spreekwoorden en zegswijzen NTB1

van A tot Z

van het begin tot het einde, helemaal

op de koop toe

extra, negatieve betekenis (We moesten lang op ons eten wachten en het personeel was nog onvriendelijk …)

dat ga je niet in de kouwe kleren zitten

dat laat je niet onberoerd

een nieuwsgierig aagje

een nieuwsgierig persoon

altijd op hetzelfde aambeeld staan

steeds weer op hetzelfde onderwerp terugkomen

gauw aangebrand zijn

snel boos zijn

met iemand in aanvaring komen

ruzie of problemen met iemand krijgen

nu komt de aap uit de mouw

nu blijkt wat werkelijk de bedoeling was

in de aap gelogeerd zijn

in een vervelende positie beland zijn

voor aap staan

In het openbaar belachelijk (gemaakt) zijn

dat is de aard van het beestje

dat is iets typisch voor die persoon; zo zit hij of zij nu eenmaal in elkaar

een aardje naar je vaartje hebben

veel op je vader lijken

de hete aardappel doorschuiven

een vervelende beslissing aan een ander overlaten

in goede aarde vallen

goed ontvangen worden (bijvoorbeeld van een voorstel, toespraak, boek)

Iemand ter aarde bestellen

iemand begraven

weten waar Abraham de mosterd haalt

weten hoe iets in zijn werk gaat; dingen goed snappen

hij is niet op zijn achterhoofd gevallen

hij is behoorlijk slim, hij heeft iets wel in de gaten

in adamskostuum

naakt, zonder kleren

Er schuilt een addertje onder het gras

er is een verborgen risico in het spel

iemands hete adem in de nek voelen

bijna ingehaald worden; ook: opgejut of opgejaagd worden

advocaat van de duivel spelen

een mening geven waar je het zelf niet mee eens bent, maar die je geeft om reacties uit te lokken

de laatste adem uitblazen

sterven, doodgaan (L…)

een aflossing van de wacht

een vervanging van de ene persoon door de andere

de aftocht blazen

vertrekken als de situatie te bedreigend of te moeilijk wordt

schitteren door afwezigheid

ergens niet aanwezig zijn, terwijl je komst wel verwacht werd

een verborgen agenda hebben

een doel hebben dat voor de anderen verborgen gehouden wordt, bijvoorbeeld in een samenwerkingsverband

dat staat op de agenda

dat gaat nog gebeuren; dat gaat nog besproken worden

het op een akkoordje gooien

met elkaar afspreken iets op een bepaalde manier aan te pakken

alles op alles zetten

zich tot het uiterste inspannen om iets te bereiken gewicht

iemand van twaalf ambachten (of stielen) en dertien ongelukken zijn

steeds verschillende baantjes hebben maar in geen enkel baantje succesvol zijn

ergens de angel uit trekken

ervoor zorgen dat iets minder gevaarlijk wordt door het meest gevaarlijke deel onschadelijk te maken; iets minder pijnlijk maken

het anker lichten

vertrekken, ervandoor gaan

op apegapen liggen

op sterven liggen; oneigenlijk versuft, verslapt zijn; het zeer benauwd hebben (vb door de warmte)

Appelen (of knollen) voor citroenen verkopen

oplichten, bedriegen

appels met peren vergelijken

verkeerde conclusies trekken door zaken te vergelijken die niets met elkaar te maken hebben

rotte appels uit de mand halen

de minder getalenteerde personen wegsturen, de minder goede dingen sorteren van de goede dingen

door de zure appel (heen) bijten

een onaangenaam karwei opknappen

een appeltje met iemand te schillen hebben

iets met iemand bespreken hebben naar aanleiding van iets wat men die ander verwijt OF wraak op iemand willen nemen

een appeltje voor de dorst

een reserve voor moeilijke tijden die mogelijk nog gaan komen

een oogappel(tje) zijn

een zeer geliefd persoon zijn. vaak gezegd van een kind of kleinkind

voor een appel en een ei

bijzonder goedkoop

een Sisyphus-arbeid

een zware, onmogelijke, zinloze taak

iets met argusogen bekijken

iets wantrouwend bekijken, iets nauwlettend in de gaten houden

de sterke arm der wet

de politie

iemand in de arm nemen

iemands hulp vragen als je een bepaalde kwestie niet alleen kunt oplossen

iemand met open armen ontvangen

heel blij zijn met iemands komst en dat ook laten merken

armslag krijgen

meer mogelijkheden krijgen

de augiasstal reinigen

op een plaats waar veel dingen slecht geregeld zijn, de zaken eindelijk goed gaan regelen; een plaats waar veel rommel ligt, schoonmaken

de aanhouder wint

wie volhardt, bereikt zijn doel

belofte maakt schuld

als je iets beloofd hebt, moet je dat ook nakomen

hoge bomen vangen veel wind

in een hoge positie heb je ook een grote verantwoordelijkheid

iets op de lange baan schuiven

iets uitstellen tot later

iets in goede banen leiden

ervoor zorgen dat iets goed verloopt

iemand of iets de baas zijn

iemand of iets kunnen overmeesteren

het kind met het badwater weggooien

verkeerde maatregelen nemen om ongewenste zaken te bestrijden, zodat juist datgene verloren gaat wat het meest waardevol is

• Door de hele afdeling te sluiten vanwege een paar inefficiënte medewerkers, riskeert het bedrijf het kind met het badwater weg te gooien

aan de bak komen

aan de beurt komen, een baan krijgen

het komt voor de bakker

het komt in orde, het wordt geregeld

met een baksteen in de maag geboren worden

graag een huis willen dat van jezelf is, dat je eigendom is

bakzeil halen

toegeven dat je ongelijk hebt; aanzienlijk minder hoge eisen stellen dan je eerder deed

• Na een felle discussie waarin zijn argumenten werden weerlegd, zag hij zich genoodzaakt bakzeil te halen en toe te geven dat hij ongelijk had.

de bal aan het rollen brengen

ervoor zorgen dat iets onderzocht wordt, dat er actie ondernomen wordt

• Ze bracht de bal aan het rollen door de goedgekeurde voorstellen met haar baas te bespreken

de bal terugkaatsen

op een vraag die gesteld wordt geen antwoord geven, maar een tegenvraag stellen; op een kritische opmerking van iemand reageren door zelf ook meteen een kritische opmerking te maken over de ander

elkaar de bal toespelen

elkaar voordeeltjes geven; elkaar helpen

dat is een bal voor open doel

dat is een opmerking waar een zeer voor de hand liggend weerwoord op gegeven kan worden

ergens een balletje over opgooien

ergens voorzichtig over beginnen praten om erachter te komen wat anderen ervan vinden

wel de splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in het eigen oog

iemand anders wel bekritiseren, maar eigen gebreken niet opmerken

aan de lopende band

aan één stuk door, steeds maar weer

door de bank genomen

gemiddeld; meestal; gewoonlijk

iets aan banden leggen

ervoor zorgen dat iets zich niet verder kan uitbreiden

• De nieuwe regels zijn bedoeld om de agressie op het voetbalveld aan banden te leggen.

uit de band springen

uitbundig plezier maken, zonder rekening te houden met de regels van orde en fatsoen (ui)

dat is ver van mijn bed OF dat is een ver-van-mijn-bedshow

dat is iets waar ik me helemaal niet mee bezighoud; dat is iets wat op grote afstand van hier gebeurt

je bedje is gespreid

je komt in een situatie terecht waarin alles al voor je geregeld is; je hoeft je geen zorgen te maken over de toekomst

aan de bedelstaf raken

in een situatie terechtkomen waarin je geen geld of bezittingen meer hebt en dus heel arm bent

tussen de bedrijven door

tussen de andere bezigheden in; tussendoor

er geen been in zien

geen bezwaar onderkennen; er niet voor terugschrikken

de benen nemen

ervandoor gaan

tegen het zere been schoppen

een pijnlijke opmerking maken over iets wat je gevoelig ligt

zijn beste beentje voorzetten

iets zo goed mogelijk doen

met het verkeerde been uit bed gestapt zijn

de dag met een slecht humeur beginnen

dat houdt me op de been

dat zorgt ervoor dat ik door kan blijven gaan; daardoor houd ik het vol

iemand op het verkeerde been zetten

iemand ergens een verkeerde indruk van geven, waardoor hij of zij iets gaat denken wat helemaal niet klopt

op eigen benen staan

voor jezelf zorgen; geen hulp nodig hebben

op je achterste benen gaan staan

boos worden, ergens fel tegen protesteren; het ergens helemaal niet mee eens zijn

op je laatste benen lopen

bijna niet meer kunnen van vermoeidheid

een ongelikte beer

een man die geen nette manieren heeft; een onfatsoenlijke man

de beest uithangen

je misdragen; je schaamteloos en onfatsoenlijk gedragen, met name bij feesten

het beestje bij zijn naam noemen

duidelijk en precies zeggen hoe je over iets of iemand denkt; precies zeggen hoe iets zit

• We moeten het beestje bij zijn naam noemen: ze is niet 'moe', ze is depressief.

breek me de bek niet open

begin daar maar niet over, want daar kan ik heel veel negatieve dingen over vertellen

op je bek gaan

een grote fout maken; afgaan (niet gat,huis,bok)

aan de bel trekken

duidelijk maken dat er iets aan de hand is; duidelijk maken dat er iets niet klopt

iets op zijn beloop laten

iets gewoon maar verder laten gaan zonder dat je je ermee bemoeit, zonder dat je ingrijpt

bepakt en bezakt

klaar staan met bagage

iets te berde brengen

een voorstel doen; iets ter sprake brengen (niet tafel)

bergen kunnen verzetten

veel taken kunnen verrichten; heel veel werk aankunnen (// hooi)

de berg heeft een muis gebaard

iets wat heel groot of bijzonder leek te gaan worden, is uiteindelijk op niets uitgelopen

ergens als een berg tegen opzien

iets voor zichzelf beschouwen als een zeer moeilijke of onplezierige taak of omstandigheid

niet door de beugel kunnen

de norm overschrijden van wat nog behoorlijk is

vechten tegen de bierkaai

een gevecht aangaan dat je in principe al bij voorbaat verloren hebt

de biezen pakken

vertrekken, de … zijn een dubbele mand van vlechtwerk, gebruikt als koffer

in een goed blaadje proberen te komen

een goede reputatie proberen verkrijgen bij de machthebbers (ni zoete broodjes)

geen blad voor de mond nemen

zonder terughoudendheid een harde mening uiten; geen mooie of omslachtige woorden gebruiken om zijn beweringen minder onaangenaam te laten klinken