alles van hoofdstuk 1

4 havo

agrarische revolutie

de overgang van jagen en verzamelen als voornaamste middel van bestaan naar een sedentair bestaan als boer. Omdat deze overgang plaatsvond in de nieuwe steentijd (het neolithicum), wordt deze revolutie ook wel aangeduid als neolithische revolutie

aristocratie

vorm van bestuur waarbij de macht beperkt blijft tot een aantal families (adel)

Bijbel

het heilige boek van de christenen, dat uit twee delen bestaat: het Oude Testament (met boeken die ook heilig zijn voor joden) en het Nieuwe Testament (met verhalen over het leven van Jezus en zijn eerste volgelingen)

burgerrecht

een recht dat toebehoort aan de erkende bewoners van een stad of staat (‘burgers’)

centraal bestuur

bestuur over een groter gebied vanuit één plaats, waarbij overal in het bestuurde gebied dezelfde wetten en belastingen gelden

christendom

monotheïstische godsdienst die het geheel van christelijke waarden, voorschriften en gebruiken omvat en die is gebaseerd op de Bijbel

directe democratie

vorm van bestuur waarbij alle burgers het recht hebben om in een volksvergadering mee te beslissen over het beleid

Germanen

boerenvolken in Midden-Europa, die daar rond het begin van de jaartelling leefden

geweldsmonopolie

een situatie waarin slechts de staat geweld mag gebruiken en mensen mag arresteren, opsluiten en eventueel fysiek straffen

homo sapiens

de laatste en enige mensensoort die nu nog bestaat en waartoe ook wij behoren (letterlijk: de wetende mens)

imperium

opperheerschappij, en vandaar een benaming voor een groot rijk, zoals het Romeinse keizerrijk

jagers-verzamelaars

mensen die leven van de jacht, de visserij en het verzamelen van voedsel

jodendom

monotheïstische godsdienst van de joden, gebaseerd op de boeken van de Hebreeuwse Bijbel (in de christelijke Bijbel het Oude Testament)

keizerrijk

een rijk dat wordt bestuurd door een keizer

klassieke cultuur

griek-Romeinse cultuur of beschaving

landbouwsamenleving

samenleving waarin de meeste mensen leven van akkerbouw en veeteelt

monotheïsme

het geloof in één god

pax romana

‘Romeinse vrede’, een periode van betrekkelijke rust in het Romeinse Rijk (27 v.C.-180 n.C.)

polis

stadstaat (een stad plus het omringende platteland) die zichzelf bestuurt

polytheïsme

godsdienst waarbij mensen geloven in meerdere goden

prehistorie

periode waarin een volk geen schrift gebruikt

staat

een afgebakend gebied met een gecentraliseerd bestuur en een overkoepelend rechtssysteem waar de overheid een geweldsmonopolie heeft en verantwoordelijk is voor de ordehandhaving en de verdediging van de landsgrenzen

staatsgodsdienst

een godsdienst die is voorgeschreven voor iedereen die voor de staat werkt

stedelijke gemeenschap

de groep mensen die samen de bevolking van een stad vormt

tiran

tijdelijke alleenheerser, later met de betekenis van ‘hardvochtig heerser’

volksverhuizing

de verplaatsing van een grote groep mensen (‘volk’) over een grote afstand