Makroekonomia, pojęcia

Makroekonomia

Objaśnia działanie gospodarki jako całości.

Import

Dobra wytwarzane za granicą i nabywane do wykorzystania w kraju

Produkt narodowy brutto

Całkowity dochód osiągany przez mieszkańców kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług czynników wytwórczych

Dochód narodowy

Produkt narodowy netto (PNN) wytworzony w gospodarce, liczony w cenach czynników produkcji.

Produkt krajowy brutto

Produkcja wytworzona przez czynniki wytwórcze zlokalizowane w danym kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem

Ceny rynkowe

Mierzą wartość produkcji krajowej z uwzględnieniem podatków pośrednich od produktów i usług.

Dochody netto z własności za granicą

Nadwyżka wpływu dochodów z własności czynników produkcji zatrudnionych za granicą nad odpływem dochodów majątkowych uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju

Inwestycje

Zakupy dóbr kapitałowych

Ceny stałe

Wycena wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen z wybranego roku bazowego

Ceny bieżące

Wyrażenie wydatków lub wartości produkcji za pomocą cen istniejących w momencie pomiaru

Dobrobyt ekonomiczny netto

Miernik produkcji społecznej korygujący PNB o wartość produkcji pozarynkowej i czasu wolnego, opracowany przez W. Nordhausa i J. Tobina

Dobra pośrednie

Dobra częściowo przetworzone, wykorzystywane jako nakłady w procesie produkcji i całkowicie zużywane

Eksport

Dobra wytwarzane w kraju i sprzedawane za granicę

Oszczędności

Ta część dochodu, która nie jest wydawana na zakup dóbr i usług

Wartość dodana

Przyrost wartości dóbr w trakcie procesu produkcji

PNB per capita

PNB podzielony przez liczbę ludności.

Amortyzacja

Przybliżona miara ubytku wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie wskutek fizycznego lub ekonomicznego zużycia

PKB w cenach czynników produkcji

Miara wartości produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich od produktów i usług

Dochody rozporządzane

Dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu płatności transferowych z budżetu państwa, pomniejszone o podatki bezpośrednie; suma pozostająca gospodarstwom na wydatki i oszczędności.

Gospodarka zamknięta

Gospodarka nie prowadząca wymiany z zagranicą

Dobra finalne

Dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika: dobra konsumpcyjne zakupywane przez gospodarstwa domowe, dobra kapitałowe (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa, dobra nabywane przez państwo, przyrost zapasów albo eksport netto.

Zapasy

Dobra trzymane przez przedsiębiorstwa na potrzeby przyszłej produkcji lub sprzedaży.

Gospodarka otwarta

Gospodarka prowadząca wymianę z innymi krajami

Deflator PNB

Stosunek nominalnego PNB do realnego PNB wyrażony w postaci wskaźnika

Potrzeba

Odczucie braku czegoś.

Konsumpcja autonomiczna

Część wydatków konsumpcyjnych, która nie jest zależna od poziomu dochodów

Popyt inwestycyjny

Nakłady na zwiększenie majątku trwałego przedsiębiorstw (budynki i maszyny) oraz zapasów

Nieplanowane zmiany zapasów

Nieprzewidziany wzrost lub spadek poziomu zapasów utrzymywanych przez przedsiębiorstwa

Funkcja oszczędności

Funkcja pokazująca poziom zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodów rozporządzalnych ludności

Dochody rozporządzalne

Dochody, którymi dysponują gospodarstwa domowe na wydatki i oszczędności

Funkcja (krzywa) popytu globalnego

Funkcja pokazująca ogólną wielkość planowanych wydatków przedsiębiorstw i gospodarstw domowych na dobra i usługi przy każdym poziomie dochodu

Produkcja potencjalna (potencjał wytwórczy)

Wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji były w pełni wykorzystane.

Mnożnik

Relacja zmiany wielkości produkcji zapewniającej równowagę do zmiany wydatków autonomicznych, powodującej tę zmianę.

Paradoks zapobiegliwości

Sytuacja, w której zmiana krańcowej stopy oszczędności prowadzi do zmiany poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę, lecz nie zmienia poziomu oszczędności, które nadal muszą być równe planowanym inwestycjom.

Prosta o nachyleniu 45*

Prosta na wykresie przedstawiającym związek między dochodem a wydatkami, łącząca wszystkie punkty, w których dochód jest równy wydatkom.

Krańcowa skłonność do oszczędzania

Część przyrostu rozporządzalnych dochodów, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na oszczędności

Produkcja faktyczna

Wielkość produkcji wytworzonej w gospodarce w danym okresie

Krańcowa skłonność do konsumpcji

Część przyrostu rozporządzalnych dochodów, którą gospodarstwa domowe chcą przeznaczyć na zwiększenie konsumpcji

Poziom produkcji zapewniający równowagę krótkookresową

Poziom produkcji w gospodarce odpowiadający wielkości popytu globalnego, czyli sumie zamierzonych wydatków

Nastroje inwestorów

Pesymistyczne lub optymistyczne nastroje przedsiębiorców związane z oceną przyszłości.

Funkcja konsumpcji

Funkcja pokazująca wielkość zamierzonej konsumpcji przy różnych poziomach dochodów rozporządzalnych

Integracja gospodarcza

Tworzenie nowego, względnie jednolitego organizmu gospodarczego (skupiającego różne kraje).

Efekt kreacji handlu

Pojawienie się nowych strumieni handlu na skutek utworzenia strefy preferencyjnego handlu, strefy wolnego handlu lub unii celnej.

Efekt przesunięcia handlu

Pojawienie się nowych strumieni handlu na skutek utworzenia strefy preferencyjnego handlu, strefy wolnego handlu lub unii celnej przy jednoczesnym zmniejszeniu lub zaniku handlu z krajami trzecimi (które nie przystąpiły do danego ugrupowania integracyjnego)

Polityka fiskalna

Decyzje państwa o wydatkach budżetowych i podatkach

Ograniczenia importu

Bezpośrednia kontrola wielkości importu przez rząd

Automatyczne stabilizatory

Mechanizmy ekonomiczne zmniejszające podatność gospodarki na wstrząsy

Bilans handlowy (saldo)

Wartość eksportu netto

Eksport netto

Różnica między eksportem a importem

Nadwyżka w handlu zagranicznym

Nadwyżka wartości eksportu nad wartością importu.

Polityka stabilizacyjna

Działania rządu zmierzające do utrzymania produkcji na poziomie zbliżonym do pełnego zatrudnienia

Deficyt budżetu państwa po uwzględnieniu inflacji

Deficyt budżetu państwa po uwzględnieniu różnic między nominalną i realną stopą procentową

Deficyt budżetowy

Nadwyżka wydatków nad przychodami budżetu państwa

Mnożnik zrównoważonego budżetu

Mechanizm sprawiający, że wzrost wydatków państwa zrównoważony takim samym wzrostem podatków prowadzi do wzrostu ogólnego poziomu produkcji

Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego

Deficyt budżetu państwa powiększony o straty netto przedsiębiorstw państwowych

Krańcowa skłonność do importu

Część przyrostu dochodu narodowego, którą społeczeństwo przeznacza na dodatkowy import

Dług publiczny

Ogólna suma pożyczek zaciągniętych i nie spłaconych przez państwo

“Dostrajanie” polityki gospodarczej

Bieżące dostosowywanie narzędzi polityki gospodarczej do zmieniających się warunków

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna

Stosowanie aktywnej polityki budżetowej do regulowania stanu gospodarki

Pieniądz

Powszechnie akceptowany środek płatniczy.

Środek wymiany

Funkcja pieniądza ułatwiająca wymianę dóbr i usług

Jednostka rozrachunkowa/miernik wartości

Funkcja pieniądza polegająca na tym, iż stanowi on jednostkę, w której wyrażane są ceny i prowadzone rozrachunki

Środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

Funkcja pieniądza umożliwiająca jego wykorzystanie do dokonywania zakupów w przyszłości.

Baza monetarna

Suma banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym oraz ilość gotówki znajdująca się w obrębie systemu bankowego, zwana też niekiedy zasobem pieniądza wielkiej mocy

Rezerwy

W czasach złotników ilość złota stojąca do natychmiastowej dyspozycji, przeznaczona do zaspokojenia żądań klientów (współcześnie: rezerwy gotówkowe banków)

Gospodarka bezpieniężna (barterowa)

Gospodarka, w której nie występuje środek wymiany, a jedne towary są wymieniane bezpośrednio na inne

Mnożnik kreacji pieniądza

Zmiana wielkości podaży pieniądza wynikająca ze zmiany bazy monetarnej o 1 jednostkę.

Pieniądz bezgotówkowy

Pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą może być depozyt gotówkowy klienta lub kredyt udzielony przez bank. Płatności dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp

Banki komercyjne

Pośrednicy finansowi upoważnieni przez państwo do udzielania kredytów i przyjmowania wkładów, w tym wkładów umożliwiających wystawianie czeków

Pośrednik finansowy

Instytucja specjalizująca się w prowadzeniu interesów między pożyczkobiorcami i pożyczkodawcami.

Niby-pieniądz (quasi-pieniądz)

Aktywa, które są prawie tak samo dobre jak pieniądz; środek przechowywania wartości, który można łatwo zamienić na pieniądz, ale który sam pieniądzem nie jest

Pieniądz symboliczny

Środek płatności, którego wartość (siła nabywcza) wielokrotnie przekracza koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach.

Panika finansowa

Samospełniająca się przepowiednia polegająca na tym, iż ludzie w pewnym momencie dochodzą do wniosku, że bank stanie się niewypłacalny i – usiłując masowo wydostać swoje pieniądze – rzeczywiście doprowadzają do jego niewypłacalności.

Podaż pieniądza

Wartość całego zasobu pieniądza, jako środka wymiany, znajdującego się w obiegu

System rozrachunkowy (clearingowy)

Mechanizm umożliwiający wzajemne rozliczenia między bankami, polegający na tym, iż w danym okresie sumuje się wartość wszystkich dokonywanych między nimi operacji, ale rozlicza tylko wielkości netto, czyli salda tych operacji.

Płynność

Szybkość i pewność, z jaką dany rodzaj aktywu można zamienić na pieniądz

Wkład (depozyt)

W czasach złotników ilość złota oddana złotnikowi na przechowanie.

Stopa rezerw

Stosunek rezerw bankowych do wkładów

Zasada neutralności pieniądza

Występuje wówczas, gdy zmiany podaży pieniądza prowadzą wyłącznie do proporcjonalnego dostosowania się wielkości nominalnych i nie wpływają na realne zmienne ekonomiczne, takie jak produkcja, bezrobocie, czy realny kurs walutowy

WIBOR

Cena pieniądza, jaką banki muszą zapłacić za środki, które następnie pożyczają przedsiębiorcom lub zwykłym ludziom