h10 voeding en vertering bio

Actieve plaats

de plaats waar het enzymmolecuul bindt aan het substraatmolecuul

Activeringsenergie

de energie die nodig is om de reactie te starten

Additieven

stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar te maken

ADH

aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van een voedingsstof (ook een hormoon)

ADI

aanbevolen dagelijkse inname; de maximale hoeveelheid van een additief die je per dag per kg lichaamsvet zonder problemen kunt eten

Alvleessap

product van de alvleesklier, bevat de pH verhogende stof HCO3- en enzymen die koolhydraten, eiwitten en vetten verteren

Aminozuren

(20) bouwstenen van eiwitten

Amylase

enzym dat zetmeel afbreekt

Antiport

transport waarbij stoffen samen in tegengestelde richting door een membraan bewegen

Apolair

met gelijke ladingsverdeling

Appendix

wormvormig aanhangsel van de blinde darm

Atherosclerose

dichtslibben van de slagaders door vetophoping

Bilirubine

afbraakproduct van hemoglobine, afkomstig uit levercellen

Blinde darm

begin van de dikke darm

Chylomicron

een blaasje vetten, verpakt in een hydrofiele coating

Chymotryptase

enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt

Condensatie

reactie bij de assimilatie van moleculen waarbij water afsplitst

Cotransport

transport waarbij stoffen samen bewegen door een membraan

Darmflora

(microbiotica) de verschillende soorten bacteriën in je darmkanaal

Darmplooien

golfvormige opbouw wand van de dunne darm, waardoor het oppervlak voor de resorptie vergroot

Darmsapklieren

klieren in de darmwand die darmsap met enzymen afgeven aan de dunne darm

Denatureren

verlies van de ruimtelijke structuur van eiwitten, waardoor ze ook hun werking verliezen

Diglyceride

vetachtige stof, bestaat uit glycerol en twee vetzuren

Dikke darm

deel van het verteringskanaal na de dunne darm, bevat bacteriën (darmflora); haalt water uit de voedselbrij

Dipeptidase

enzym dat een dipeptide splitst in twee aminozuren

Dipeptiden

een molecuul dat bestaat uit twee aminozuren

Disacharide

twee aan elkaar gekoppelde monosachariden, bijvoorbeeld twee moleculen glucose vormen maltose

Dunne darm

deel van het verteringskanaal tussen de maag en de dikke darm

Eiwitten

bouwstof voor onder andere enzymen en spieren; brandstof

Emulsie

een mengsel van vloeistoffen die normaal gesproken niet mengen

Endeldarm

(rectum) laatste stuk van de dikke darm, slaat ontlasting op

Enzymen

eiwitten die een specifieke reactie versnellen zonder zelf te veranderen

Enzym-substraatcomplex

binding van een enzymmolecuul met het bijbehorende substraatmolecuul

Gal

product van de lever, draagt bij aan de vertering van vetten door het oppervlak te vergroten (emulgeren); de galblaas slaat tijdelijk gal op

Gebreksziekte

ziekten die ontstaan bij een gebrek aan een vitamine

HDL

('High Density Lipoproteins') transportblaasjes in de bloedbaan met veel eiwitten die cholesterol uit de bloedbaan naar de lever transporteren

Hydrofoob

onoplosbaar in water

Hydrolyse

splitsen van een macromolecuul met behulp van water

Koolhydraten

brandstof voor de cellen in de vorm van glucose; bouwstof voor bijvoorbeeld receptoreiwitten; reservestof voor mens en dier (glycogeen)

LDL

('Low Density Lipoproteins') transportblaasjes die cholesterol uit de lever in de bloedbaan afgeven

Lipase

enzym uit de alvleesklier dat vetmoleculen afbreekt tot glycerol, vetzuren en monoglyceriden

Lymfevaten

transportvaten naast het bloedvatsysteem, vervoeren het grootste deel van in de darm opgenomen stoffen naar de ondersleutelbeenaders

Maag

deel van het verteringskanaal tussen de slokdarm en de twaalfvingerige darm; kneedt het voedsel, verteert eiwitten en doodt bacteriën door maagzuur

Maagportier

kringspier aan het einde van de maag die het voedsel in de maag vasthoudt en beetje bij beetje doorgeeft aan de twaalfvingerige darm

Maagsapklieren

klieren die maagsap afgeven aan de maaginhoud

Macromoleculen

moleculen die opgebouwd zijn uit grotere aantallen kleinere moleculen

Mechanische verkleining

het verkleinen van voedseldeeltjes door te kauwen, hierdoor neemt het oppervlak van de voedseldeeltjes toe

Micellen

kleine vetdruppeltjes, van enkele tientallen nanometers groot, in een emulsie

Microbioom

alle micro-organismensoorten die in en op je lichaam leven

Microvilli

membraanuitstulping van de dekweefselcellen in de darmwand. Geven een vergroting van het darmoppervlak

Monoglyceride

vetachtige stof, bestaat uit glycerol en een vetzuur

Monosacharide

enkelvoudig suikermolecuul, bijvoorbeeld glucose

Na+ - K+ -pomp

membraaneiwit dat Na+-ionen actief de cel uitpompt en K+-ionen de cel in

Nucleasen

enzymen uit het alvleessap en dunne darmsap die DNA en RNA uit het voedsel afbreken

Oligopeptide

een macromolecuul van een klein aantal aminozuren

Optimum-pH

de pH (zuurgraad) waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid verrichten

Optimumtemperatuur

de temperatuur waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid verrichten

Pepsinogeen

inactief pro-enzym van de maagsapklieren waaruit in de maag onder invloed van het zoutzuur het actieve peptase ontstaat

Peptase

actief enzym in de maag dat eiwitten afbreekt

Peptidase

enzym dat polypeptiden en oligopeptiden splitst. Een exopeptidase knipt een aminozuur aan het uiteinde af, een endopeptidase knipt middenin een polypeptide

Peptidebinding

binding tussen een carboxylgroep (-COOH) en een aminogroep (-NH2) van twee aminozuren

Peristaltische bewegingen

samentrekken van lengte- en kringspieren, waardoor de voedselbrij door het darmkanaal gaat

Polair

met ongelijke ladingsverdeling

Polypeptide

een macromolecuul van enkele tientallen aminozuren

Polysacharide

macromolecuul, opgebouwd uit een groot aantal monosachariden

Poortader

bloedvat dat stoffen van het darmkanaal naar de lever transporteert

Prebiotica

onverteerbare plantenresten waar nuttige bacteriën in je darmen van leven

Probiotica

bacteriën in je voedsel die je gezondheid bevorderen

Resorptie

de opname van voedingsstoffen

Slokdarm

eerste deel van het verteringskanaal, brengt voedsel van de mondholte naar de maag

Speekselklieren

klieren die speeksel afgeven in de mondholte

Spoorelementen

mineralen waar je maar weinig van nodig hebt

Substraatmolecuul

het molecuul of de moleculen waar het enzymmolecuul op inwerkt

Substraatspecifiek

enzymen katalyseren de reactie van slechts 1 type substraat

Symport

transport waarbij stoffen samen in dezelfde richting door een membraan bewegen

Tight-junction

strakke verbinding tussen twee cellen, o.a. in het darmepitheel

Triglyceride

vetmolecuul, bestaat uit glycerol en drie vetzuren

Tryptase

enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt

Twaalfvingerige darm

begin van de dunne darm, waar alvleessap + gal uitkomen

Vertering

de afbraak van moleculen uit het voedsel door enzymen

Verteringsenzymen

enzymen die samengestelde moleculen in het verteringskanaal afbreken tot voor de darmcellen opneembare moleculen

Vetten

brandstof voor cellen; bouwstof voor membranen en hormonen; warmte-isolatie; reservestof voor mens en dier

Villi

darmvlokken, uitstulping van de wand van de dunne darm , waardoor het oppervlak voor de resorptie vergroot

Vitaminen

essentiële voedingsstoffen die het lichaam in kleine hoeveelheden nodig heeft

Voedingsstoffen

onderdelen van voedingsmiddelen, bv: eiwitten en koolhydraten

Voedingsvezels

onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen

Voedselallergie

een heftige reactie op een normale voedingsstof

Zoutzuur

(maagzuur) zuur uit de maagsapklieren dat bacteriën doodt en bijdraagt aan de eiwitvertering door de pepsinogeen te activeren tot het actieve peptase