Leerstof cultuurgeschiedenis

Wat is cultuurgeschiedenis?

- cultuurgeschiedenis = gebied binnen de geschiedschrijving

- samenhangend beeld te geven: historische periode / evolutie.

- gegevens: diverse gebieden -> cultuur (kunst, literatuur, politiek denken, economie, architectuur)

=> samen in gemeenschappelijk verband

5 domeinen cultuurgeschiedenis

- Kunst

- Literatuur

- Politiek denken

- Economie

- Architectuur

waarom is cultuurgeschiedenis belangrijk?

- architectuur & ruimte => tijd en cultuur

> tot stand komen

> specifieke invulling

- architectuur => leren over individu en maatschappij, in welbepaalde historische context

> bebouwde ruimte

> voorstelling van ruimte

bebouwde ruimte (inleiding)

- Am Steinhof; psychiatrische instelling

- Otto Wagner

- 1901-1909

imaginaire ruimte (inleiding)

- Les Plaisirs du bal; schilderij

- Antoine Watteau

- 1715-1717

Am Seinhof belangrijke elementen

- architecturale compositie = panoptische blik & optische transparantie;

> kijker controleert (-> controle)

> kijker volledig mogelijk overzicht

> opvattingen psychiatrie = hygiëne, controle, decriminalisering, ordening

> opvattingen patiënt = geen 'gevangene' / misdadiger

> opvattingen 'gezonde' maatschappij = hygiënisch, gecontroleerd => gezien (<-> verborgen)

Les plaisirs du bal belangrijke elementen

- voorstelling architectuur = verbeelding & fantasie

> fictieve gewelf: verbeelde, pastorale landschap (zoals in literatuur) => verbeelding

> wereld = projectie van verbeelding

> grenzen doek = grenzen verbeelding (literair, pastoraal)

Barok context

- begin 17e eeuw

- 16e & 17e eeuw = turbulente eeuwen

- godsdienstoorlogen: katholieken & protestanten

> (contra)reformatie

- ontdekkingsreizen

- revolutionaire ontwikkelingen: wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie, kunsten

- politiek: vorstelijk absolutisme (Frankrijk & Spanje)

- ontwikkeling burgelijke cultuur

kenmerken barok

- illusie -> trompe l'oeil

- radicale natuurgetrouwheid

- vastleggen: dramatische moment

> suggestie wat gaat komen (en meer)

> geladen theatraliteit

- wereld = verbeelding en subjectieve ervaring

> ervaringsruimte, psychologische ruimte

- dramatische moment

- chiaroscuro

'La vida es sueño'

- Pedro Calderon de la Barca (1600-1681)

- 1635

- = het leven is een droom

- theater

- Spaanse Gouden eeuw

- eerste vb van litteraire barok

centrale thema's: het leven is een droom

- mens : geregeerd door passies

> obsessie tot zelfkennis / zelfcontrole

> "Kan ik mijzelf wel 'zien'?"

> "Heb ik een eigen identiteit?"

> "Wie ben ik?"

- niets is wat het lijkt

> alles = trompe-l'oeil (schijn)

> alles en iedereen = ambigu / vermomd / monsterlijk

- relatie : illusie & realiteit => centraal

> anders ontdekken dan subjectieve ervaring?

verhaal : het leven is een droom

- 1e deel;

> Poolse prins : Sigismundo = opgesloten, kerker

> vader -> droom: zoon => tiran

> 1 dag : kasteel -> slecht gedrag

> alles wat in kasteel gebeurt is = droom

- 2de deel toneelstuk

> Segismundo = "Wat is het leven? = hartstocht. Wat is het leven? = illusie, schaduw, fictie, hoogste goed = slechts klein, leven = droom en dromen zijn niets dan dromen."

Carracci

- schilder

- Italië

- 1560-1609

- Barok

Noordelijke Nederlanden schilders in Barok

- Rembrandt (1606-1669)

- Hals (1580-1666)

> stil leven

Barok in Italië

- Carracci, Caravaggio, Tintoretto, Michelangelo

- dynamische, abundante, dramatische stijl

Barok in Spanje

- Ribera, Zurbarán, Cano, Velázquez

- duistere, spirituele, mystieke en macabere barok

Narcissus

- Caravaggio

- 1597-1599

- ingehouden beweging

> spankracht: dynamiek en psychologische fixatie (van Narcissus)

- meest dramatische moment

- verdrinken in eigen spiegelbeeld

- chiaroscuro

Avondmaal te Emmaüs

- Caravaggio

- 1601

- chiaroscuro

> contrast: moment benadrukken

- strategisch uitgekozen moment

- dramatiek: gelaatsuitdrukking

De kruisiging

- Peter-Paul Rubens

- 1610-1611

- creëren van diagonaal

- suggestieve moment

- chiaroscuro

> overbelichting lichaam

- figuren = theatraal, musculatuur

- gelaatsuitdrukkingen = expressief

De kruisafneming

- Rubens

- 1611

- suggestieve moment

- beweging en dramatiek

> exuberante manier (tegenstelling,

Caravaggio)

- chiaroscuro

> overbelichting lichaam

- figuren = theatraal, musculatuur

- gelaatsuitdrukkingen = expressief

Sint-Ignatius

- Andrea Pozzo

- Rome

- 1680

- trompe l'oeil

De achterkant van een ingekaderd schilderij

- Cornelius Gijsbrecht

- 1670

- materiële ruimte => deel van leven

Viool en boog

- Jan Van der Vaart

- 1674

- ruimte als subjectieve ervaring / gegeven

De hofdames

- Diego Velázquez

- 1656

- illusie van voorstelling zelf

> wereld enkel in/uit voorstellingen

> afgebeeld = afbeelding => schilderkunst zelf

De spinsters

- Diego Velázquez

- 1657

- illusie van voorstelling zelf

> wereld enkel in/uit voorstellingen

> afgebeeld = afbeelding => schilderkunst zelf

adelijke architectuur context

- 17e eeuw

- verbeelde ruimte

> persoonlijk, intimistisch, privaat karakter

- baseren: theatrale dimensie -> Barok & Rococo

- Lodewijk XIV // Franse adel

> combinatie: theatraliteit & intimisme

- brieven -> aantonen: adelijke wereld

koninkrijk van Lodewijk XIV

- macht maximaal concentreren

- koninkrijk omgevormd -> theater

> koning = hoofdrolspeler en publiek figuur

- machtuitoefening = bombastisch hofritueel

> Versaille = centrum

- adel rol spelen -> participeren: ceremoniële macht

- koning & adel vormden: imaginaire 'staat'

De brieven van madame de Sévigné

- mijlpaal: geschiedenis: Franse literatuur -> brief

- adelijke wereld = vermengen;

> publieke & private ruimte

> theater

> authenticiteit

- aan dochter: Mme Grignan

inhoud madame de Sévigné

- adellijke dame

- dochter verhuist

- leegte opvullen: schrijven (1669 - 1696)

- nadenken: eigen emoties

- zichzelf als buitenstaander

- sterft in Grignan

> koor: Saint-Sauveur = begraven

Physiogonomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis

und Menschenliebe

- Johann Kaspar Lavatter - 1741-1801

- Geleerde collecties

- Johann Wolfgang van Goethe - 1749-1832

Luise Duttenhofer - Scherenschnittkünstlerin - 1776-1829

- Theresa Huber (1764-1829)

- Vooraanstaande schrijfster

- Eén van de vele bekende personen die Luise vervaardigde

SILHOUETTE EN SCHILDERIJ

- vorm van realisme

- vorm van directe simulatie van de realiteit brengen

- gelijkenis van het persoon (beter om iem af te beelden da een schilderij)

HET REALITEITSGEHALTE VAN DE SILHOUETTE

- ongemedieerde weergave = kunstenaar komt er niet tussen

- directe weergave = ware weergave

nostalgie van de romantiek

- Onmiddellijkheid

- Directheid

- Echtheid

kenmerken romantiek

- Late 18e eeuw, tweede helft 19e eeuw

- Overweldigende emotionaliteit (1)

- Woeste, verwoestende of mysterieuze kracht van de natuur (2)

- Volkscultuur, nationale of ethische oorsprong (3)

- Middeleeuwen, gotiek of Keltische cultuur (4)

- Exotische, hetgeen dat ver weg ligt

- Occulte & bovennatuurlijke, satanische &

monsterlijke, waanzin & deformatie (6)

nostalgie en romantiek

1) protocinematografische en -fotografische vormen van weergave

= vormen uitmonden in uitvinding: film en fotografie

2) protocinematografische realisaties

> silhouette/ stereograaf/ diorama, panorama/ fotografie

= voorstellingen: geen 'afstand' verdragen ('afstand' = vorm van afwezigheid)

3) tegenstelling: aanwezigheid & afwezigheid

= bepalend: nostalgie, gevoelig voor noties oneindigheid

4) aanwezig stellen

> oproepen: besef van afwezigheid van alle existentiële vormen, bewustzijnsverlies/ irrationaliteit/ dood (= thema's v romantiek)

Het vlot van Medusa

- Théodore Géricault

- 1819

- (1) overweldigende emotionaliteit; heftige emoties: hoop & wanhoop

- (2) de kracht: verwoestende natuur

- (6) monsterlijke & satanistische, waanzin & deformatie;

> thema: bewustzijnsverlies -> verlies van redelijkheid

> thema: dood -> moord

> thema: irrationaliteit -> kannibalisme wreedheid

Sneeuwstorm-Stoomboot uit de haven

- William Turner

- 1842

- Kracht van de natuur

- Studie van beweging en dynamiek op een bijna abstracte of expressionistische manier

De "pinturas negras"

- Goya

- 1819-1823

- van publieke leven -> villa buiten Madrid

- donkere en macabere schilderijen op de muren

- niet bedoeld voor grote publiek

Saturnus verslindt zijn zoon

- Goya - 1819-1823

- Caspar David Friedrich - Noord-Duitsland - 1774-1840

- bekendste romantische landschapschilder

- theoloog Kosegarten

= pleitbezorgers van de Scandinavische renaissance

kenmerken Friedrich + kring

- mistige landschappen en wouden

- duisternis en maanlicht

- overweldigende en unheimliche natuur

- mysterie en mystiek

- ruïnes

- Gotiek

- gevoeligheid: onbereikbaar verleden, dood, vreemde

Schilders uit de kring van Friedrich

- Johann Cristian Dahl

> Noorse schilder

> 1788-1857

> beïnvloed: Friedrich en werkte samen in Dresden

- Ernst Ferdinand Oehme

> 1797-1855

> leerling van Friedrich in Dresden

- Carl Wagner

> 1796-1867

> uit Dresden

> beïnvloedt: Friedrich en Dahl, zien in "In het maanlicht"

Wandelaar boven een zee van mist

- Caspar David Friedrich

- 1818

- Romantiek

Abdij in eikenwoud

- Caspar David Friedrich

- 1810

- Romantiek

Kloosterruïne Eldena

- Caspar David Friedrich

- 1825

- Romantiek

Maansopkomst

- Carl Wagner

- 1820

- Romantiek

De haven van Kopenhagen

- Johann Christian Dahl

- 1846

- Romantiek

Processie in de mist

- Ernst Ferdinand Oehme

- 1828

- Romantiek

Eidophusicon - Philippe-Jacques de Louthenbourg - 1781

- 'Eidophusikon' = beeld van de natuur

- 1 v/d oudste voorbeelden: simulatie v bewegend beeld + licht + geluid

Fantasmagorische voorstelling

- Parijs

- 1798

- Romantiek

De fantoscoop en de fantasmagorie

- Etienne Gaspard Robert

- 1763-1837

- machine: geesten laten verschijnen

- Fantasmagorie: verschijning van een geest

Eerste bekende foto

- Nicéphore Niépce

- Bourgondië

- 1826

- Vanuit: bovenverdieping v/h familiehuis, Le Gras.

- vooraan: dak van schuur, links: duiventil en boom daarachter

Boulevard du Temple

- Louis Daguerre

- Parijs

- 1838

De stereograaf

1840

De stereokaart

- Link met hedendaagse virtuele ruimte

- Zeer ruime, commerciële verspreiding

- Massale documentatie van het dagelijkse leven, privéleven, objecten,

kunstwerken, reizen, ...

- Radicaal, ruimtelijk kabinet

o De stereografische kabinetten: verzameling van stereokaarten

Verzameling van ruimtelijke beelden van de realiteit alsof de

materiële ruimte zelf wordt verzameld

impressionisme

is gevolg van onder meer

de wereldtentoonstelling in Parijs.

- Impressionisme

- 1860

is een soort radicalisering van het

realisme.

de werkelijkheid wordt iets dynamisch en beweeglijk.

Wereldtentoonstelling

- Parijs - 1855

- Gustave Courbet

- realisme - 1818-1877

Camille Corot

- realisme - 1796-1875

- Jean-François Millet

- realisme - 1814-1875

Les glaneuses (De arenleessters)

- Millet - 1857

Salon

tentoonstelling vanaf 1863

jury=Académie des Beaux-Art, een afdeling van het Institut

de France.

eerste impressionistische

tentoonstelling

Claude Monet - 1840-1926

- Edgar Degas - 1841-1917

- Berthe Morisot - 1841-1895

- Paul Cézanne - 1839-1906

- Camille Pissarro - 1830-1903

- Pierre-Auguste Renoir - 1841-1919

- Alfred Sisley - 1839-1899

Kenmerken impressionisme

- Schetsmatig en dynamisch.

- Licht wordt gevangen in kleuren én vice versa.

o Het figuratieve kan op de achtergrond geraken -> momentopname

- Thematiek: dagelijkse leven

- Gustave Caillebotte

- 1848-1894

- Max Liebermann

- Duitsland - 1847-1935

- Henri de Toulouse

-Lautrec - 1864-1901

Soleil Levant

- Monet - 1872

Le Boulevard des capucines

- Monet - 1873

Villenveuve-la-Garenne sur Seine

- Sisley - 1872

La chasse aux papillons

- Morisot - 1874

La diligence en route d'Ennay à l'Hermitage

- Pissarro - 1877

Georges Seurat

- 1859-1891

Mont Sainte-Victoire

- Cézanne - 1905

Le déjeuner sur l'herbe

- Cézanne

- 1876-1877

- post-impressionisme

pointillisme kenmerken

- voorstelling vorm zicht: netvlies

- kleurpunten: doek

> geïsoleerd

> vormen coherent beeld

- beeld: doek = inhoudelijk leeg

Le Cirque

- Seurat

- 1890-1891

- post-impressionisme, pointillisme

Un dimanche après-midi à l'île de la Grande Jatte

- Seurat

- 1884-1886

- post-impressionisme, pointillisme

expressionisme

- 1911

expressionisme terug te vinden

- literatuur

- film

- muziek

Groepsportret

- Kirchner

- 1906

- Die Brücke (1926-1927)

> Otto Mueller (zittend)

> Ludwig Kirchner

> Erich Heckel

> Karl-Schmidt-Rottluff

> Max Pechstein (niet afgebeeld)

expressionisme kenmerken

- snel schilderen -> schetsmatig

- primitieve kunst

- stijlperiode -> grootstad aanwezig

Meisjes die aan het water zitten

- Mueller

- 1915

- idyllisch, vrij

- schetsmatige & uniforme weergave: karakters

> Verliezen hun individualiteit

Straat

- Kirchner

- Berlijn

- 1913

- weergave: grootstad

- claustrofobische ruimte

- uniforme & onpersoonlijke figuren

> grimassen

> zwarte oogkassen

- gedeformeerd perspectief: sterk psychologisch effect

Straatscène

- Kircher

- Berlijn

- 1913

De slapende max Pechstein

- Heckel

- 1910

- Brückerood

- Idyllische context

> vrij schilderen: Noordzee

> weg uit de stad

> hele kunstenaarsgemeenschap

Noors landschap

- Schmidt-Rotluff

- 1911

- expressionisme

Kenmerken Kandinsky:

- Kleuren, lijnen, vlakken en punten -> onafhankelijke factoren op doek

- psychologische inhoud = belangrijk

- verbind lijnen met kleuren -> associatief systeem

Geel-rood-blauw

- Kandinsky

- 1925

- Figuratieve reminiscenties

- Subjectivistische kleursymboliek

- Formele symboliek: punten en vlakken

> ≠ figuratieve voorstelling

Franz Marc

- Duitsland

- Expressionisme

- 1880-1916

De rode paarden

- Marc

- 1911

- abstractie

- Arnold Schönberg

- 1874-1951

Na: tweede industriële omwenteling

- midden: 19e eeuw

- wijziging relatie: private <-> publieke ruimte

Edouard Vuillard

- schilder; symbolistisch

- Frankrijk

- 1868-1940

BURGERLIJK INTERIEUR

- Geheimzinnig

- Mystiek

- Bevreemdend

- Onbehaaglijk

Nabis

- +/- 1900: diverse groep kunstenaars

- Maurice Denis (1870-1943)

- Paul Sérusier (1864-1927)

- Pierre Bonnard (1867-1947)

- Ker-Xavier (1867-1944)

- Edouard Vuillard

Kenmerken van Vuillard:

- Gecomprimeerd karakter: ruimte

> gedeformeerd perspectief(opbouw) -> opgestapelde kleurvlakken

- vlak en vol effect

- claustrofobisch