Chromosomen en Celdeling – Samenvatting

Een set van 170 Nederlandstalige VOCABULARY-flashcards over chromosomen, celdeling, celcyclus, mitose, meiose en gametogenese, bedoeld als oefenmateriaal voor studenten.

Cel

Kleinste levende bouwsteen van het menselijk lichaam, bestaande uit celkern en cytoplasma.

Celkern (nucleus)

Organel met het grootste deel van het erfelijk materiaal in de vorm van chromosomen.

Cytoplasma

Halvloeibare celinhoud buiten de kern, met daarin organellen en cytosol.

Nucleolus

Kernlichaampje in de celkern, betrokken bij ribosoomvorming.

Mitochondriën

Organellen verantwoordelijk voor cellulaire energieproductie (ATP).

Golgi-apparaat

Organel dat eiwitten verwerkt, sorteert en verpakt voor transport.

Endoplasmatisch reticulum

Netwerk van membranen voor eiwitsynthese (ruw) en lipidenproductie (glad).

Ribosomen

Complexen van RNA en eiwitten waar eiwitsynthese plaatsvindt.

Orgaan

Samenwerkend geheel van weefsels met een specifieke functie, bv. hart of long.

Weefsel

Groep cellen met gelijke bouw en functie binnen een orgaan.

Bindweefsel (steunweefsel)

Weefseltype dat steun en structuur biedt aan organen en weefsels.

Epitheliaal weefsel (dekweefsel)

Weefsel dat in- en uitwendige oppervlakken bekleedt en beschermt.

Zenuwweefsel

Weefsel dat prikkels geleidt en verwerkt in het zenuwstelsel.

Spierweefsel

Weefsel dat door contractie beweging en kracht genereert.

Chromosoom

‘Gekleurd lichaampje’ in de kern dat DNA en genen bevat; zichtbaar bij celdeling.

Gen

Eenheid van erfelijk materiaal op een chromosoom; codeert voor een kenmerk of eiwit.

Menselijk genoom

Totale set van 46 chromosomen (23 paren) in een menselijke cel.

Autosoom

Een van de 44 niet-geslachtschromosomen (chromosoom 1–22).

Geslachtschromosoom (gonosoom)

Chromosoom X of Y, bepalend voor het genetisch geslacht.

Homologe chromosomen

Twee chromosomen van hetzelfde paar, één van vader en één van moeder.

Somatische cel

Elke lichaamscel behalve geslachtscellen; bevat 46 chromosomen.

Diploïd

Cel met twee volledige sets chromosomen (2n = 46 bij de mens).

Haploïd

Cel met één set chromosomen (n = 23); kenmerkend voor gameten.

Gameten

Geslachtscellen (eicellen en zaadcellen) met haploïde chromosoomset.

Karyotype

Chromosomenkaart waarop aantal en vorm van chromosomen staan gerangschikt.

Cytogenetica

Wetenschap die structuur en afwijkingen van chromosomen onderzoekt.

ISCN-nomenclatuur

Internationale standaardsystematiek voor beschrijving van karyotypes.

p-arm

Korte arm (‘petit’) van een chromosoom, gelegen boven het centromeer.

q-arm

Lange arm van een chromosoom, gelegen onder het centromeer.

Centromeer

Constriktiepunt waar chromatiden samenhangen en spoeldraden hechten.

Metacentrisch chromosoom

Chromosoom met centromeer centraal; p- en q-arm even lang.

Submetacentrisch chromosoom

Chromosoom met centromeer iets uit het midden; p-arm korter dan q-arm.

Acrocentrisch chromosoom

Chromosoom met centromeer vrijwel aan het uiteinde; zeer korte p-arm.

Telomeer

Einde van een chromosoom, beschermt DNA tegen afbraak en versmelting.

Zusterchromatide

Eén van twee identieke DNA-strengen die na replicatie aan elkaar hangen.

Ideogram

Schematische tekening van banderingspatroon van elk chromosoom.

Celcyclus

Regelmatige opeenvolging van groeifasen en delingsfasen in een cel.

Mitotische fase (M-fase)

Periode waarin kern- en celdeling (mitose + cytokinese) plaatsvinden.

G1-fase

Eerste groeifase na mitose; cel groeit en maakt RNA/eiwitten aan.

S-fase

Synthesefase waarin DNA-replicatie plaatsvindt; chromatiden verdubbelen.

G2-fase

Tweede groeifase; cel bereidt zich voor op mitose met eiwit- en RNA-synthese.

Interfase

Samengestelde fase G1 + S + G2; periode tussen twee mitosen.

Chromatine

Los DNA-eiwitcomplex in de kern tijdens interfase; niet zichtbaar als chromosomen.

Condensatie

Oprollen en verdikken van chromatine tot zichtbare chromosomen.

Decondensatie

Ontrollen van chromosomen tot chromatine na celdeling.

Mitose

Somatische deling waarbij één diploïde cel twee genetisch identieke cellen vormt.

Profase (mitose)

Beginstadium mitose: chromosomen condenseren, nucleolus verdwijnt, spoelfiguur ontstaat.

Metafase (mitose)

Chromosomen liggen in evenaarsvlak; spoeldraden hechten aan kinetochoren.

Anafase (mitose)

Zusterchromatiden worden gescheiden en naar polen getrokken.

Telofase (mitose)

Nieuwe kernmembranen vormen zich; chromosomen decondenseren.

Cytokinese

Fysieke opsplitsing van cytoplasma in twee dochtercellen na mitose.

Centrosoom

Celorganel met twee centriolen; organiserend centrum voor microtubuli.

Centriool

Cilindervormig onderdeel van het centrosoom; verdubbelt en migreert naar polen.

Spoelfiguur

Structuur van microtubuli die chromosomen beweegt tijdens deling.

Microtubulus

Eiwitbuisje (tubuline) dat deel uitmaakt van cytoskelet en spoelfiguur.

Kinetochoor

Eiwitcomplex op centromeer dat microtubuli bindt.

DNA-replicatie

Verdubbeling van DNA-moleculen tijdens S-fase.

RNA-synthese

Aanmaken van RNA op basis van DNA-informatie, vooral in G1 en G2.

Eiwitsynthese

Vorming van eiwitten uit aminozuren aan ribosomen.

Meiose

Reductiedeling waarbij uit één diploïde cel vier haploïde gameten ontstaan.

Reductiedeling

Eerste meiotische deling die chromosoomgetal halveert (2n → n).

Meiose I

Eerste deel van meiose; homologe chromosomen worden gescheiden.

Meiose II

Tweede deel van meiose; zusterchromatiden worden gescheiden (lijkt op mitose).

Profase I

Langste fase meiose I met vijf substadia en crossing-over.

Leptoteen stadium

Begin profase I; chromosomen condenseren en chromatiden worden zichtbaar.

Zygoteen stadium

Homologe chromosomen paren (synapsis) en vormen bivalenten.

Synapsis

Nauw contact (alignatie) tussen homologe chromosomen in profase I.

Bivalent

Paar van twee homologe chromosomen tijdens synapsis.

Pachyteen stadium

Chromosomen volledig gepaard; crossing-over vindt plaats; tetrade zichtbaar.

Tetrade

Vier chromatiden naast elkaar in een gepaard chromosomencomplex.

Crossing-over

Uitwisseling van DNA tussen niet-zusterchromatiden; bevordert diversiteit.

Diploteen stadium

Homologe chromosomen gaan uiteen maar blijven verbonden in chiasmata.

Chiasma

X-vormige plaats van crossing-over tussen niet-zusterchromatiden.

Diakinese

Laatste subfase profase I; maximale condensatie, kernmembraan verdwijnt.

Metafase I

Bivalenten liggen in evenaarsvlak; spoelfiguur compleet.

Anafase I

Homologe chromosomen gescheiden naar tegengestelde polen.

Telofase I

Nieuwe kernen ontstaan; twee haploïde cellen met dubbele chromatiden gevormd.

Profase II

Begin meiose II; chromosomen condenseren opnieuw, spoelfiguur wordt gevormd.

Metafase II

Chromosomen liggen in evenaarsvlak van haploïde cel.

Anafase II

Zusterchromatiden worden gescheiden in meiose II.

Telofase II

Eind meiose; vier haploïde gameten met enkelvoudige chromatiden ontstaan.

Segregatie

Willekeurige verdeling van homologe chromosomen over gameten.

Genetische diversiteit

Variatie in genetisch materiaal binnen populaties, bevorderd door meiose.

2^n regel (gametenvariatie)

Aantal mogelijke gameten doordat elke chromosomenpaar 2 verdelingen kent; bij mens 2^23.

Gametogenese

Proces waarbij geslachtscellen ontstaan; omvat oögenese en spermatogenese.

Oögenese

Vorming en rijping van eicellen in het ovarium.

Oögonium

Primitieve diploïde kiemcel waaruit primaire oöcyt ontstaat.

Primaire oöcyt

Diploïde eicel die meiose I start en stilvalt in diploteen tot puberteit.

Secundaire oöcyt

Haploïde cel na voltooiing meiose I; wordt pas bij bevruchting meiose II voltooid.

Eerste poollichaampje

Kleine cel met weinig cytoplasma na asymmetrische deling van primaire oöcyt.

Tweede poollichaampje

Kleine cel die ontstaat na meiose II bij bevruchting van secundaire oöcyt.

Ovulatie

Eisprong; vrijkomen van secundaire oöcyt uit de follikel.

Menstruatie

Afstoten van baarmoederslijmvlies en onbevruchte oöcyt.

Menopauze

Einde van de reproductieve periode; ovulaties stoppen rond 50 jaar.

Spermatogenese

Vorming van zaadcellen in de testes.

Spermatogonium

Diploïde kiemcel in testis die mitotisch deelt tot primaire spermatocyt.

Primaire spermatocyt

Diploïde cel die meiose I ingaat om secundaire spermatocyten te vormen.

Secundaire spermatocyt

Haploïde cel na meiose I; deelt in meiose II tot spermatiden.

Spermatide

Onrijpe haploïde cel die differentieert tot spermatozoön.

Spermatozoön

Rijpe zaadcel met kop (DNA) en staart (bewegingsapparaat).