hoofdstuk 8

middelgerelateerde en verslavingsstoornissen

hoofdstuk 8

middelgerelateerde en verslavingsstoornissen

stoffen gebruik

is ‘normaal’ onder bepaalde omstandigheden

verkrijgbaarheid stoffen

legaal, illegaal, op voorschrift

waar eindigt gebruik en start misbruik

als schadelijke lichamelijke en sociale gevolgen

of stoffengebruik als normaal wordt gezien hangt af van:

sociale en culturele norm

drugs =

psychoactieve stoffen

psychoactieve stoffen: kenmerken

1) illegale psychoactieve stoffen

2) legale stoffen

3) hebben effect op de psyche (verandering in stemming)

4) zeer krachtig effect van druggebruik

illegale psychoactieve stoffen: voorbeelden

cocaïne, XTC, LSD

legale stoffen: voorbeelden

alcohol, tabac

verkrijgen en gebruiken van drugs

1) middelpunt van het leven

2) belangrijker dan familie, werk, welzijn

middelgerelateerde stoornissen: 2 categorieën

1) stoornissen door middel teweeggebracht

2) verslavingsstoornissen of stoornis in het gebruik van middelen

stoornissen door middel teweeggebracht

1) stoornissen geïnduceerd door gebruik van psychoactieve stoffen

2) afwijkende gedragspatronen door het gebruik van het middel

3) intoxicatie, delirium, amnesie, korsakov

verslavingsstoornissen of stoornis in het gebruik van middelen

1) patronen van inadequaat gebruik die leiden tot een aanzienlijk belemmerd functioneren of persoonlijk lijden

2) verdere symptomen verschillen per middel

DSM IV

matige stoornis = misbruik

ernstige stoornis = afhankelijkheid

DSM V

geen onderscheid meer tussen misbruik en afhankelijkheid (grenzen niet duidelijk), wel aanduiden licht -matig - ernstig

cafeïne

meest gebruikte psychoactieve middel

• niet geien als stoornis in het gebruik

• OOKAL kan het tot ontrekkingsverschijnselen leiden

intoxicatie

stoornis door een bepaald middel teweeggebracht waarbij sprake is van een patroon van herhaalde episodes waarin men een staat van dronkenschap bereikt of high wordt

intoxicatie is afhankelijk van:

1) aard van het gebruikte middel

2) dosis

3) verwachtingen

4) biologische kwetsbaarheid

5) cues: omstandigheden, voorwerpen die behoefte aan middel oproepen

tekenen van intoxicatie:

1) verwarring

2) strijdlust

3) belemmerd oordeelsvermogen

4) concentratieverlies

5) belemmering motorische en ruimtelijke vaardigheden

6) in extreme gevallen: overlijden

onttrekkingssyndroom

een door middel teweeggebrachte stoornis waarbij een combinatie van symptomen optreedt wanneer iemand abrupt stopt, na een langere periode van intensief gebrek

• zelf bij cafeïne na het staken van dagelijks gebruik

onttrekkingssyndroom: kenmerken

1) combinatie van symptomen

2) na lange periode van intensief gebruik

3) wanneer iemand abrupt stopt met het gebruik

4) is gevolg van verandering in fysiologische reacties door herhaaldelijk gebruik

tolerantie

onthoudingssymptomen verschillen per middel:

1) alcohol: transpireren, snelle pols, tremoren van de hand

2) cafeïne: hoofdpijn, slaperigheid, concentratieproblemen

verslavingsstoornissen of stoornissen in het gebruik

• DUS: gestoord patroon van gebruiken van het middel waardoor belemmering in functioneren of persoonlijk lijden

• fysiologische afhankelijkheid

• psychische afhankelijkheid

fysiologische afhankelijkheid: combinatie van

• tolerantie (steeds meer van zelfde stof nodig voor het zelfde effect)

• onttrekingssyndroom (symptomen als plots stoppen)

fysiologische afhankelijkheid: term

lichaam zodanig veranderd door gebruik van de stof dat het afhankelijk is geworden aan de constante toevoer van die stof

• fysiologische afhankelijkheid betekent niet steeds verslaafd zijn (cafeïne)

fysiologische afhankelijkheid: verschil met verslaving/stoornis in gebruik:

verlies van controle over het gebruik + eventueel fysiologische afhankelijkheid

psychische afhankelijkheid

• dwangmatig gebruik van stof om in een psychische behoefte te voorzien (vb; verminderen van dagelijkse angst of stress)

• al dan niet in combinatie met fysiologische afhankelijkheid

volgens DSM IV onderscheid misbruik en afhankelijkheid

• misbruik: gematigde stoornis

• afhankelijkheid: ernstige stoornis

misbruik

herhaaldelijk gebruik met schadelijke gevolgen:

• fysiek zwaar

• verwaarlozing van maatschappelijke verplichtingen

• problemen met politie/justitie

• persoonlijke problemen

afhankelijkheid

ten minste 3 symptomen regelmatig in hetzelfde jaar of => 1 maand durend

1. tolerantie en/of ontwenningsverschijnselen

2. gebruik van méér dan voorgenomen en langer gebruik

3. niet kunnen staken van gebruik

4. hevig verlangen naar gebruik

5. er veel tijd en energie aan besteden

6. optreden van negatieve sociale consequenties

7. doorgebruiken ondanks die negatieve consequenties

nieuw in DSM V

1. niet langer onderscheid tussen afhankelijkheid en misbruik - wel mate van ernst aanduiden - licht - matig - ernstig

2. nieuw criterium: craving

3. stoornis in het gebruik van een middel als 2 of meer criteria aanwezig zijn

craving

hunkering, sterk verlangen of drang om het middel te gebruiken

waar eindigt gebruik en begint misbruik?

grens = waar het aanzienlijke belemmering in het dagelijks functioneren op een bepaald terrein oplevert

• problemen in nakomen van verantwoordelijkheden

• riskant gedrag stellen, bv) rijden onder invloed

• frequente sociale of interpersoonlijke problemen, bv) geweld

eenmaal te veel dringen is geen misbruik

gaat om een voortdurend patroon, ondanks de problemen

hoeveelheid, soort middel legaal of illegaal => niet bepalend voor aanwezigheid van de stoornis

binge drinking

toename alcoholverslaafden => tgv stijging alcoholmisbruik bij jongeren

• 5 of meer borrels onmiddellijk na elkaar jongens

• 4 of mee meisjes

• 15-16 jarigen => 28 procent

• 2 types: grootste risico op probleemdrinkers te worden

  • drinkers uit sociale doeleinden en amusement

  • drinken als gevolg van druk tot conformeren of om negatieve gevoelens te verzachten

algemene route (stadia) naar afhankelijkheid

1. experimenteren

2. regelmatig gebruik

3. verslaving of afhankelijkheid

1. experimenteren

• incidenteel gebruik

• euforisch gevoel

• gevoel van controle ‘ik kan elk moment stoppen’

2. regelmatig gebruik

• even krijgt vorm rond verkrijgen en gebruiken

• ontkenning van negatieve gevolgen tav zz en anderen

• verandering van waarden (gezin => drugs)

• meer en meer problemen

• liegen en manipuleren ter verberging van gebruik

3. verslaving of afhankelijkheid

• geen weerstand meer kunnen bieden

• omdat effecten willen ervaren

• om gevolgen van onthouding te vermijden

nieuw in de DSM V

niet-chemische verslavingsstoornis

niet-chemische verslavingsstoornis

onder categorie verslavingsstoornis of stoornis in het gebruik van middelen ook niet-chemische verslavingsstoornis opgenomen

gokstoornis

• pathologisch of dwangmatig gokken

• in DSM IV onder categorie: impulsbeheersingsstoornis

• vanuit inzichten dan dwangmatige of verslavingspatronen overeenkomsten vertonen met aan middelen gerelateerde problemen

• mogelijks in de toekomst nog andere gedragsverslavingen in DSM: gamen, internet, shoppen

term verslaving wordt in DSM 5

• voorbehouden voor niet-chemische verslavingsstoornissen

• => bij middel: middelgerelateerde stoornis

verslavende middelen: opsomming

1. dempende middelen

2. stimulantia

3. hallucinogene middelen

dempende middelen: synoniem

depressiva

1. dempende middelen: opsomming

1. barbituraten

2. opiaten/narcotica (heroïne, morfine)

3. alcohol

2. stimulantia: opsomming

1. nicotine

2. ecstasy

3. nicotine

4. amfetamines

3. hallucinogene middelen

1. LSD

2. fencyclidine (PCP)

3. marihuana (cannabis)

dempende middelen: samengevat

• daling activiteit CZS

• daling angst, spanning, cognities, beweging

alcohol

• Ethanol -> zelfde biochemisch effect als benzo (angstremmers)

• Alcoholisme = volgens ziekte model medische aandoening, chronisch, permanent

• Zodra alcohol drinken: effect op hersenen van onweerstaanbare lichamelijke hunkering

• ‘gecontroleerd drinken’ = zeer omstreden aanpak – werkt meestal niet

• Risicofactoren:

  • Geslacht: mannen 2x meer kans dan vrouwen om verslaafd te raken (Ndl 9 vs 2%  VS 20 vs 8%) – vrouwen breken minder snel alcohol af -> meer alc in bloed -> sneller dronken

  •   Leeftijd: jong volwassenheid, voor 40j

  • ASP: antisoc gedrag tijdens adolesc of volwass geeft groter risico op alcoholisme (niet vv)

  • Familiegeschiedenis: beste voorspeller van problematisch drinken – biolog. kwetsbaarh.

  • Sociaal-demografische factoren: lagere opgeleid, lager inkomen, alleen wonen

• Psychologische (ontspanning, ontremming, vertroebeld zien en denken, …) & lichamelijke effecten op alle organen lichaam (alcoholhepatitis = ontstek lever, levercirrose  = aantasting levercellen, littekenweefsel,  Korsakov = aantast hersenen)

•   Voorkomt bloedstolsels(bij matig gebruik!), ↑ goeie cholesterol (vetafzetting weg)

• Persoonlijke & sociale kosten van alcohol > van alle illegale drugs samen

barbituraten

• Oudere versie van benzodiazepines (Valium, Xanax, …)

• Geneesmiddelen ifv verlichten angst, spanning, pijn verdoven, slaap opwekken

•   Populaire straatdrug: ontspannend / lichte euforie / bij hoge dosis effect cfr alcohol  - 3à6

•   Mengeling alc en barbituraten: 4x zo sterk effect!

• Psychol. & fysiol. afh. (delirium, tolerantie, onthoudingsverschijnselen, epilepsie bij plots stoppen, soms dood)

barbituraten: synoniem

sedativa (kalmeringsmiddel)

opiaten: synoniem

narcotica

• daling pijn

• stijging slaap

opiaten

• Morfine, heroïne, codeïne => papaver  “plant van vreugde”

•    Bewustzijnsverlaging; euforie, roes tgv stimulatie genotscentra in de hersenen- cfr. endorfine  (neurotransmittors regelen pijn en genot)

• Opiaten bootsen effect van endorfines na - daarom zo’n populaire streetdrug            

• Snel fysiologische afhankelijkheid/ ernstige onthoudingsverschijnselen

• griepsymptomen, angst, hunkering, tremor, stijging bloeddruk, hartslag, koorts, braken, diarree, slapeloosheid

=> Pijnbestrijding / analgesie als medische toepassing!

stimulantia: algemeen

•   ↑ activiteit ZS =>  euforie, zelfvertrouwen,…

• Verhogen noradrenaline & dopamine => zeer actief en alert ZS

amfetamines (synthetisch)

•   Gebruik in hoge dosis => euforische flash (speed, uppers)

• Tablet of gerookt (ice of cristal meth) of geïnjecteerd (vloeibare metamfetamine)

•   Langdurig high => crash: depressie, slapeloosheid of hypersomnia, psychose

• Onthoudingsverschijnselen!! Hersenbeschadiging leer en geheugenproblemen

ecstasy/MDMA (synthetisch)

• Lichte euforie & hallucinaties –populair bij jongeren

• Psychol. bijwerkingen:  angst, depressie, psychose, paranoia, slapeloosheid, geheugenproblemen (hoe grotere hoeveelheid, hoe groter risico langdurige veranderingen in de hersenen)

• Lich. bijwerkingen: hartslag, bloeddruk, koud/warm

Cocaïne:  cocaplant (natuurlijk)

• Gerookt (crack) – gesnoven

• Tolerantie & onthoudingsverschijnselen: depressief, slaap- & eetstoornissen, hunkering, verlies vermogen om plezier te ervaren, uitputting ‘crash’

• Psychotisch gedrag meer mogelijk na veel gebruik

hallucinaties/bewustzijn veranderende middelen

= psychedelica

psychedelica: opsomming

• paddo’s

• LSD

• Fencyclidine/ PCP: ‘angel dust’ anestheticum

• marihuana + hasj (=> cannabis plant)

paddo’s

• gedroogde paddenstoelen

• ecodrug

• smart drug

LSD: kleuren en visuele vertekeningen, persoonsafhankelijk

• Bad trip – flash backs

• Effecten erg onvoorspelbaar en afhankelijk van verwachtingen, persoon, stemming, omgeving

Fencyclidine / PCP: ‘angel dust’  - anestheticum

• Hallucinaties, stijgen hartslag, stijgen BD, transpireren, verdoofd gevoel

• Diliriant: drugs die toestand van delirium kunnen teweegbrengen

• Dissociatieve effecten : gevoel van onzichtbare barrière tussen zz en omgeving

Marihuana + hasj (=> cannabis plant)

• Lage dosis: ontspannend in soc. contacten (cfr. alcohol)  - hogere dosis: zich terugtrekken

• Soms versterking seksuele beleving bij sterke intoxicatie  – visuele hallucinaties

• effecten persoonsafh.: soms angstaanjagend, misselijkheid, braken, desoriëntatie

• bij chronisch gebruik: sensitisatie (overgevoeligheid) / tolerantie 

• Groter risico op depressie, angst, schizofrenie (nog in onderzoek)

verslavingen: theoretische perspectieven

• biologische perspectief

• leerperspectieven

• cognitieve perspectieven

• psychodynamische perspectieven

• sociaal culturele perspectieven

biologische perspectief: verslavingen

• Neurotransmitters: Plezierige effecten door ↑ dopamine in genotscentrum

  • MAAR langdurig gebruik => beschadiging hersencircuits

          => Minder zelf dopamine aanmaken

• Endorfinen ~ opiaten: pijnstillend geproduceerd door hypofyse tijdens lichamelijke inspanning, opwinding, pijn,…

  • MAAR langdurig gebruik => minder zelf endorfine aanmaken

• =>   gevolg: moeilijk om zonder middel verder te kunnen want hersenen niet meer in staat om zelf gevoelens van plezier te weeg te brengen en gevoelens van depressie, angst en pijn te vermijden

biologisch perspectief: genetische factoren

• Gevoeligheid voor verslaving kan samengaan met bepaalde genen                                   

• Indien familiegesch van druggebruik: 4 à 8x grotere kans op ontwikkelen zelfde soort stoornissen

• Echter, genen op zich sturen geen gedrag! => belang van omgeving, soc., cult. & psychologische factoren

cognitieve perspectieven

• Verwachting over effect van gebruik van middelen (bij adolescenten sterk groepsgericht!!!)

•   Houding van groepsgenoten tegenover gebruik alcohol/drugs heeft grote invloed

• ‘one drink effect’:

= neiging van alcoholisten om na een drankje te blijven drinken

= selfulfilling prophecy = absolutistisch denken

psychodynamische perspectieven

• Fixatie in orale fase (lust/ onlust), afhankelijkheid

 Drinken, roken = pogingen van individu om orale bevrediging te verkrijgen

sociaal culturele perspectieven

Woonplaats, cultuur, normen, religie, media