H1 - Introductie

seksuologie

De wetenschappelijke studie van de menselijke seksualiteit in al zijn variaties en expressievormen

Vaginisme

onvrijwillige samentrekking van bekkenbodemspieren rond vagina, hetgeen vrijen moeilijker, pijnlijk en

eventueel zelfs onmogelijk maakt ('muur waar je op botst')

4 dimensies: seksualiteit

1. Psychologie

2. Biologie

3. Gedrag

4. Cultuur

psychologie

Relatie, intimiteit, liefde, vertrouwen, binding, macht, schaamte

cultuur

Religie, opvoeding, wetten, recht, media

sexus (Latijn)

afdeling, groep

gedrag

Vrijen, masturbatie, experimenteren, hulpmiddelen

biologie

Lichamelijkheid, geslacht, voortplanting, anticonceptie

secare (Latijn)

Snijden, scheiden, verdelen

Engels: sex

14e E = persoon van bepaald geslacht

16e E = eigenschap van man- of vrouw-zijn

1929 = geslachtsgemeenschap, als 'dirty word' (negatieve connotatie, victoriaanse periode waar seks nog taboe was, samenleving liet niet toe open over seks te praten)

1950 = onderscheid tussen gender

sekse

biologische verschillen tussen mannen en vrouwen

seks

gedrag en emoties (opwinding) geassocieerd met aantrekking tussen mensen, waarbij het

bereiken van seksuele doelen meespeelt

definitie: seks

Seksualiteit, het seksuele

- Geslacht; biologische verschillen tussen mannen en vrouwen

- Seksuele omgang, geslachtsleven

- Handelingen en gevoelens die te maken hebben met lichamelijke opwinding en vrijen

- Handelingen waarbij je geslachtsorganen een rol spelen en waarvan je opgewonden raakt (telefoonseks, soloseks, seks hebben, ...)

Frans: sexualité

wat gebonden is aan een bepaald geslacht

Seksualiteit

alle aspecten die verwijzen naar seksuele gevoelens, fantasieën of seksueel gedrag

bredere betekenis dan seks

- Manier waarop je seks ervaart (vb. niet durven praten over seksualiteit)

- Seksuele emoties, ideeën, neigingen en gedrag

- Geslachtelijkheid, geslachtsleven, seks

- Breder domein emoties, verlangens, gedragingen die ruimer gaan dan paradigmatische seksuele

handelingen en emoties

- Geheel van verschijnselen dat betrekking heeft op seksueel leven

Seksueel gedrag (enge definitie)

masturbatie, geslachtsgemeenschap, kussen, strelen, ...

- Veel mensen verbinden seksualiteit hiermee

Seksueel gedrag (brede definitie)

flirten, romantisch diner, zich verleidelijk kleden, pornografisch materiaal bekijken, ...

- De klinische seksuologie hanteert de brede definitie

- Zaken die misschien leiden tot seksueel gedrag in enge zin, maar behoren tot het geheel van

wat seksualiteit is

Variatie in wat we definiëren als seksueel: rol van context en cultuur

Gedragingen die worden gezien als seksueel variëren sterk

1. Tussen verschillende groepen

2. Over de tijd heen

3. Tussen verschillende culturen

4. Ideeën over normaliteit van seks

5. Mannelijke en vrouwelijke rolpatronen bepalen mee hoe je naar seks kijkt

6. Sociale context

7. Cultuur

Dubbele seksuele moraal

man als macho die met veel vrouwen seks mag hebben, vrouw mag

geen seks 'willen' en wordt als slet bekeken als ze veel verschillende partners heeft

Kinsey

ging seksueel gedrag bij mensen na

- Zag seksualiteit als legitiem studieobject, net zoals andere vormen van menselijk gedrag (agressie, eten, slapen, ...) die eveneens bestudeerd kunnen worden

- Gedetailleerde beschrijving van menselijk seksueel gedrag, empirisch onderzoek: ging seksualiteit dus ook onderzoeken

- Normaal versus abnormaal: veel normale dingen bleken toch als abnormaal gezien te worden en omgekeerd

Masters & Johnson

onderzochten biologische/fysiologische basis van seksualiteit (cf. mensen vrijen in labo)

- Seksualiteit wordt nu gezien als normaal menselijk gedrag en zelfs vergeleken met basisbehoeften als eten en drinken

- Over deze fysiologische basis wisten we tot recentelijk nog best weinig

Seks gedefinieerd door psychiaters (vroeger)

was norm van normaliteit van seks: penetratie tussen man en vrouw met als doel voortplanten

- Gevolg: homoseksualiteit als mentale stoornis

Seks gedefinieerd door psychiaters (nu)

meeste middelen gebruikt voor seksuele gratificatie tussen instemmende volwassenen,

onafhankelijk van geslacht partners

Seks gedefinieerd door psychiaters

Volgens psychiaters werd seksualiteit lange tijd gedefinieerd als geslachtsgemeenschap tussen man en vrouw met als doel voortplanting, in lijn met normen van kerk en staat.

Alles wat hiervan afweek, zoals homoseksualiteit, masturbatie of orale seks, werd als ongezond of als mentale stoornis gezien.

Door maatschappelijke veranderingen werd deze definitie aangepast: nu geldt seks tussen instemmende volwassenen, ongeacht geslacht, als normaal. Toch blijven sommige vormen, zoals parafilieën en genderidentiteitsstoornissen, onder bepaalde voorwaarden als stoornis geclassificeerd.

Freud

Masturbatie en orale seks voorheen gezien als fixaties: onvolwassen, immature uitingen van seks

Parafilieën

afwijkende seksuele interesse waarbij iemand opgewonden wordt van afwijkende activiteiten,

voorwerpen, of personen die niet in staat zijn hiermee in te stemmen

Seks gedefinieerd door de wet

wettelijk kader bepaalt wat normaal (= legaal) of abnormaal (= illegaal) is omtrent seksualiteit (namen sterk ook idee van psychiaters over inzake instemming)

- Sommige seksuele gedragingen zijn strafbaar (illegaal gekoppeld aan niet-instemmend)

Seks gedefinieerd door maatschappelijk gezondheidsdebat

Seks behoort 'veilig' te zijn ter voorkoming van SOAs en ongeplande zwangerschappen

- Maatschappelijk wordt seksualiteit ook sterk gekoppeld aan gezondheid: we moeten ons

beschermen tegen de negatieve gevolgen

Seks gedefinieerd door de moraal

Religieuze betekenis: God heeft ons seksualiteit geschonken met als doel voortplanting (alhoewel de kerk heeft ondertussen veel macht verloren over maatschappelijk leven)

-> Typisch moralistische gedachte geïnspireerd door godsdienst

- Seks hoort thuis binnen huwelijk, enkel voor voortplanting en niet voor het plezier

- Verbod rond gebruik van anticonceptie

- Masturbatie, orale en anale seks, seks tijdens menstruatie wordt afgekeurd➔niets met voortplanting te

maken dus mag niet

- Celibaat wordt geprezen

- Door god gegeven, en daardoor per definitie goed - maar spirituele liefde tav God is van hogere orde dan vleselijke seksualiteit die we kunnen beleven (ondergeschikt; en als we deze uitvoeren dan voldoet die idealiter aan bovenstaande voorwaarden)

Erotiek

gaat vnl over het seksuele

- Eros = god van lust, liefde, geslachtsgemeenschap en vruchtbaarheid

- Zichzelf verliezen in seks, gedreven door seksueel verlangen, vleselijke behoeften

- Sensuele narratieven over seks, gedreven door plezier, met nadruk op de kracht van het plezierige van erotiek

- Genot staat voorop

Romantiek

18e eeuw

- Beïnvloedt ons denken over seksualiteit nog steeds; we willen graag geloven in deze romantische ideaal, alhoewel een relatie gewoonweg niet altijd zo is

- Ridders, helden en princessen waarbij de man de actieve en de vrouw een passieve rol heeft in sterk op gender gebaseerd machtsonevenwicht (prins op witte paard redt vrouw uit de toren, ...)

Seks gedefinieerd door de media

Seks is overal in onze maatschappij

- Informatie, ideeën, beelden, film, TV, tijdschriften, boeken, kranten, ...

- Manier om dingen te verkopen - sex sells

- Schetst eng beeld: seks = seks tussen 2 jonge heteroseksuele mensen

- Kritiek: heel fout beeld waar tegen gevochten moet worden, want als je niet voldoet aan dit beeld word je wat uitgesloten

- Veel mensen beginnen zich hierdoor af te vragen of ze wel normaal zijn, seksuele zorgen omdat men

niet voldoet aan dit beeld of zich hier niet in herkent

- Creëert fout beeld,zoals veronderstelling die heerst dat ouderen(oud=out) en zieken niet seksueel

actief zijn (ziek = aseksueel)

Coen Van Emde Boas: normering

Jaren '40-50: poging om normering op te leggen van wat 'goede seks' is

- Als alle dimensies ingevuld zijn in een goed evenwicht - metafoor van de tafelpoten

1. Lust (recreatie)

2. Relatie: seks hoort thuis binnen vaste partnerrelatie, en seksualiteit binnen een relatie is belangrijk, Herken hierin het wereldbeeld van deze jaren

3. Reproductie (proceatie): seks heeft te maken met voortplanting

4. Institutionalisering

-> Deze visie is niet neutraal/descriptief: er moet volgens hem een goed evenwicht zijn tussen de 4 dimensies, waarbij

een onevenwicht geen goede seksualiteit zou zijn - er hangt duidelijk een waardeoordeel aan

lust

het willen van de positieve gevoelens en het genot waarmee seksualiteit gepaard kan gaan

Relatie

seks hoort thuis binnen vaste partnerrelatie, en seksualiteit binnen een relatie is belangrijk

Herken hierin het wereldbeeld van deze jaren

Institutionalisering

mensen in een relatie profileren zich naar buitenwereld als koppel door te trouwen,

naam aan deurbel, in huidige context o.m. relatie openlijk maken op Facebook

Biologische dimensie

Bepaalt geslachtsverschillen (chromosomaal, genitaal, hersenen, lichaam, ...)

- Controleert seksuele ontwikkeling (hormonaal, push in puberteit door hormoonhuishouding)

- Bepaalt seksueel: Verlangen (geslachtsverschillen hierin door androgenen), Functioneren (fysiologische processen), Satisfactie (relaxatiegevoel bij ejaculatie, ...)

- Seksuele stimuli/cues zetten fysiologische processen op gang (erectie, lubricatie, hartslag,

temperatuur, ...)

Psychologie (Psychosociale dimensie)

Emoties, gedachten, gedrag, persoonlijkheid

- Interactie tussen mensen, relationele context (maar kan echter ook alleen, cf. masturbatie)

sociaal (Psychosociale dimensie)

Seksualiteit gereguleerd door de samenleving (wetten, religie, familie, peers, taboe, ...) die

bepaalde druk uitoefent om bepaald seksueel gedrag (niet) te volgen

- Sociaal construct dat samen bedacht werd; hoe we kijken ernaar, hoe het zou

moeten zijn

- We houden ons aan de 'seksuele regels'

Gedragsdimensie

Wat mensen doen op vlak van seksualiteit(sbeleving)

- Tendens om seksueel gedrag van jezelf te bestempelen als (ab)normaal is gebaseerd op onze eigen ervaringen (vb. misbruikverleden: zal andere invulling geven aan wat normaal is)

- Wat we zelf doen (met instemming) vinden we normaal

- Wat anderen doen vinden we al sneller abnormaal

- We kunnen geen norm stellen voor anderen, enkel voor onszelf! Aanvaard ideeën van de ander

Klinische dimensie

- Problemen met seksualiteit: seksuele disfuncties, parafilieën, genderidentiteits'stoornis'

- In dit OPO vnl seksuele disfuncties (elementen -die aangeven dat seksueel functioneren

gehinderd is)

- Epidemiologie (incidentie, prevalentie)

- Oorzaken: voorbestemmend (predisponerend, factoren die maken dat hoger risico, zoals trauma), uitlokkend (wat maakt dat het probleem nu plots tot uiting komt), onderhoudend (vb. moeilijke communicatie over seksualiteit)

- Behandeling

Culturele dimensie

- Culturele visies over seksualiteit niet universeel, geen enkel waardesysteem/morele code

toepasbaar op alle culturen; cultuurspecifiek

- 'moreel', 'goed' is gerelateerd aan plaats, tijd, sociale klasse/groep

Seksualiteit is relationeel

Seksualiteit vindt doorgaans plaats in een relationele context (uitzondering: masturbatie; imaginair beeld)

- Relaties organiseren het leven, maar zijn erg divers

Seksuele identiteit/oriëntatie

gevoel van wie/wat/hoe je bent, gevoel tot bepaalde groep te behoren

- gevoel van wie/wat/hoe je bent: seksueel aangetrokken voelen tot

- Gevoel tot bepaalde groep te behoren: polyamorie (meer mensen), BDSM, delinquentie, parafilie,

religieuzen, ...

Genderidentiteit

gevoel man/vrouw te zijn

Inner-perspective

de ervaring en betekenis van de betrokkenen

- Voor iedereen anders

- Het ervaren van iets en er woorden aan geven (maar: woorden = constructie, abstractie van realiteit)

Outer-perspective

betekenis die anderen/buitenstaanders eraan

geven

- Gebaseerd op veronderstellingen van hoe het voor persoon zou zijn

Essentialistische visie (evolutionair)

verwijst naar aangeboren, vooraf bepaalde biologisch/psychologische

oorsprong en einddoel van seksualiteit

- Evolutionair bepaald door genen/hormonen/...

- Maakt dat seksualiteit wordt wat het wordt en eindigt waar het moet eindigen (nakomelingen)

Post-structurele visie/postmoderne visie/sociaal-constructivistische visie

seksualiteit als geconstrueerde realiteit die

steeds opnieuw heruitgevonden moet worden en waarin er ruimte is voor seksuele diversiteit (ruimer dan hetero- en homoseksualiteit)

- Het gaat verder dan enkel biologische mogelijkheden

- Iedere keer dat je seks hebt: betekenis opnieuw heruitvinden (vb. gisteren ruzie gehad of net fijn

uitstapje, vandaag zin in seks of net niet door examen, ...)

- Steeds meer aandacht voor diversiteit

Cross-cultureel perspectief

we dragen altijd (de last van) onze cultuur mee en meten alles daaraan af (als norm)

sociaal constructivistische visie

- Vorm van etnocentrisme

- Er zijn evenveel seksuele waarden en gewoonten als culturen

- Seksualiteit is mede sociaal en cultureel bepaald

etnocentrisme

- Tendens om eigen culturele groep als superieur te beschouwen

- Eigen waarden en normen als standaard waarmee andere culturen worden beoordeeld

- Alles wat afwijkt van eigen waarden, normen, praktijken = niet natuurlijk, abnormaal, afwijkend

Biologische perspectieven

- Seksuele anatomie en fysiologie = heel belangrijk: Illustratie: 80% van consultaties bij seksueel gaat doorgaans ook over psycho-educatie

(mensen kennen de seksuele fysiologie/anatomie van hun lichaam niet goed)

- Menselijke voortplanting (geboortecontrole, abortus,...)

Ontwikkelingsperspectief

Seksualiteit van... kinderen, adolescenten, volwassenen, ouderen

- Genderidentiteit en genderrol

Psycho-sociaal perspectief

- Seksuele identiteit

- Seksuele oriëntatie

- Seksueel gedrag

- Seksuele variaties

Medisch/gezondheidsperspectief

- SOAs en genitale infecties

- HIV-infectie en AIDS

- Seksuele disfuncties en behandeling

- Medische aandoeningen en seksuele problemen hangen samen

Cultureel perspectief

- Seks en de wet

- Seks en ethiek

Gevalsbeschrijvingen

Iemand met iets uitzonderlijks tot in de diepte bestuderen

- Kan aanleiding geven tot nieuwe inzichten, en bijvoorbeeld andere manier van behandelen

Face-to-face interviews

Info over hoe vaak gedrag voorkomt (epidemiologie) en over hoe dit beleefd wordt

- Zelfrapportage en open vragen ➔ antwoord afhankelijk van inzicht in, interpretatie en evaluatie van persoon zijn gevoelens/gedachten/gedrag/... zelf, bij peilen naar beleving speelt emotionele

geletterdheid grote rol (cf. constructie maken, abstractie om het te kunnen vatten)

Vragenlijstonderzoek

relatief makkelijk en grootschalig onderzoek is ermee mogelijk, vaak gebruikt voor

epidemiologiestudies

Zelf-observatie

(vb. sta de volgende keer als je seks hebt, heel erg stil bij wat je beleeft en voelt, schrijf het daarna op een papiertje en dien het in voor onderzoek)

- Teveel nadenken, je gaat niet mee 'in de flow', je mist stuk van de ervaring

- Inner-perspective

- Sterk afhankelijk van geletterdheid in termen van beleving

Observatie door anderen

(onderzoeker kijkt op een of andere manier toe)

- Onwennig voor participanten, hogere drempel voor participant

- Aanwezigheid van onderzoeker alleen al kan ervaring anders maken

- Outer-perspective