Wijsbegeerte

normen

normen

een oordeel over wat wel of niet het geval zou moeten of mogen zijn, concreet, regel

waarde

een beoordeling of evaluatie, verwijst op een meer algemene wijze naar aspecten van het leven die we belangrijk vinden, minder precies dan norm

moraal

een stelsel van normen en waarden dat betrekking heeft op het handelen van mensen. De normen en waarden die in een bepaalde cultuur of maatschappij bestaan, worden wel de positieve moraal van die cultuur of maatschappij genoemd

rechtvaardigingsvraag

Kunnen we redenen geven voor een norm?

funderingsprobleem

We kunnen nooit volledig op basis van feiten een verklaring geven voor bepaalde normen en waarden, je blijft maar door moeten redeneren

Relativisme

normen en waarden zijn altijd relatief, gevolg van willekeurige keuze

Cultuurrelativisme

Normen en waarden zijn relatief tov de cultuur waarin ze gelden

Subjectivisme

Normen en waarden zijn volstrekt subjectief, afhankelijk van gevoelens en opvattingen van een individu

Emotivisme

Een morele uitspraak is slechts een uitdrukking van een gevoel

Objectivisme

morele uitspraken moeten absolute feitelijke fundering hebben

negatieve vrijheid

afwezigheid belemmeringen van anderen

positieve vrijheid

aanwezigheid van reële keuzemogelijkheden

authenticiteit

uitdrukking geven aan onszelf

consequentialisme

Voor de morele beoordeling van onze handelingen moeten we kijken naar de consequenties ervan en doen wat tot het beste resultaat leidt

utiliarisme

de mate van goedheid van een situatie wordt bepaald door de totale hoeveelheid geluk in die situatie

hypothetisch imperatief

wat doen in bepaalde hypothetische situatie/doel

categorisch imperatief

principe geldt altijd

Categorisch Imperatief

I: Handel alleen volgens die maxime waardoor je tegelijkertijd kunt willen dat zij een algemene wet wordt

II: Handel zo dat jij het menszijn, zowel in eigen persoon als in ieder ander, altijd ook als doel en niet alleen als middel gebruikt

maxime

norm/regel dat iemands handelen richting geeft

politiek

de organisatie van het menselijke samenleven en het middel waarmee organisatie mogelijk wordt: macht

rechtvaardigheid

de rechten en goederen die we elkaar toestaan te hebben, en de manieren waarop we aan die rechten en goederen komen

natuurtoestand

mens buiten alle politiek, ware aard mensen → overleven

naturalisme

Het goede leven ligt besloten in de aard (natuur) van de mens en het universum. Het goede is leven in overeenstemming met die natuur of de natuurlijke orde

conventionalisme

De natuur schrijft niet voor wat goed is: het goede leven voor een individu is een kwestie van vrije keuze, en voor de gemeenschap een kwestie van onderhandelen en afspraken maken (cf. contracttheorie)

Wil van Allen

ruwe opinie

Algemene WIl

bediscussieerde, gedragen beslissingen

Distributieve rechtvaardigheid

verdeling van gemeenschappelijke goederen aan mensen die deel uitmaken van samenleving

vereffenende rechtvaardigheid

tussen individuen en privébezit

theory of justice

• Maximale vrijheid voor iedereen, voorzover dat verenigbaar is met een gelijke vrijheid van ieder ander

• Sociaal-economische ongelijkheid is slechts toegestaan indien

  • ongelijke verdeling in het voordeel van de minst bedeelden uitwerkt

  • alle maatschappelijke posities op een eerlijke wijze openstaan voor iedereen

Individuen in natuurtoestand achter sluier van onwetendheid en op die manier keuzes maken voor de gemeenschap

maximin

een rationeel mens kiest die principes van rechtvaardigheid kiest voor wat het best uitwerkt voor degenen die het slechtst af zijn

moreel pluralisme

mensen zijn niet te dwingen tot specifieke visie op het goede, mensen moeten individuele vrijheid hebben om eigen principes na te streven

rechtvaardigheidstheorie

Maximale vrijheid voor iedereen met gelijke vrijheid voor ieder ander

Sociale ongelijkheid mag, maar alleen bij:

• ongelijke verdiening in het voordeel van de minst bedeelden uitwerkt

• alleen maatschappelijke posities op een eerlijke wijze openstaan voor iederee

Staat moet ongelijkheden wegwerken en verdienste is geen criterium!

Cultuur

lijkt al die zaken, praktijken, gebruiken en instituties te omvatten waarmee individuen en groepen mensen betekenis geven aan hun wereld een aan zichzelf

Appollonistisch principe

redelijkheid, orde, discipline (Kantiaans), christelijke slavenmoraal

Dionysisch principe

normoverschrijding, extase

politieke liberalisering

veralgemening stemrecht, algemeen worden politiek debat

homogenisering

gaan meer op elkaar lijken, meer en meer inwisselbaar

atomisering

minder verbanden tussen mensen, in fabriek alleen aan machine, geen tijd om contact te zoeken binnen industriële proces

cultuurindustrie

ontstaan culturele uitingen en producten gebaseerd op culturele massa

verstrooide aandacht

moderne mens kan veel verschillende indrukken snel opnemen en complexe verhaallijnen volgen

epistemologie

kennistheorie

praktische kennis

vaardigheden

prepositionele kennis

weten dat iets het geval is, gerechtvaardigd met argumenten, overtuiging

scepticisme

kennis is onmogelijk, is een persoonlijke visie, geen absoluut fundament voor kennis

rationalisme

“Kennis is mogelijk en fundamenten van kennis zijn te vinden in menselijke rede”

axioma

onbetwijfelbare aanname

Cartesiaanse introspectie

Het enige waar je niet aan kan twijfelen, is dat je op dit moment twijfelt → zekerheid dat er een twijfelend subject bestaat

empirisme

“Kennis is mogelijk en fundamenten van kennis zijn te vinden in menselijke zintuigen”

enkelvoudig idee

Rechtstreeks op onze zintuigen en in ons denkvermogen terechtkomen

complex idee

ideeën die door menselijk denkvermogen samengesteld worden uit enkelvoudige ideeën

Kants kentheorie

Zowel rede als waarneming is noodzakelijk voor kennis: Aangeboren begrippen geven vorm aan observatiekennis, rede geeft structuur aan ervaring

a posteriori

zintuigelijke ervaring nodig

a priori

onafhankelijk van zintuigelijke ervaring

analytische propositie

Predikaat zit al in subject

synthetische propositie

predikaat zegt meer over werkelijkheid

phenomena

verschijnselen zoals ze aan ons gestructureerd verschijnen

noumena

dingen zoals ze zijn, oorzaken van observaties, maar niet te kennen

taalspelen

menselijke activiteiten waarbinnen woorden specifieke rollen spelen

Wiener Kreis

groep filosofen die expliciet gezamenlijk na gingen denken en het filosofisch veld vernieuwden

observatie-uitspraak

beschrijving stand van zaken

theoretische uitspraak

verklaring in theoretische termen, geven betekenis aan observaties (synthetisch a priori)

principe van confirmatie

Wat maakt een theorie wetenschappelijk: een theorie die tot concrete observatie-uitspraken leidt, wordt bevestigd

verificatisch principe

alleen uitspraken die empirisch verifieerbaar zijn, zijn zinvol

paradigma

theoretisch kader dat wetenschappers gidst

normale wetenschap

Wetenschappers werkzaam binnen specifiek paradigma en zoeken de puzzels binnen dit paradigma uit

Epistemologisch anarchisme

zo min mogelijk regels opleggen aan wetenschappers

science studies

De vraag: hoe beïnvloedt de maatschappij wetenschappelijk denken en hoe transformeert wetenschap de maatschappij?

Centrale Principes

Causaliteit, onpartijdigheid, symmetrie, reflexiviteit

hybrides

Geen strikte taakverdeling of aparte domeinen, overschrijden domein, Claims zijn het resultaat van politiek-wetenschappelijk-economische interacties

cyborg

Wezens met zowel biologische als robotische eigenschappen

Dualistisch interactionisme

Lichaam en geest zijn twee verschillende substanties die met elkaar kunnen interageren

Identiteitstheorie

mentale toestanden zijn fysiologische toestanden (neurologische processen)

type

klasse van identieke objecten

algemeen

een mentale toestand: ‘ik heb honger’ is altijd hetzelfde

‘de fiets wordt steeds populairder’

token

Specifieke instantie van een bepaalde type

Specifiek

specifieke ervaring dat je op dat moment honger hebt

‘Kan je je fiets verplaatsen’

type-identiteit

een bepaalde gedachte/mentale toestand heeft altijd dezelfde hersentoestand

token-identiteit

mentale gedachten kunnen uit verschillende fysieke toestanden (neurologische hersentoestanden) voortkomen

Superveniëntie

verschillende fysische processen kunnen aanleiding geven tot dezelfde mentale toestand

maar: dezelfde fysische toestand leidt niet tot verschillende mentale toestanden

functionalisme

Mentale toestanden zijn identiek wanneer ze dezelfde functionele eigenschappen hebben

jouw honger = dezelfde honger als die van je kat

eliminatief materialisme

mentale toestanden bestaan helemaal niet, dus hoeven we niet te spreken in mentale termen

causale geslotenheid van het fysische

iedere mentale toestand heeft een complete fysische toestand als oorzaak

overdeterminatie

een enkele toestand heeft heeft meer dan 1 complete en onafhankelijke causale verklaring

solipsisme

Opvatting dat mijn bewustzijn enige is wat werkelijk bestaat

impressies van andere bewuste mensen, dieren of natuur: creatie van eigen bewustzijn

determinisme

menselijk gedrag is volledig bepaald door goddelijk plan en kan niet zelf kiezen hoe hij of zij zich gaat gedragen

Spontaniteit (vrije wil)

niet genoodzaakt door omstandigheden om een bepaalde handeling te stellen → vrijheid van de geest

Controle (vrije wil)

handelen/keuze is geen willekeurig handelen → rationele beslissingskracht

eerste-orde wil

objecten in werkelijkheid

‘ik heb nu zin in een glas wijn’

tweede-orde wil

betreft eerste-orde wil

Reflectieve orde wil

‘Ik wil me beheersen omdat ik geen alcohol mag dringen tijdens het lesgeven’

Reflectieve attitudes

stellen mensen in staat op elkaar te reageren, emoties die bij iedereen opkomen in onze sociale interacties

therapeutische visie

Geschiedenis wijst ons op eigen perspectief

geschiedenis als schatkamer

Filosofische vragen zijn altijd conceptueel van aard: daarmee scheppen mensen orde in hun wereld om te begrijpen. Die conceptuele kwesties blijven, dus kunnen wij in het verleden veel antwoorden en inzichten vinden die ons nu kunnen helpen

kritiek is motor filosofie

vooruitgang door kritiek op voorgangers

Mensen krijgen steeds beter een idee van rationele structuur van werkelijkheid en dus van zichzelf

didactiek

these-antithese-synthese

doxografie

Het optekenen of beschrijven van opvattingen

samenvatting/overzicht geven van

rationele reconstructie

Niet alleen een overzicht, maar een filosofische interpretatie bieden van historische tekst of argument

historische reconstructie

Meer aandacht voor historische context, daar zoveel mogelijk recht aan doen

ideeëngeschiedenis

Traceren van ideeën over verschillende disciplines en praktijken

intellectuele geschiedenis

intellectuele klimaat van die periode

mentaliteitsgeschiedenis

Geheel van opvattingen en normen die tijdperk kenmerken

contracttheorie

“beschouwt de onderlinge verplichtingen die mensen in een maatschappij tegenover elkaar hebben als een contract, gesloten tussen mensen die aanvankelijk in een natuurstaat zonder autoriteit leefden.”