Gedragsneurowetenschappen - H2

voornamenlijk h2

Centrale ZS

Omvat de hersenen en het ruggenmerg, omgeven door bot.

Perifere ZS

Zenuwbanen buiten het centrale zenuwstelsel, verbonden met zintuigen, spieren en organen.

Somatische ZS

Deel van het perifere ZS dat bewuste bewegingen en sensorische informatie regelt.

Autonome ZS

Deel van het perifere ZS dat onbewuste functies zoals hartslag en spijsvertering regelt.

Enterische ZS

Deel van het perifere ZS dat specifiek de darmen aanstuurt.

Meninges

Vliezen rond de hersenen en ruggenmerg, bestaande uit dura mater, arachnoïd en pia mater.

Duramater

Hard, buitenste hersenvlies dat bescherming biedt.

Arachnoid membrane

Middelste hersenvlies met een spinnenwebachtige structuur.

Subarachnoïdale ruimte

Ruimte tussen arachnoïd en pia mater, gevuld met hersenvocht (CSF).

Pia mater

Dun, zacht hersenvlies dat direct op de hersenen ligt.

Frontale lobbe

Hersengebied voor redeneren, planning, emoties en abstract denken.

Pariëtale lobbe

Hersengebied voor aandacht en beweging.

Temporale lobbe

Hersengebied voor gehoor, taalbegrip en muziek.

Occipitale lobbe

Hersengebied voor visuele verwerking.

Centrale sulcus

Groeve die de frontale en pariëtale lobben scheidt.

Laterale sulcus

Groeve die de temporale lob van de frontale en pariëtale lobben scheidt.

Gyrus (gyri)

Verheven windingen op het oppervlak van de hersenen.

Sulcus (sulci)

Groeven tussen de gyri op het oppervlak van de hersenen.

Anterieur

Naar de voorkant van het hoofd gericht.

Posterieur

Naar de achterkant van het hoofd gericht.

Lateraal

Naar de zijkant van het hoofd gericht.

Mediaal

Naar het midden van het hoofd gericht.

Dorsaal

Naar de bovenkant van het hoofd gericht (bij dieren: richting rug).

Ventraal

Naar de onderkant van het hoofd gericht (bij dieren: richting buik).

Corpus callosum

Bundel zenuwvezels die de twee hersenhelften verbindt.
Functie: vitale lichaamsfuncties (bv. ademhaling, lichaamstemperatuur)

Ventrikels

Holtes in de hersenen gevuld met hersenvocht.

Grijze stof

Bestaat uit cellichamen en dendrieten, belangrijk voor informatieverwerking.

Witte stof

Bestaat uit gemyeliniseerde axonen, belangrijk voor signaaloverdracht.

Glia cellen

Ondersteunende cellen voor neuronen, zoals astrocyten.

Piramidale cel

Type neuron met een lange axon, belangrijk voor informatieoverdracht.

Type glia cel die neuronen ondersteunt en voedt.

Astrocyte

Dendrieten

Uitlopers van neuronen die signalen ontvangen.

Axon

Uitloper van een neuron die signalen doorgeeft.

Eindvoetjes

Maken contact met dendrieten volgend neuron (D)

Hersenstam

Reguleert vitale functies zoals ademhaling en hartslag.

Achterhersenen

Hersengebied tussen ruggenmerg en middenhersenen
Focus: beweging/evenwicht

Cerebellum/kleine hersenen

Belangrijk voor evenwicht, fijne motoriek en cognitieve functies.

Medulla

Onderdeel van de hersenstam, reguleert basisfuncties zoals ademhaling.

Pons

Onderdeel van de hersenstam, fungeert als brug tussen hersenhelften (bindingsfunctie).

Reticulaire formatie

Netwerk in de hersenstam dat betrokken is bij bewustzijn en alertheid (wekker van cerebrum).

Middenhersenen

Hersengebied tussen voor- en achterhersenen, belangrijk voor sensorische integratie en motorische controle.
Focus: zicht/gehoor)

Tectum

Dak van de middenhersenen, bevat colliculi voor visuele en auditieve reflexen.

Tegmentum

Vloer van de middenhersenen, bevat structuren zoals substantia nigra en rode kernen voor beweging.

Colliculi superiores (dorsaal)

Bovenste heuveltjes in tectum, verwerken visuele informatie en reflexen.

Colliculi inferiores (dorsaal)

Onderste heuveltjes in tectum, verwerken auditieve informatie en reflexen.

Substantia nigra

Zwarte stof in tegmentum, produceert dopamine en is betrokken bij initiatie beweging (gerelateerd aan Parkinson).

Rode kernen

Motorische kernen in tegmentum, belangrijk voor armbewegingen.

Periaquaductale grijs (PAG) (3)

Grijze stof rond het cerebrale aquaduct, betrokken bij pijnmodulatie, defensief gedrag en voortplantingsgedragingen.

Cerebrale aquaduct

Kanaal dat hersenvocht tussen ventrikels vervoert.

Tussenhersenen

Hersengebied tussen middenhersenen en voorhersenen, bevat thalamus en hypothalamus.

Hypothalamus

Reguleert hormonen, autonome functies en overlevingsgedrag (bv. eten, vechten).

Thalamus

Doorgeefluik voor sensorische informatie naar de cortex, met specifieke kernen voor verschillende zintuigen.

Mediale geniculate nucleus

Thalamuskern voor auditieve informatie.

Laterale geniculate nucleus

Thalamuskern voor visuele informatie.

Voorhersenen

Meest ontwikkelde hersengebied bij zoogdieren, omvat cortex, basale ganglia en limbisch systeem.
Focus: geur

Cerebrale cortex

Buitenste laag van de voorhersenen, verantwoordelijk voor hogere cognitieve functies.

Basale ganglia

Subcorticale structuren die bewegingen initiëren en controleren (o.a. caudate nucleus, putamen).
Functies: vrijwillige bewegingen, initiatie bewegingen, cognitieve & emotionele functies.

Limbisch systeem

Emotionele verwerking, geheugen, genot en motivatie (o.a. amygdala, hippocampus).

Amygdala

Amandelvormige structuur, betrokken bij emoties (angst, agressie, pos effecten).

Hippocampus

Zeepaardvormige structuur, belangrijk voor autobiografische herinneringen en ruimtelijke navigatie.

Olfactorisch systeem

Reukverwerking, rechtstreeks verbonden met voorhersenen.

Sympathisch ZS

"Vecht-of-vlucht"-systeem, activeert lichaam bij stress.

Parasympatisch ZS

"Rust-en-verwerk"-systeem, kalmeert lichaam na stress.

Ganglia

Verzamelingen zenuwcellen buiten het CZS, fungeren als schakelstations.

Schwann cellen

Glia cellen in perifeer ZS die axonen isoleren met myeline.

Knoop van Ranvier

Ongeïsoleerde delen van het axon waar actiepotentialen worden opgewekt.

Myelineschede

Isolerende laag rond axonen die de geleiding versnelt door actiepotentialen te laten 'springen'.

Hypofyse

Klein hormoonklier aan hypothalamus, regelt groei, stofwisseling en voortplanting via hormoonafgifte

Caudate nucleus

Onderdeel van basale ganglia, betrokken bij beweging, leren en geheugen

Putamen

Deel van basale ganglia, werkt samen met caudate nucleus voor motorische controle

Interne globus pallidus

Onderdeel van basale ganglia, remt ongewenste bewegingen (inhibitorisch)

Externe globus pallidus

Reguleert interne globus pallidus, speelt rol in beweging en Parkinson

Allocortex, cingulate cortex, limbic lobe

Primitievere hersenschors (3-4 lagen), betrokken bij emotie en geheugen (o.a. cingulate cortex in limbisch systeem)

nervus fagus

10e craniale zenuw, regelt hartslag, spijsvertering en parasympatische reacties ("rustrespons")

cervicale wervels

7 nekwervels (C1-C7), verbinden schedel met romp en beschermen ruggenmerg. Beschermen zenuwen voor nek/armen

thoracale wervels

12 borstwervels (T1-T12), verbonden met ribben, stabiliseren romp. Beveiligen zenuwen naar romp/organen

lumbale wervels

5 lage rugwervels (L1-L5), dragen lichaamsgewicht en zorgen voor flexibiliteit. Beschermen zenuwen voor benen/bekken

sacrale wervels

5 vergroeide wervels (S1-S5), vormen heiligbeen en verbinden bekken met wervelkolom. Bevatten zenuwen voor bekken/plasdarmsysteem

coccygeale wervels

3-5 vergroeide staartwervels (stuitbeen), rudimentair bij mensen. Rudimentair (geen belangrijke zenuwfunctie)

area postrema

Hersengebied in hersenstam zonder bloed-hersenbarrière, detecteert gifstoffen en wekt braken op.

Bloed-hersenbarrière

Filtert bloed naar hersenen (laat voedingsstoffen door, blokkeert gifstoffen). Niet in hypofyse, area postrema en pijnappelklier

Gebied van Broca

Verantwoordelijk voor spraakproductie en taalexpressie

Gebied van Wernicke

Essentieel is voor taalbegrip en betekenisverwerking

Pijnappelklier

Een kleine endocriene klier in de hersenen, vooral bekend om zijn rol bij het reguleren van circadiane ritmes en slaap-waakcycli. Hier is er GEEN bloed-hersenbarrière