilizując rozwój.

indukcja

funkcja doświadczenia, w której obecność lub brak określonej stymulacji decyduje o samym wystąpieniu i pojawieniu się danej kompetencji

to sytuacja, w której zewnętrzne doświadczenie ma najbardziej bezpośredni i formujący wpływ na rozwój, w niektórych przypadkach warunkując jego wystąpienie

indukcja pokazuje, że stymulacja zewnętrzna może być czynnikiem determinującym rozwój, a nie tylko wspierającym lub przyspieszającym istniejące procesy

celem opanowywania nowych kompetencji jest lepsze radzenie sobie z wyzwaniami, jakie stawia życie jest…

aktywne pokonywanie stresu oraz poszukiwanie i wytwarzanie nowych rozwiązań

trzy rodzaje kompetencji umysłowych związanych z adekwatnym do skali problemu radzeniem sobie:

• sprawność gromadzenia i przetwarzania nowych informacji

• umiejętność utrzymywania kontroli nad swoim stanem emocjonalnym

• gotowość do korzystania z zasobów otoczenia

kryzysy normatywne a nienormatywne

Kryzysy normatywne to te, które pojawiają się w przewidywalnych, typowych momentach życia, związanych z naturalnym przebiegiem rozwoju i doświadczeniem większości ludzi, np. kryzys dorastania, wejście w dorosłość, kryzys średniego wieku czy przejście na emeryturę. Są więc uniwersalne i przewidywalne.

Kryzysy nienormatywne występują w wyniku nieprzewidywalnych, wyjątkowych wydarzeń życiowych i dotyczą jednostek indywidualnych, np. nagła utrata bliskiej osoby, poważna choroba, wypadek, utrata pracy. Są nietypowe i wymagają elastycznej adaptacji.

Każdy kryzys rozwojowy wiąże się z silnymi negatywnymi emocjami, które zakłócają realizację zadań rozwojowych. Ważne dla dalszego rozwoju jest, jak kryzys zostanie rozwiązany:

• Pozytywne rozwiązanie: jednostka opanowuje nowe kompetencje odpowiadające istocie zadania, co wspiera dalszy rozwój i satysfakcję.

• Negatywne rozwiązanie: brak opanowania nowych kompetencji, często z powodu niewystarczającego wsparcia otoczenia, co hamuje rozwój.

• Nieoptymalne rozwiązanie: jednostka rozwija inne kompetencje, które redukują napięcia, ale w sposób mniej konstruktywny, niepozwalający na pełne zaspokojenie potrzeb i realizację zadań.