Technologia Malarstwa - Barwniki Organiczne i Ikony

Flashcards z notatek z wykładu o technologii malarstwa i ikonach.

Barwniki organiczne

Wyciągi barwne z roślin, owadów, mięczaków, sporządzane od najdawniejszych czasów.

Laki (lazury)

Barwniki osadzone na nośnikach, nierozpuszczalne w wodzie, np. żywice i gumożywice.

Kraplak

Czerwień krapowa, otrzymywana z korzeni marzanny farbiarskiej.

Drzewo brazylijskie/czerwone

Barwnik otrzymywany z drewna różnych gatunków drzew brezylka (Caesalpinia).

Smocza krew

Barwna, naturalna żywica w kolorze czerwonym, używana w iluminatorstwie.

Czerwiec polski

Barwnik pozyskiwany z pluskwiaków równoskrzydłych, tzw. "krew św. Jana".

Czerwiec armeński

Barwnik pozyskiwany z owadów pochodzących z Kaukazu (Armenia, Azerbejdżan).

Kermes

Barwnik pozyskiwany z owada gatunku Kermes vermilio żyjącego na gałęziach dębu kolczastego.

Czerwień lakowa z szelaku

Pozyskiwany podczas oczyszczania szelaku, produktu przemiany materii owadów gatunku Kerria lacca.

Koszenila

Barwnik uzyskiwany z samiczek owadów z gatunku Dactylopius żerujących na gałęziach kaktusów z gatunku Opuntia.

Indygo

Barwnik pozyskiwany z rośliny indygowca (Indygofera tinctoria) lub urzet farbierski (Isatis tinctoria).

Orselka barwierska

Porost rosnący u wybrzeży Morza Śródziemnego, dawniej nazywany “fałszywą purpurą”.

Lakmus

Barwnik otrzymywany z porostów poprzez działanie na nie ługiem drzewnym oraz poprzez fermentację.

Folium

Barwnik pozyskiwany z rośliny Chrozophora tinctoria.

Szakłak

Barwnik otrzymywany z kory i owoców szakłaku.

Sap green

Zieleń z owoców szkłaku, powstaje z soku z dojrzałych jagód kruszyny.

Rezeda (Weld dye)

Barwnik z rezedy farbiarskiej ze wszystkich części rośliny.

Kurkuma

Barwnik otrzymywany z roślin Curcuma longa i Curcuma tinctoria.

Gumigutta

Gumożywica otrzymywana z drzew gatunku Garcinia.

Żółcień indyjska

Produkt patologicznej przemiany materii bydła karmionego liśćmi mango (kamienie żółciowe u bydła).

Żółcień z dębu amerykańskiego

Pigment pozyskiwany z dębu (Quercus tinctoria/velutina).

Brąz van Dycka

Ziemia kasselska i kolońska, składa się z części organicznych i mineralnych, wydobywany w okolicach torfowisk.

Asfalty i bituminy

Naturalne mieszaniny węglowodorów pozyskiwane ze złóż będących pozostałością po ropie naftowej.

Mumia

Pigment fragmentów mumii egipskich.

Bistr (i inne smoły roślinne)

Smolista substancja otrzymywana przez spalanie drewna i żywic.

Rozpuszczalniki

Ciecze posiadające zdolność rozpuszczania innych substancji, czyli tworzenia mieszaniny jednorodnej.

Terpeny

Rozpuszczalniki otrzymywane poprzez destylację balsamów terpentynowych.

Olejek terpentynowy

Olejek terpentynowy, którego głównym składnikiem jest α-pinen.

Terpentyna balsamiczna

Stosowana jako rozpuszczalnik olejów, tłuszczy, parafin, wosków, żywic i innych substancji organicznych. Mniej czysta niż olejek terpentynowy.

Węglowodory naftenowe

Otrzymywane przez frakcyjną destylację nafty. Stosowane do rozpuszczania tłuszczów, żywic, wosków.

Benzyna lakowa

Terpentyna mineralna, white spirit, spirytus naftowy – stosowana jako rozpuszczalnik do farb olejnych.

Benzyna ekstrakcyjna

Najpopularniejszy rodzaj benzyny stosowany do celów malarskich.

Nafta = kerozyna

Ciekła frakcja ropy naftowej, stosowana jako rozcieńczalnik do farb olejnych, rozpuszczalnik i odtłuszczacz.

Węglowodory aromatyczne

Stosowane do rozpuszczania żywic, olejów i wosków. Łatwopalne i toksyczne.

Węglowodory uwodornione

Powstają z olejku naftalenowego. Służą do rozpuszczania żywic naturalnych (z wyjątkiem szelaku) i olejów.

Alkohole

Związki organiczne zawierające jedną lub więcej grup hydroksylowych połączonych z atomem węgla. Służą głównie do rozpuszczania żywic naturalnych.

Ketony

Grupa związków organicznych zawierających grupę ketonową. Niezbyt toksyczne

Aceton

Najprostszy keton alifatyczny, miesza się z wodą, etanolem, eterami i innymi ketonami o niskiej masie cząsteczkowej.

Olejki eteryczne

Lotne ekstrakty roślinne o charakterystycznym zapachu; oleje nieschnące.

Olejek goździkowy

Działa sykatywowe w farbach olejnych. Ciemnieje (a nawet czarnieje) wraz z upływem czasu.

Olejek spikowy

Stosowany od ok. XVI wieku jako dodatek do werniksu sandarakowego (miał zmniejszać ryzyko żółknięcia).

Werniks

Substancja złożona z żywicy (naturalnej lub syntetycznej) rozpuszczonej w cieczy, która po wyschnięciu tworzy twardą, szklistą powłokę.

Werniksy tłuste (olejne, olejno-żywiczne)

Werniksy stosowane głównie od XI do XVI wieku do werniksowania malarstwa temperowego.

Werniksy emulsyjne

Werniksy składające się z substancji oleistych (np. olej lniany, guma arabska), wody i środków emulgujących.

Werniksy w lotnych rozpuszczalnikach (żywiczne)

Sporządzane z żywicy (naturalnej lub sztucznej) i rozpuszczalnika (benzyny lakowej, olejku terpentynowego, itd.).

Damara

Żywica naturalna, stosowana od lat 20. XIX wieku. Odporny na żółknienie i ciemnienie.

Mastyks

Żywica naturalna znana od starożytności, używana do sporządzania werniksów olejno-żywicznych i werniksów spirytusowych.

Sandarak

Żywica naturalna znana od średniowiecza, dobrze rozpuszcza się w olejku spikowym.

Szelak

Substancja żywiczna, wydzielana przez samice owada Laccifer lacca. Znana od starożytności.

Ikona

Obraz sakralny powstały w kręgu kultury bizantyńskiej.

Ikonoklazm

Ruch sprzeciwiający się kultowi ikon (obrazów), szerzył się w łonie chrześcijaństwa w VIII-IX w.

Portrety trumienne z Fajum

Realistyczne portrety wykonywane na drewnie, składane przy mumiach (za czasów panowania Rzymian).

Sztuka koptyjska

Termin określający osiągnięcia potomków starożytnych Egipcjan, którzy przyjęli wiarę chrześcijańską.

Teologia ikony

Określiła kanon ikonograficzny, sposób malowania, technikę, oraz podniosła rangę malarza ikon.

Ikonostas

Ściana pokryta ikonami, w cerkwi oddziela przestrzeń ołtarzową od nawy.

Święty kąt

Miejsce umieszczania ikon w domach.

Hermeneia

Postbizantyjski podręcznik malarski, zawierający zebrane i przekazywane receptury ikonopisarskie.

Geometria i proporcje i formy ikony

Opracowanie geometrii ikony bazujące na greckiej teorii proporcji.

Podłoże drewniane

Specjalnie przygotowane drewno, cedrowe lub cyprysowe, używane jako podłoże pod ikonę.

Podobrazie pod ikonę

Deska z drzewa, symbol życia i ważny motyw biblijny, odpowiednio przygotowana pod ikonę.

Kowczeg (arka)

Wgłębienie wydrążone od strony licowej deski, nawiązanie do Arki Przymierza.

Łuzga

Niewielka krzywizna między polem ikony a kowczegiem, zmniejsza wypaczanie deski, ułatwia nakładanie olify.

Gruntowanie

Zaprawy kredowo-klejowe lub gipsowo-klejowe (ros. lewkas), stosowane jako grunt pod ikonę.

Przenoszenie rysunku - przeprócha

Metoda przenoszenia wzoru z kartonu na powierzchnię (ścianę, podobrazie).

Punce

Stalowe narzędzie złotnicze i cyzelerskie, służące do wykonywania zagłębień i opracowywania faktury wyrobów metalowych.

Spoiwo

Chude spoiwo, bez domieszek olejów i żywic (dodatek odgazowanego piwa, wina białego, octu winnego/jabłkowego).

Sankir

Podmalówka z “kolorów ziemi” (umbra + ochra + verdaccio+ czerń/biel), oliwkowa lub brązowa.

Olifa

Tłusty werniks na bazie oleju lnianego, służył do impregnowania ikon, ale z czasem mocno żółknie.

Okłady

Metalowa osłona nakładana na ikonę, stosowana dla ochrony ikony jako relikwii.

Metoda membranowa

Technika zaczerpnięta od Teofila Prezbitera, charakterystyczna: wykonywanie rysunku z ręki.

Technika proplasmos

Technika polegająca na nakładaniu jednolitych warstw, najpierw ciemna podmalówka, potem coraz jaśniejsze kolory.

Warstwy malarskie - sankir

Warstwa podkładowa, z której wydobywa się światło (w kolejnych warstwach), pod karnacje: umbra + ochra

Asystki

Końcowe malowanie złotem, tradycyjne spoiwa: zredukowane piwo lub sok z czosnku rozcieńczone wodą.