biologie examen 4.3

eusocialiteit / eusociale dieren

zeer intense vorm van coöperatievorm waarbij arbeidsverdeling plaatsvind

interspecifieke interacties

interacties tussen verschillende soorten

intraspecifieke interacties

interacties binnen een soort / tussen soortgenoten

symbiose

het langdurig samenleven tussen 2 organismen van verschillende soort (minstens 1 van beide heeft een voordeel)

symbionten

partners bij symbiose

waardplant

plant waar een symbiont op of in leeft

predatie

relatie tussen 2 organismen waarbij de predator de levende prooi aanvalt om zich te voeden

gastheer

prooi die niet geconsumeerd wordt maar waarvan de predator zal profiteren, hierin leeft volwassen parasiet en plant voort

parasitisme

interactie die zeer lang tot levenslang blijft duren. De parasiet probeert zo lang mogelijk te leven, groeien en voortplanten van de energierijke stoffen van de gastheer.

parasiet heeft voordeel, gastheer heeft nadeel

ectoparasiet

uitwendige parasiet / parasiet leeft op gastheer

endoparasiet

inwendige parasiet / parasiet leeft in gastheer

broedparasiet

een parasiet die niet levenslang bij hun symbiont blijft, maar zijn eieren achterlaat bij een nest van een andere soort

amensalisme

een organisme hindert een ander organisme in zijn ontwikkeling zonder er zelf voor- of nadeel van te ondervinden

competitie

een overlap in hulpbronvoorkeur tussen organismen uit dezelfde leefgemeenschap

beide organismen hebben nadeel

mutualisme

beide organismen hebben voordeel

commensalisme

2 organismen leven samen en 1 van beide heeft een uitgesproken voordeel en de ander heeft geen voor- of nadeel

microbioom

verzameling van alle micro-organismen in en op ons lichaam

voedselinfectie

ziek door teveel bacterie in voedsel

voedselvergiftiging

ziek door giftige stoffen (toxines) in het voedsel

bacteriële voedselvergiftiging

ziek door toxines afkomstig van ziekteverwekkende bacterie die in contact is geweest met voedsel, maar vaak al dood is door bv. koken

infectie van de huid via besmette naald

micro-organismen gebruiken onze cellen als voedsel

intraspecifieke concurrentie

soortgenoten hebben dezelfde voorkeur voor bepaalde hulbronnen

aggregatie

soortgenoten toevallig op dezelfde plaats, leven niet in groep

associatie

soortgenoten zijn niet toevallig samen, halen voordeel uit groepsleven

coöperatie

soortgenoten werken samen

arbeidsverdeling

elk individu heeft een speciale taak

broedzorg

verzorgen, beschermen en voeden van jongen

solitaire dieren

dieren die meestal alleen leven

sociale dieren

dieren die in groep leven

gedragsbiologie / ethologie

men onderzoekt hoe het komt dat dieren zich op een bepaalde manier gedragen

gedrag

wijze waarop een organisme reageer op zijn omgeving nadat het prikkels heeft ontvangen en verwerkt

aangeboren gedrag

noodzakelijk om te overleven, doorgegeven van generatie op generatie (erfelijk)

instinct

genetisch voorgeprogrammeerde reactie op bepaalde prikkels

reflex

automatische onvrijwillige reactie op prikkel

aangeleerd gedrag

verkregen tijdens leven, als reactie op omgeving, flexibeler, kan verschillen tussen individuen van een soort

gewenning

onderscheid leren maken tussen belangrijke en onbelangrijke prikkels

inprenting

in prilste levensfase, zeer snel, kan niet afgeleerd worden

imitatie

leren door het gedrag van soortgenoten na te doen

klassieke conditionering

reactie met een reflex op een niet-natuurlijke prikkel nadat ze geassocieerd is met een natuurlijke prikkel

operante conditionering

gewenst gedrag aanleren door middel van beloning of ongewenst gedrag afleren door middel van straf (= instrumentaal leren)

trial-and-error / proefonvriendelijk leren

leren uit ervaring

inzicht

gedrag dat in een totaal andere situatie aangeleerd werd, toepassen in een nieuwe situatie. Een nieuw probleem succesvol oplossen

oefenen en herhalen

gedrag verfijnen

communicatie

informatie die een zender verstuurt en de ontvangen waarneemt, met als doel het gedrag van de ontvanger te sturen

mutatie

toevallige verandering in DNA

survival of the fittest

de best aangepaste overleeft

classificeren

het plaatsen van organismen met gemeenschappelijke eigenschappen in dezelfde groep

primaire geslachtskenmerken

aangeboren verschillen tussen een jongen en een meisje

secundaire geslachtskenmerken

de verschillen tussen beide geslachten worden nog duidelijker in de puberteit door een sterke toename van geslachtshormonen

stamcellen

ongespecialiseerde cellen die zich kunnen differentiëren tot diverse celtypes met specifieke functies (celdifferentiatie)

ioniserende straling

straling met een hoge energie-inhoud

hormoonverstoorders

lichaamsvreemde stoffen die de werkingen van biologische processen in ons lichaam verstoren en hierdoor schadelijk zijn

feromonen

vluchtige stoffen die de ontwikkeling en / of de activiteiten van andere leden van de staat bepalen

kudde

groep samenlevende, meestal grazende zoogdieren, 1 duidelijke leider + rangorde