Kaarten: cultuurgeschiedenis, barg21, ku Leuven architectuur | Quizlet

psychiatrische instelling Am Steinhof, Otto Wagner, begin 20ste eeuw, de bebouwde ruimte

—> - een van de belangrijkste voorbeelden van de modernistische architectuur toegepast op de psychiatrische instelling

—> belangrijke elementen:

• Het gebouw vormt een architecturale compositie die een panoptische (= alomvattende) blik en optische transparantie verbergt

• de kijker controleert in feite : zien = controle

• het gebouw is geconstrueerd vanuit de fictie van een kijker die een zo volledig mogelijk overzicht heeft

—> Deze architecturale compositie kan ons heel veel leren over:

• opvattingen over psychiatrie: psychiatrie gaat over hygiëne, controle, decriminalisering, ordening (cfr. foto van de slaapzaal: orde, lucht, transparantie)

• opvattingen over de patiënt: geen ‘gevangene’ of misdadiger

• opvattingen over wat een ‘gezonde’ maatschappij is: een maatschappij die niet verborgen is: hygiënisch en gecontroleerd = die gezien wordt

Les plaisirs du bal, Antoine Watteau, begin 18e eeuw, imaginaire ruimte

—> zeer representatief voorbeeld van de rococo schilderkunst, aansluiting bij het thema van de zogenaamde ‘pastorale literatuur’ (=literatuur waarin herders en het geïdealiseerde boerenbestaan een centrale rol spelen) die heel populair was in adelijke kringen

—> Belangrijke elementen:

• voorstelling van architectuur als belichaming van verbeelding en fantasie. Watteau geeft het verbeelde pastorale landschap weer zoals dat bestond in de literatuur. Die verbeelde wereld verschijnt doorheen het fictieve gewelf.

• De manier waarop de architectuur hier wordt voorgesteld getuigt van een wereld die de projectie is van de verbeelding: de grenzen van het doek zijn namelijk de grenzen van de pastorale, literaire verbeelding. Het gewelf dat uitgeeft op is eigenlijk een weergave van datgene waarop de de verbeelding uitkijkt.

Narcissus, Caravaggio, eind 16e eeuw, barok

Avondmaal te Emmaüs, Caravaggio, begin 16e eeuw, barok

De kruisiging, Rubens, begin 17e eeuw, barok

De kruisafneming, Rubens, begin 17e eeuw, barok

Caravaggio

van eind 16e eeuw tot begin 17e eeuw

- chiaroscuro

- sterk dramatisch beeld

Het leven is een droom

van Pedro Calderón de la Barca

- toneelstuk over wat is echt en wat is slechts een illusie

- een toneelstuk dat gaat over werkelijkheid en droom, over zinsbegoocheling (= illusie of een misleiding van het verstand) en kennis en over de vraag of we überhaupt onszelf wel kunnen kennen.

Rubens

- exuberant, zeer veel beweging

sint Ignatius, Pozzo, eind 17e eeuw, barok

de achterkant van een ingekaderd schilderij, Gijsbrechts, eind 17e eeuw, barok

viool en boog, Van der vaart, eind 17e eeuw, barok

Velázquez

17e eeuw

- de illusie van de voorstelling zelf

- wat wordt afgebeeld is de afbeelding, de schilderkunst zelf

De hofdames, Velázquez, midden 17e eeuw, barok

De spinsters, Velázquez, midden 17e eeuw, barok

sévigné

17e eeuw

- brieven naar haar dochter

- interieur als zelfprojectie

- ruimte wordt een ervaringsruimte

kasteel van grignan, 17e eeuw, barok

Versailles, Lodewijk XIV, begin 18e eeuw

- visuele segregatie

Silhouette, Etienne de Silhouette, 18e eeuw, romantiek

Twee miniatuurportretten van Marie-Antoinette, 2e helft 18de eeuw, romantiek

Scherenschnittstoel, Johann Kaspar Lavater, romantiek

—> hulpmiddel voor het vastleggenn van silhoutte

De klassieke Scherenschnitt en de verzameling van Goethe, romantiek

silhouet van Theresa Huber (schrijfster) door Luise Duttenhofer, eind 18e, begin 19de eeuw, romantiek

Het vlot van de medusa, Géricault, begin 19e eeuw, romantiek, Louvre, Parijs (<-> Turner)

• heftige emoties, hoop en wanhoop

• verlies van redelijkheid, kannibalisme, moord, wreedheid

• de verwoestende natuur

Sneeuwstorm-Stoomboot uit de haven, Turner, eerste helft 19e eeuw, romantiek, London

• kracht van de natuur

• studie van beweging en dynamiek op een bijna abstracte of expressionistische manier

Saturnus verslindt zijn zoon, Goya, begin 19e eeuw, romantiek, Madrid

• aan het einde van zijn leven trok de Spaanse schilder Francisco de Goya zich terug uit het publieke leven naar een villa buiten Madrid (Quinta del Sordo), waar hij een hele reeks erg donkere, macabere schilderijen realiseert op de muren ervan, werken vol deformatie, angst en geweld en die niet bedoeld waren voor het grote publiek.

Wandelaar boven een zee van mist, Friedrich, begin 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

Johann Christian Dahl

van 19e eeuw

- werkte samen met Friedrich in Dresden

Romantiek

Ernst Ferdinand Oehme

van 19e eeuw

- was leerling van Friedrich in Dresden

Romantiek

Carl Wagner

van 19e eeuw

- zeer beïnvloed door Friedrich en Dahl in Dresden

Romantiek

Dresden

kunstenaarsgroep van Friedrich

Abdij in het eikenwoud, Friedrich, begin 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

Kloosterruïne Eldena, Friedrich, begin 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

Maanopkomst, Carl Wagner, begin 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

De haven van Kopenhagen, Johann Christian Dahl, midden 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

Processie in de mist, Ernst Ferdinand Oehme, begin 19e eeuw, romantiek

De werken van Friedrich en zijn kring worden gekenmerkt door de weergave van:

• mistige landschappen en wouden

• duisternis en maanlicht

• een overweldigende, vaak unheimliche (griezelig) natuur

• mysterie en mystiek

• ruïnes en gotiek

Eidophusicon, Philippe-Jacques, eind 18e eeuw, romantiek

Fantasmagorische voorstelling, eind 18e eeuw, romantiek, Parijs

De fantoscoop en de fantasmagorie, Etienne Gaspard, eind 18e, begin 19de

• fantasmagorie: verschijning van een geest

• fantoscoop: machine om geesten te doen verschijnen

vroege fotografie, Nicéphore Niépce, begin 19e eeuw, romantiek

• eerst bekende foto, door Nicéphore Niépce, ca. 1826 vanuit bovenverdieping familiehuis in Le Gras, Bourgondië, met het dak van een schuur vooraan, duiventil links, een boom daarachter.

Boulevard du temple, Louis Daguerre, begin 19e eeuw, romantiek, Parijs

De stereograaf, begin 19e eeuw, romantiek

• de eerste stappen op weg naar een virtuele ruimte

De Arenleesters, Millet, eind 19e eeuw, Impressionisme, Parijs

Jean-François Millet

van 19e eeuw

- "realist", impressionist

Camille Corot

van 19e eeuw

- "realist", impressionist

Courbet

van 19e eeuw

- belangrijkste vertegenwoordiger van het begrip realisme

- impressionist

groep die vernoemd werd als de eerste impressionisten, zo vernoemd door Louis Leroy die dit eigenlijk als scheldwoord (spottend) bedoelde

• tentoonstelling buiten het Salon (waar ze eerst niet aanvaard werden), in het atelier van de flamboyante fotograaf Felix Nadar

• allemaal heel eigen stijl

• schetsmatig en dynamisch

• licht gevangen in kleuren en vice versa

• dagelijks leven, rand van de samenleving

- Claude Monet

- Edgar Degas

- Berthe Morisot

- Paul Cézanne

- Camille Pissarro

- Pierre-Auguste Renoir

- Alfred Sisley

Soleil Levant, Monet, eind 19e eeuw, impressionisme

Le boulevard des capucines, Monet, eind 19e eeuw, impressionisme

Villeneuve-la-Garenne sur Seine, Sisley, eind 19e eeuw, impressionisme

La chasse aux papillons, Morisot, eind 19e eeuw, impressionisme

La diligence, Pissarro, eind 19e eeuw, impressionisme

(Paul) Cézanne

van 19e eeuw

- ideaal impressionisme maar enerzijds expressionisme en anderzijds de abstractie

- Wat de kunstenaar gaat weergeven is eigenlijk meer en meer een mentaal beeld

• post-impressionisme

Mont Sainte-Victoire, Cézanne, begin 20ste eeuw, impressionisme, expressionisme, abstractie

Le déjeuner sur l'herbe, Cézanne, eind 19e eeuw, impressionisme, expressionisme, abstractie

Seurat

van eind 19e eeuw door 20ste eeuw

- pointillisme

Le Cirque, Seurat, eind 19e eeuw, Pointillisme

Un dimanche après-midi à l'île de la Grande Jatte, Seurat, eind 19e eeuw, Pointillisme

Die Brücke

Duitse kunstgroep uit het expressionisme in de schilderkunst

- Otto Meuler

- Ludwig Kirchner

- Erich Heckel

- Karl Schmidt-Rottluff

- Max Pechtein

Een kunstenaarsgemeenschap (Die Brücke), Kirchner, begin 20ste eeuw, expressionisme

uitse kunstgroep uit het expressionisme in de schilderkunst

- Otto Meuler

- Ludwig Kirchner

- Erich Heckel

- Karl Schmidt-Rottluff

- Max Pechtein

Meisjes die aan het water zitten, Mueller, begin 20ste eeuw, expressionisme

• andere kant van expressionisme --> ook een lichte kant (niet donkere stad) de vrije natuur

Berlijn straat, Kirchner, begin 20ste eeuw, expressionisme

• zeer representatief voor de expressionistische weergave van de grootstad

• claustrofobische ruimte

• uniforme en onpersoonlijke figuren, grimassen (vervormde gezichten), zwarte oogkassen, gedeformeerd perspectief met een sterk psychologisch effect

Berlijn straatscène, Kircher, begin 20ste eeuw, expressionisme

De slapende Max Pechstein, Heckel, begin 20ste eeuw, expressionisme

• Brückerood”

• idyllische context van het vrije schilderen aan de Noordzee, weg uit de stad, samen met de hele kunstenaarsgemeenschap

  —> traditioneel perspectief weggelaten

  —> weg van stadscultuur

Noors landschap, Schmidt-Rottluff, begin 20ste eeuw, expressionisme

Hooibergen in de morgen, Monet, eind 19e eeuw, abstractie

In 1892 ziet een zekere Wassily Kandinsky in Moscow op de impressionistische tentoonstelling Monets Hooibergen in de morgen. Hij is aanvankelijk geïrriteerd door het feit dat het beeld zo vaag is. Tot zijn grote verbazing echter heeft het zien van dit schilderij een klaar en duidelijk beeld van hooibergen in het morgenlicht in zijn gedachten nagelaten, tot in het kleinste detail… Deze anekdote toont heel mooi aan hoezeer het beeld dat we zien een mentaal, geïnterioriseerd beeld is dat het heeft overgenomen van een objectief, inhoudelijk beeld buiten het bewustzijn op het doek. De directe weergave heeft hier een radicaal punt bereikt, die tot volle ontplooiing zal komen in het abstracte werk van Kandinsky

Geel-rood-blauw, Kandinsky, begin 20ste eeuw, abstractie

• Figuratieve reminiscenties, subjectivistische kleursymboliek, formele symboliek van punten en vlakken <—> figuratieve voorstelling

• kleuren, lijnen, vlakken en punten die onafhankelijke actoren op het doek worden

• psychologische inhoud mee te geven en probeert hij ook lijnen te verbinden met kleuren via een vast associatief systeem. Zo verbindt hij de horizontale lijn associatief met de kleur zwart die een uitdrukking is van wat hij in zijn typisch esoterische stijl “die unendige kalte Bewegungsmöglichkeit” (de oneindige koude bewegingsmogelijkheid)

• Door op die manier nog (zij het puur arbitraire) kwalitatieve verbanden te suggereren, schept Kandinsky een band tussen de kunstenaar en zijn werk: de kunstenaar “voelt zich in” in kleuren, lijnen, vlakken en punten en komt tot “inzicht.” Kandinsky’s abstractie en problematische poging om nog een band te leggen tussen representatie en werkelijkheid, toont aan hoe problematisch de representatie als een communicatie van een bepaalde inhoud was geworden

De rode paarden, Marc, begin 20ste eeuw, abstractie

• Marcs werk wordt gekenmerkt door symbolisch kleurgebruik. Marc behoudt perspectiefweergave en legt zeer sterk de nadruk op de dynamiek en beweging die hij ziet in de natuur.

  —> hij gebruikt grote doeken en altijd dieren

De lezer, Vuillard, eind 19e eeuw, interieurs

—> Vuillard is onderdeel van een groep kunstenaars: Nabis

Moeder en zus van de kunstenaar, Vuillard, eind 19e eeuw, interieurs

—> zeer gecomprimeerde karakter van de ruimte, met een gedeformeerd perspectief of een perspectiefopbouw aan de hand van opgestapelde kleurvlakken, wat een erg vlak, ’vol’ en soms claustrofobisch effect geeft (snel oplopende vloerplanken die niet parallel lopen en de aflopende muur, gebogen houding van zus accentueert sterk het claustrofobisch karakter)

—> De grenzen tussen ruimtelijke afbakeningen (het groen van een tuin, een deur, muren…), kleuren, objecten en figuren vervagen. (zus lijkt samen te vloeien met het behang, zij lijkt daardoor ook een heel fragiele aanwezigheid in de ruimte) aanwezigheid <-> de moederfiguur die dominant aanwezig is. (geblokte houding, haar positie in de ruimte die wordt geaccentueerd door het zware meubel achteraan, neemt zij eerder ruimte in dan weggedrukt te worden zoals haar dochter)

—> Beide figuren zijn weinig persoonlijk weergegeven, met dezelfde vale huidskleur, vage gelaatsuitdrukking en zwarte oogkassen

—> de figuren hebben iets bijzonder ‘hybride,’ hun bestaan zweeft ergens tussen objectiviteit en subjectiviteit

L'intérieur, Vuillard, begin 20ste eeuw, interieurs

—> dit schilderij erg typerend voor het problematische karakter van de relatie interieur-exterieur in de burgerlijke samenleving. Vuillard geeft altijd weer. Zelfs wanneer bijvoorbeeld een raam uitgeeft op het exterieur, dan nog blijft dit interieur vlak, gesloten, een leegte, een reflectie

—> slechts een indirecte blik op ‘buiten’ weergeven, maar eigenlijk functioneren als een afgesloten universum

Eugéne Atget, fotograaf, eind 19e - eind 20ste eeuw

—> documenteerde het verdwijnende Parijs

—> niet iemand die kunst maakt maar iem die dingen vastlegde die gingen verdwijnen

—> vaak (niet levendige boulevards zoals bij het impressionisme) , desolaat (droevig of troosteloos) en melancholisch (droefheid, nostalgie), objecten primeren, mensen slechts toevallige passanten of reflecties of half verdwenen in de duisternis, slechts een indirecte blik op ‘buiten’ weergeven, maar eig functioneren als een afgesloten universum

—> Mensen als schaduwen en reflecties, verborgen in deuropeningen, vluchtig gefotografeerd op straat, als ‘unheimliche’ etalagepoppen of opgaand in de omgeving

—> bijzonder veel aandacht voor zelfs het kleinste, schijnbaar meest banale object, dat centraal staat in heel wat van zijn foto’s. Deze foto’s dragen bijzonder veel bij aan de weergave van een desolate, achtergelaten, unheimliche stad (Het verwijst naar een specifieke vorm van angst of ongemak die voortkomt uit iets dat zowel bekend als vreemd is.)

—> evocatie (oproepen) van leegte

Jules Romains, fotograaf, eind 19e - eind 20ste eeuw

—> stad zelf een levend personage wordt, met een eigen wil, bewustzijn en dynamiek

—> Het vervagende individu dat opgaat in de nieuwe publieke ruimte van de grootstad

—> passage met de titel “Les galeries de l’Odeon” in Puissances de Paris (1911), een boek van Jules Romains, bijzonder interessant voorbeeld is van deze vroege grootstadliteratuur

—> bundel impressies van pleinen, straten, stations, de métropolitain, kiosken… in Parijs. organische wezens zijn die bewegen, opleven en weer wegsterven op het ritme van de drukte, het verkeer en de anonieme mensen als massa, de massa die één groot bewustzijn wordt in de moderne grootstad.

Puissances de paris

boek Jules Romains (interieur)

À Rebours (tegendraads)

Deze roman handelt over een zekere Jean des Esseintes, een adelijke figuur die zich uit walging voor de wereld en de mensen terugtrekt in een huis in de rand van Parijs. Dit huis wordt enkel beschreven als een interieur, van waaruit een direct blik op de buitenwereld onmogelijk is en waarmee des Esseintes ook niet meer wil geconfronteerd worden. Zelfs het natuurlijke licht van buiten wordt tegengehouden. Het interieur zelf wordt beschreven via de overdaad van meestal erg vreemde objecten, meubels in vreemde, dure materialen en in gezochte kleuren. Soms verwordt de roman haast tot een cataloog van al de objecten waarmee des Esseintes zijn interieur vult en aankleedt. Ook bij Huysmans treedt dus een duidelijke ‘objectwoede’ op, net zoals bij Atget

boek Huysmans

Der Letzte mann

film van Friedrich Murnau

Maison Maria op weg naar het château noir, Cézanne, eind 19e eeuw

Man met gekruiste armen, Cézanne, eind 19e eeuw

Portret van Ambroise Vollard, Pablo Picasso, begin 20ste eeuw, kubisme

Play time

film Jacques Tati, eind 20ste eeuw, consumptiemaatschappij