Burgerschap & religie (PPT 6)

Wie was John Rawls en welke twee kernwerken schreef hij?

John Rawls (1921–2002) was een invloedrijke politiek filosoof en schreef A Theory of Justice (1971) en Political Liberalism (1993).

Wat betekent ‘liberalisme’ in Rawls’ Political Liberalism (1993)?

Het verwijst niet naar partijpolitiek of vrijemarktliberalisme, maar naar een normatief denkkader voor democratisch-rechtsstatelijk samenleven.

Waartegen zet Rawls zijn liberalisme expliciet niet af?

Het is geen tegenhanger van republikanisme en staat er niet haaks op; het kan zelfs republikeinse elementen bevatten.

Wat is het centrale doel van Rawls’ politiek liberalisme?

Een stabiele democratische rechtsstaat mogelijk maken waarin burgers met uiteenlopende overtuigingen vreedzaam samenleven.

Van welk mensbeeld vertrekt Rawls in Political Liberalism?

Mensen willen hun leven vormgeven volgens waarden en overtuigingen die ze zelf als waardevol beschouwen.

Waarom is vrijheid van levensinrichting essentieel in Rawls’ mensbeeld?

Omdat het in ieders belang is om te leven volgens eigen waarden, inzichten, overtuigingen en levensbeschouwing.

Hoe ziet Rawls het vermogen van mensen om met overtuigingen om te gaan?

Mensen kunnen hun overtuigingen kritisch herdenken, ermee instemmen of ze gedeeltelijk of volledig veranderen.

Welke voorwaarde is nodig wanneer mensen van overtuiging veranderen volgens Rawls?

Ze moeten over de sociale en politieke middelen beschikken om die verandering daadwerkelijk te kunnen realiseren.

Wat bedoelt Rawls met autonomie in zijn liberale visie?

Autonomie is het vermogen om een eigen ‘conception of the good’ te vormen, te herzien en na te streven.

Wat betekent ‘conception of the good’ bij Rawls?

De manier waarop iemand zijn of haar leven vormgeeft op basis van waarden, normen en doelen.

Waarom zijn mensen volgens Rawls nooit volledig vastgelegd door hun huidige overtuigingen?

Omdat zij altijd het morele vermogen hebben om hun opvattingen te herzien en te veranderen.

Hoe beschrijft Rawls burgers als ‘free persons’?

Als personen die elkaar erkennen als moreel capabel om een eigen levensopvatting te hebben en te herzien.

Wat betekent het dat burgers ‘afstand kunnen nemen’ van hun levensopvatting?

Dat ze hun eigen overtuigingen kritisch kunnen bekijken, evalueren en eventueel aanpassen.

Wat bedoelt Rawls met het idee dat mensen niet ‘inevitably tied’ zijn aan hun doelen?

Dat mensen niet onvermijdelijk vastzitten aan hun huidige levensdoelen en deze kunnen loslaten.

Hoe verhoudt autonomie zich tot identiteit en context bij Rawls?

Wat ons situeert (cultuur, religie, opvoeding) mag ons niet volledig determineren.

Welk fundamenteel mensenrecht sluit aan bij Rawls’ visie op autonomie?

De vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst.

Wat garandeert artikel 18 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens?

Het recht om een overtuiging te hebben, te belijden én te veranderen.

Waarom is het recht om van overtuiging te veranderen cruciaal in Rawls’ denken?

Omdat autonomie inhoudt dat mensen hun levensopvatting kunnen herzien zonder staatsdwang.

Welke spanning toont het voorbeeld van Jehova’s getuigen?

Dat een recht juridisch bestaat, maar sociaal zwaar kan worden afgestraft.

Wat leert dit voorbeeld over autonomie in de praktijk?

Dat formele rechten niet altijd garanderen dat mensen hun autonomie ook feitelijk kunnen uitoefenen.

Welke centrale vraag probeert Rawls te beantwoorden in Political Liberalism?

Hoe een stabiele en rechtvaardige samenleving van vrije en gelijke burgers mogelijk is ondanks diepe, redelijke meningsverschillen over religieuze, filosofische en morele doctrines.

Wat bedoelt Rawls met ‘reasonable pluralism’?

Dat het bestaan van diepgaande maar redelijke meningsverschillen een structureel en onvermijdelijk kenmerk is van een democratische samenleving.

Waarom is pluralisme volgens Rawls een basiskenmerk van democratie?

Omdat vrije en redelijke burgers onvermijdelijk tot verschillende overtuigingen komen zonder dwang van de staat.

Wat is de ‘burden of judgement’?

Het idee dat zelfs redelijke en rationele mensen, na eerlijke discussie, niet noodzakelijk tot dezelfde conclusies komen.

Wat impliceert de ‘burden of judgement’ voor hoe we met meningsverschillen omgaan?

Dat we mensen met andere overtuigingen niet automatisch als irrationeel of onredelijk mogen beschouwen.

Sluit de ‘burden of judgement’ sterke overtuigingen uit?

Nee, je mag sterk overtuigd zijn, maar moet erkennen dat anderen redelijkerwijs anders kunnen denken.

Waarom vormt pluralisme een probleem voor samenleven volgens Rawls?

Omdat de staat toch gezamenlijke regels moet opleggen in een context van diepe meningsverschillen.

Wat is het gevaar waar Rawls voor waarschuwt bij pluralisme?

Het onderdrukkend gebruik van staatsmacht om één visie op te leggen.

Welk onderscheid is cruciaal in Rawls’ politiek liberalisme?

Het onderscheid tussen individuele overtuigingen en wat normerend is voor de hele samenleving.

Wat valt onder het niveau van het individu?

Waarden, normen, religie en ‘comprehensive doctrines’ die normerend zijn voor individuen en vrijwillige groepen.

Welke principes horen bij het individuele niveau?

Diversiteit, tolerantie, redelijkheid en het schadeprincipe.

Wat valt onder het niveau van overheid en burger?

De publieke moraal en de (grond)wet die voor iedereen gelijk normerend zijn.

Wat is publieke moraal bij Rawls?

Het geheel van politieke waarden en principes die het samenleven van burgers regelen.

Waarom moet de staat neutraal zijn volgens Rawls?

Om alle burgers gelijk te behandelen ongeacht hun levensbeschouwelijke overtuigingen.

Welke rol spelen grondrechten in Rawls’ visie?

Ze beschermen de vrijheid en gelijkheid van burgers binnen een pluralistische samenleving.

Wat betekent publieke moraal bij Rawls?

Het geheel van principes waarmee de staat burgers als vrije en gelijke individuen behandelt.

Wat moet de overheid respecteren en garanderen volgens Rawls?

De capaciteit van burgers om hun leven vorm te geven, te herzien en na te streven volgens hun eigen conception of the good.

Waarom moet de overheid meer doen dan enkel niet-ingrijpen?

Omdat burgers minimale voorwaarden nodig hebben om hun autonomie effectief te kunnen uitoefenen.

Wat zijn de minimale materiële voorwaarden om autonomie te garanderen?

Grondrechten, gelijke kansen en staatsneutraliteit.

Wat betekent ‘priority of basic liberties’?

Dat basisvrijheden altijd voorrang hebben op andere maatschappelijke doelen zoals algemeen welzijn.

Wat houdt Rawls’ principe van gelijke basisvrijheden in?

Iedereen heeft een gelijk recht op een volledig en toereikend systeem van basisrechten dat verenigbaar is met dat van anderen.

Waarom zijn basisrechten niet onderhandelbaar volgens Rawls?

Omdat ze gebaseerd zijn op rechtvaardigheid en niet mogen worden opgeofferd aan politieke afwegingen of sociale belangen.

Wat bedoelt Rawls met ‘inviolability’ van personen?

Dat individuen een onaantastbare morele waarde hebben die niet kan worden opgeheven voor het algemeen nut.

Waarom zijn basisvrijheden essentieel?

Zonder deze vrijheden kunnen mensen hun leven niet autonoom vormgeven.

Wat zijn ‘constitutional essentials’?

De fundamentele grondrechten en institutionele principes die een liberale democratie dragen.

Waarom is democratie meer dan de wil van de meerderheid?

Omdat meerderheidsbeslissingen begrensd worden door grondrechten en rechtsstatelijke principes.

Wat is het verschil tussen een democratie en een liberale democratie?

Een liberale democratie combineert meerderheidsparticipatie met grondrechten en rechtsbescherming.

Welke vrijheden behoren tot de basisvrijheden?

Vrijheid van meningsuiting en vergadering.

Welke vrijheden beschermen het innerlijke leven van burgers?

Gewetensvrijheid en vrijheid van denken.

Welke vrijheden zijn essentieel voor politieke autonomie?

Politieke vrijheden zoals stemrecht en participatie.

Welke rechten beschermen lichamelijke en persoonlijke integriteit?

Vrijheid van persoon en bescherming tegen willekeurige hechtenis.

Waarom is het recht op persoonlijk eigendom belangrijk bij Rawls?

Omdat het bijdraagt aan onafhankelijkheid en levensplanning.

Wat bedoelt Rawls met gelijke kansen?

Dat iedereen een eerlijke mogelijkheid moet hebben om zijn leven vorm te geven, ongeacht omstandigheden waarvoor men niet verantwoordelijk is.

Wat is volgens Rawls de eerste taak van de overheid inzake gelijke kansen?

Non-discriminatie garanderen door wetten en beleid.

Waarom volstaat non-discriminatie alleen niet volgens Rawls?

Omdat structurele ongelijkheden blijven bestaan die actieve correctie vereisen.

Waarom hoort onderwijs bij gelijke kansen?

Omdat onderwijs mensen in staat stelt hun autonomie en vrijheid daadwerkelijk te gebruiken.

Waarom is leerplicht belangrijk voor vrijheid?

Omdat geïnformeerde burgers hun leven en overtuigingen pas echt vrij kunnen vormgeven.

Vanuit welk idee vertrekt Rawls bij gelijke kansen?

Dat mensen niet verantwoordelijk zijn voor hun startpositie in het leven.

Geef voorbeelden van factoren waarvoor mensen niet verantwoordelijk zijn.

Het gezin waarin je geboren wordt en het lichaam waarmee je geboren wordt.

Waarom zijn ongelijke startposities problematisch?

Omdat ze leiden tot ongelijkheid die niet voortkomt uit eigen keuzes.

Hoe probeert Rawls ongelijkheid te corrigeren?

Via onderwijs en extra middelen voor kansengroepen.

Waarom mogen kansengroepen extra ondersteuning krijgen?

Omdat dit nodig is om echte gelijkheid van kansen te realiseren.

Wat bedoelt Rawls met het sociaal minimum?

Een minimum aan materieel, sociaal welzijn en onderwijs dat nodig is om als burger te kunnen deelnemen.

Waarom is het sociaal minimum essentieel voor democratie?

Zonder sociaal minimum kunnen mensen niet volwaardig participeren als burgers.

Wat gebeurt er als mensen onder het sociaal minimum vallen?

Dan kunnen ze niet als gelijkwaardige burgers deelnemen aan de samenleving.

Waarom hoort onderwijs bij het sociaal minimum?

Omdat zonder onderwijs autonomie en politieke participatie onmogelijk worden.

Wat bedoelt Rawls met een billijke spreiding van eigendom en vermogen?

Dat rijkdom niet geconcentreerd mag zijn bij een kleine elite.

Waarom is extreme rijkdomsconcentratie problematisch?

Omdat ze leidt tot ongelijke politieke invloed.

Hoe beïnvloedt economische ongelijkheid de democratie?

Ze ondermijnt gelijke politieke vrijheid.

Waarom is herverdeling geen aantasting van vrijheid bij Rawls?

Omdat ze een voorwaarde is om vrijheid voor iedereen mogelijk te maken.

Hoe hangen gelijke kansen en politieke vrijheid samen?

Zonder gelijke kansen is politieke vrijheid ongelijk verdeeld.

Waarom is gelijke kansenbeleid essentieel in een liberale democratie?

Omdat burgers anders niet als vrije en gelijke personen kunnen functioneren.

Wat is het morele argument voor staatsneutraliteit?

De overheid moet neutraal zijn omdat ze van en voor alle burgers is en hen gelijk moet behandelen zonder discriminatie.

Waarmee hangt staatsneutraliteit nauw samen volgens de Raad van State?

Met het discriminatieverbod en het beginsel van gelijke toegang tot openbare diensten.

Waarom moet een democratische rechtsstaat neutraal zijn?

Omdat de overheid alle burgers gelijk moet behandelen, ongeacht religie of levensbeschouwing.

Wat betekent staatsneutraliteit niet?

Het betekent geen neutraliteit van burgers.

Waarom is staatsneutraliteit nodig omdat burgers niet neutraal zijn?

Omdat burgers verschillende overtuigingen hebben en de staat die diversiteit moet beschermen.

Wat is handelingsneutraliteit?

Overheidsvertegenwoordigers moeten iedereen gelijk behandelen en niet discrimineren.

Wat betekent neutrality of opportunities?

Dat alle overtuigingen evenveel ruimte zouden krijgen in de samenleving.

Waarom verwerpt Rawls neutrality of opportunities?

Omdat dit ook antidemocratische of extremistische overtuigingen zou legitimeren.

Waarom is staatsneutraliteit geen relativisme?

Omdat niet alles toelaatbaar is en intolerantie niet getolereerd moet worden.

Wat betekent “intolerantie voor de intolerantie”?

Dat een tolerante samenleving zich mag verdedigen tegen intolerante bewegingen.

Wat is neutrality of effects/outcome?

Het idee dat beleid geen enkel verschillend effect mag hebben op overtuigingen.

Waarom verwerpt Rawls neutrality of effects?

Omdat sommige maatregelen (zoals leerplicht) noodzakelijk zijn voor vrijheid, ook al hebben ze ongelijk effect.

Welke vorm van neutraliteit verdedigt Rawls?

Neutrality of aim/justification.

Wat betekent neutrality of aim/justification?

Dat beleid gerechtvaardigd moet worden met publieke, niet-levensbeschouwelijke redenen.

Welke doctrines mogen volgens Rawls door de staat worden nagestreefd?

Alleen doctrines die de principes van rechtvaardigheid respecteren.

Wat is het verschil tussen reasonable pluralism en pluralism as such?

Niet alle overtuigingen zijn redelijk of verenigbaar met democratische vrijheid.

Waarom zijn ondemocratische doctrines een permanent probleem?

Omdat ze altijd zullen bestaan in een vrije samenleving.

Wat is volgens Rawls de taak van de staat tegenover ondemocratische doctrines?

Ze inperken zodat ze de politieke rechtvaardigheid niet ondermijnen.

Wat is de paradox of tolerance?

Dat onbeperkte tolerantie leidt tot het verdwijnen van tolerantie zelf.

Waarom mag een tolerante samenleving intolerant zijn tegenover intolerantie?

Om zichzelf en democratische vrijheden te beschermen.

Wanneer is het onderdrukken van intolerante bewegingen volgens Popper gerechtvaardigd?

Wanneer ze rationeel debat weigeren en geweld of dwang gebruiken.

Waarom is staatsneutraliteit essentieel voor politieke rechtvaardigheid?

Omdat ze gelijke vrijheid en gelijk respect voor alle burgers waarborgt.

Wat is de centrale vraag in ToJ §35?

Wanneer een tolerante samenleving intolerante groepen mag beperken.

Heeft een intolerante sekte volgens Rawls recht om te klagen over intolerantie?

Nee, een intolerante sekte heeft zelf geen recht van klagen over intolerantie.

Mag de vrijheid van intolerante groepen altijd worden ingeperkt?

Nee, alleen onder strikte voorwaarden.

Wanneer mag volgens Rawls de vrijheid van intoleranten worden ingeperkt?

Wanneer toleranten met goede reden geloven dat hun eigen veiligheid en de instituties van vrijheid in gevaar zijn.

Wat zijn “instituties van vrijheid” bij Rawls?

Democratische en rechtsstatelijke instellingen die basisvrijheden beschermen.

Wat is de kern van Rawls’ tolerantieprincipe?

Tolerantie is de norm, beperking is de uitzondering.