Untitled Flashcards Set

Opisz pierwotne miejsca kultowe i mieszkalne.

Paleolit (2,5 mln p.n.e. – 10 000 p.n.e.)

Typy budowli:

- jaskinie

- szałasy (tipi – Ameryka Północna, jurta – od Turcji po Mongolie, jaranga Czukczów - Syberia)

- iglo

Jaskinia Lascaux, w tym sala byków (Francja) – odkryta w czasie drugiej wojny światowej, datowana na ok 17 000 lat p.n.e., znana z realistycznych przedstawień dzikich zwierząt, ważne miejsce w kontekście wierzeń i rytuałów ludzi paleolitycznych

Jaskinia Obłazowa (Polska, Tatry zachodnie) – datowana na ok 20 000 lat p.n.e., odkryto w niej wiele śladów działalności ludzkiej

Wyjaśnij pojęcia: konstrukcja wieńcowa (zrębowa), zastrzały, pokącie (pokucie), ostatki(w budownictwie drewnianym), sprzęty samorodne.

Konstrukcja wieńcowa (zrębowa) – poziomo ułożone belki lub bale układane jedna na drugim, łączone na narożach, konstrukcjami na zamek, na obłe, na rybi lub jaskółczy ogon

Zastrzały (ażurowe to miecze) – elementy konstrukcyjne stanowiące podpory dachu. Belki łączące ściany budynku z konstrukcją dachową. Elementy dekoracyjno-konstrukcyjne, występują tylko na naszych terenach w budownictwie drewnianym

Pokącie (pokucie) – pomieszczenie w tradycyjnych domach wiejskich. Przestrzeń do przechowywania przedmiotów codziennego użytku

Ostatki – elementy bali wyciągnięte poza wieniec (najwyżej położony był zawsze najdłuższy i często profilowany w celu ochrony przed deszczem, wtedy dach stanowił element okapu chroniącego)

Sprzęty samorodne – Sprzęty samorodne to przedmioty codziennego użytku, które były wytwarzane z naturalnych materiałów dostępnych w danym regionie, a także przedmioty o pierwotnym, prymitywnym charakterze

Opisz trzy greckie porządki architektoniczne oraz ich mutanty rzymskie.

Greckie porządki architektoniczne:

- Dorycki - najstarszy, najbardziej surowy, kolumna nie posiada bazy i opiera się bezpośrednio na stylobacie, kapitel składa się z echinusa(wklęsła forma) i abaku(płaska, kwadratowa płyta), entablatura jest prosta z niewielkim zdobieniami, architraw jest gładki, a fryz ma regularnie rozmieszczone tryglify i metopy

- Joński – kolumny mają wyraźną bazę złożoną z kilku elementów, kapitel jest zdobiony z charakterystycznymi wolutami (spiralami), posiada ciągłe fryzy, entablatura ma wyraźne podziały w architrawie, fryzie i gzymsie

- Koryncki – najbardziej ozdobny, bogato zdobiony kapitel w liście akantu, baza kolumny składa się z bardziej złożonych elementów, bardziej zdobiona entablatura

Rzymskie porządki architektoniczne:

- Dorycki – więcej detali w kapitelach i entablaturach, często stosowane bazy

- Joński – bardziej dekoracyjny, bardziej rozwinięte i bogato zdobione woluty, bardziej skomplikowane detale, rozbudowane bazy, zmieniająca się forma kapiteli

- Koryncki – jeszcze bardziej zdobiony, kapitel zdobiony w skomplikowane motywy roślinne, wykorzystywane w dużych budowlach publicznych takich jak świątyniach i budynkach administracyjnych

- Toskański – uproszczona wersja porządku doryckiego, wyraźna baza, prosty kapitel bez zdobień składający się z prostego abaku i echinusa, entablatura prosta z jednolitym architrawem, stosowany między innymi w budowlach wojskowych, łaźniach i amfiteatrach

- Kompozytowy – połączenie porządków korynckiego i jońskiego, posiada woluty, bogato zdobiony liśćmi akantu, entablatura dekoracyjna, synonim wielkości i luksusu

Porządek spiętrzony czyli spiętrzenie porządków architektonicznych. Polegał na wprowadzeniu w jednym obiekcie, na kilku kondygnacjach, porządków reprezentujących kolejno dorycki, joński i koryncki. Przykładem jest koloseum (zamiast korynckiego, toskański)

1. Które z wymienionych typów budowli i urządzeń miejskich wymyślili starożytni Grecy, a które Rzymianie: agora, termy, pinakoteka, megaron, insula. Wyjaśnij te pojęcia.

Agora (Grecja) – publiczny plac centralny, przestrzeń do zgromadzeń, handlu i dyskusji, była centrum życia społecznego i politycznego

Termy (Rzym) – kompleksy publicznych łaźni obejmujących baseny, sauny, pokoje do ćwiczeń, ogrody i przestrzenie do spotkań towarzyskich

Pinakoteka (Grecja) – budynki do przechowywania i wystawiania dzień sztuki, pierwsze galerie obrazów

Megaron (Grecja) – typ tradycyjnego domu greckiego, prosty budynek składający się z sali centralnej z otwartym wejściem i przedsionkiem, był też centralnym punktem w budynkach pałacowych

Insula (Rzym) – kamienica mieszkalna, wielopiętrowy budynek mieszkalny z mieszkaniami dla mniej zamożnych obywateli 

1. Wyjaśnij pojęcia: spiętrzenie porządków (mały porządek), wielki (kolosalny) porządek, klismos, krzesło kurulne, westybul, atrium.

Miejska rezydencja rzymska, przeznaczona dla zamożnych obywateli.

Co to jest willa jako budowla? Wskaż jej źródła i typy w starożytnym Rzymie.

Willa w starożytnym Rzymie była dużym, luksusowym domem wiejskim, przeznaczonym głównie dla zamożnych obywateli, którzy spędzali tam czas z dala od hałaśliwego miasta. Willa była symbolem statusu społecznego, a jej projekt często łączył funkcje mieszkalne z użytkowymi, takimi jak gospodarstwo rolne. W przeciwieństwie do miejskich domów, willa była często położona na terenach wiejskich, z pięknymi ogrodami, przestronnymi dziedzińcami i widokami na okolice. Była to także przestrzeń, w której odbywały się spotkania towarzyskie i różnego rodzaju wydarzenia. Jej źródło wybiega ze starożytnej Grecji, gdzie zamożni obywateli posiadali podobne, przestronne rezydencje na wsi. Rzymska willa rozwijała się na tych fundamentach, ale była bardziej zróżnicowana i dostosowana do potrzeb rzymskiego społeczeństwa, w tym do gospodarki rolnej.

Typy:

- willa urbana – willa miejska lub podmiejska, lokowana w pobliżu dużych miast

- willa rustica – rezydencja wiejska połączona z gospodarstwem rolnym

- willa maritima – willa nadmorska zlokalizowana w pobliżu wybrzeży

- willa palaestra – rodzaj willi, w której centrum stanowił plac do ćwiczeń fizycznych, wyposażona także w baseny i łaźnie

1. Omów wymogi dobrej architektury wg Witruwiusza.

Witruwiusz, rzymski architekt, inżynier i teoretyk, jest autorem najstarszego zachowanego traktatu o architekturze – De architectura (O architekturze). W swoim dziele sformułował zasady, które powinny kierować dobrym projektowaniem budowli. Uważał, że architektura powinna spełniać szereg wymogów, zarówno estetycznych, jak i funkcjonalnych, a także uwzględniać techniczne i materiałowe aspekty budowy. Jednym z kluczowych elementów jego teorii jest triada trzech zasad: firmitas, utilitas, venustas, decorum.

• Firmitas (stabilność, trwałość)

• Utilitas (użyteczność, funkcjonalność)

• Venustas (estetyka, piękno)

• Decorum – (wizualny odbiór budowli do jej przeznaczenia)

Omów złoty podział i jego wykorzystanie w starożytności oraz epokach późniejszych.

Złoty podział (złota proporcja, boska proporcja) - podział odcinka na dwie części w taki sposób aby stosunek długości dłuższej z nich do krótszej był taki sam, jak całego odcinka do części dłuższej. Złoty podział wykorzystuje się często w estetycznych, proporcjonalnych kompozycjach architektonicznych, malarskich, fotograficznych. Znany był już w starożytności i przypisywano mu wyjątkowe walory estetyczne.

Złoty podział był znany i stosowany przez starożytnych Greków, którzy uważali go za symbol doskonałej harmonii i piękna. Fundamentalnym przykładem jest Partenon na Akropolu w Atenach w Gracji. Zarówno fasada jak i wnętrze budowli jest zgodne z zasadą złotego podziału.

Epoki późniejsze:

- Renesans – Leonardo da Vinci „Człowiek Witruwiański” - proporcje ciała ludzkiego są przedstawione w kontekście idealnych proporcji matematycznych

- Barok - Kościele św. Piotra w Rzymie, gdzie widać zastosowanie tej zasady przy planowaniu proporcji architektonicznych

- Modernizm - system modulor architekta Le Corbusiera. Zainspirowany proporcjami „Człowieka Witruwiańskiego”

Opisz cechy budownictwa romańskiego i jego ramy czasowe.

Ramy czasowe – X – XIII / XIVwiek

Wczesny romanizm – 900 – 1050 rok

Dojrzały romanizm – 1050 – 1200 rok

Cechy:

- prosta forma budowli z niewielką ilością dekoracji (forma dominuje nad dekoracją)

- monumentalność budowli

- masywność budowli

- grube mury

- łuki półkoliste

- sklepienia kolebkowe i krzyżowe

- małe okna

- fasady z wieżami flankowanymi w przypadku kościołów

- portal szczególnie zdobiony, reprezentujący wymiar symboliczny

1. Wyjaśni pojęcia: addytywność architektury, impost, lizena, wątek wendyjski, wątek polski.

Addytywność archi – kompozycja elementów architektonicznych polegająca dodawaniu poszczególnych elementów bez dominacji jednego elementu nad drugim. Formy budowane są przez łączenie powtarzających się modułów tworząc spójną całość

Impost – pozioma belka lub bloczek, który znajduje się na szczycie kolumny lub filaru i stanowi podstawę konstrukcyjną dla kolejnych elementów architektonicznych, takich jak łuki czy archiwolty

Lizena – pionowa, płaska wystająca z muru płaszczyzna, która pełni funkcję dekoracyjną i strukturalną. Lizena nie jest pełną kolumną, lecz jej uproszczoną wersją, występującą w miejscu narażonym na działanie sił rozpierających, służącą często jako element akcentujący podziały na fasadzie budynku

Wątek wendyjski – technika układania cegieł, składajacy się z dwóch powtarzalnych warstw, w których dwie wozówki przedzielone są jedną główką. Przesunięcie spoin poprzecznych pionowych wynosi 1/4 długości cegły. Stosowany w XIII wieku w Polsce.

Wątek polski - technika układania cegieł, składająca się z dwóch warstw, w których na przemian układane są cegły główką i wozówką. Stosowany od początku XIV do XVI wieku w Polsce.

Opisz cechy architektury gotyckiej i jej ramy czasowe.

Wczesny gotyk – XII wiek – XIII wiek (początki we Francji i w Anglii)

Dojrzały gotyk – XIII – XIV wiek (dominujący w Europie)

Schyłkowy gotyk – XV – XVI wiek (ustępuje stylowi renesansowemu)

Cechy gotyckich budowli:

- wysokie i smukłe budowle (dążenie ku Bogu)

- ostre łuki

- sklepienia żebrowe

- duże okna wypełnione witrażami

- łękowy system przyporowy

- portal rzeźbiarski z wimpergą i pinaklami (mała wieżyczka zdobnicza)

- maswerk

- plan krzyża łacińskiego (długa nawa główna, transept to poprzeczna nawa, krótsze i mniejsze nawy boczne z kaplicami, apsyda to półkoliste zakończenie kościoła z ołtarzem, prezbiterium w okolicy apsydy)

- dwuwieżowa fasada

- rozeta 

Występowanie niektórych elementów zależne jest od miejsca występowania budowli, w zależności od tego czy mówimy o gotyku francuskim, angielskim, włoskim, flamandzkim(Niderlandy, Niemcy), ceglanym, na terenach półwyspu Iberyjskiego czy pozostałych terenach europy. 

1. Wyjaśnij pojęcia: wirydarz, refektarz, kapitularz, wimperga, maswerk, donżon.

Wirydarz – ogrodzona przestrzeń w klasztorach pełniąca funkcje rekreacyjną. Często wypełniona roślinnością znajdowała się w centrum klasztornego kompleksu.

Refektarz – Jadalnia w klasztorach. Zazwyczaj duża sala wyposażona w stoły i ławy oraz zdobiona freskami.

Kapitularz – pomieszczenie w klasztorach w których odbywały się zebrania tzw. kapituły oraz modlitwy. Zazwyczaj prostokątne pomieszczenie, skromnie zdobione z dużymi ławami.

Wimperga – Wimperga to ozdobny element architektoniczny w kształcie trójkąta lub łuku, umieszczany nad portalem, oknem lub innym elementem architektonicznym, szczególnie w gotyku. Często wypełniona była maswerkiem lub innymi dekoracyjnymi detalami.

Maswerk – Maswerk to dekoracyjne elementy wypełniające okna gotyckie, zwłaszcza w formie cienkich, kamiennych lub metalowych żeberek, tworzących geometryczne wzory. Maswerk umożliwiał większą powierzchnię okienną przy jednoczesnym zachowaniu stabilności konstrukcji. Był to jeden z kluczowych elementów architektury gotyckiej, zwłaszcza w oknach wypełnionych witrażami.

Donżon - Donżon to główna, najpotężniejsza wieża zamku średniowiecznego, która pełniła funkcje obronne i mieszkalne. Donżon był centralnym elementem zamku, znajdującym się zwykle w jego najbezpieczniejszym miejscu. To tu znajdowały się komnaty władcy lub właściciela zamku, a także pomieszczenia służące obronności, jak składy broni czy zbrojownie. Donżon często był najwyższą i najbardziej solidną częścią fortecy.

Przedstaw pojęcie strzechy budowlanej na tle średniowiecznego systemu cechowego.

Strzecha to rodzaj pokrycia dachowego, które było szeroko stosowane w średniowieczu, szczególnie w regionach wiejskich. W budownictwie średniowiecznym strzecha była najbardziej typowa dla domów wiejskich, chat, stodół, czy małych gospodarczych budynków. Składała się głównie z słomy, trzciny lub sitowia, które były układane w warstwy, tworząc szczelną i izolującą warstwę ochronną stanowiąc izolacje termiczną i ochronę przed warunkami atmosferycznymi dla budynku. Strzecha była stosunkowo tanim materiałem i łatwym do pozyskania, co sprawiało, że była powszechnie używana, zwłaszcza w mniej zamożnych częściach społeczeństwa. 

W średniowieczu zaczęły rozwijać się organizacje rzemieślnicze zwane cechami. Cechy były zrzeszeniami rzemieślników, którzy poszczególne zawody wykonywali w ramach określonych norm i zasad. Cechy były odpowiedzialne za regulowanie jakości pracy, edukację nowicjuszy, kontrolę cen, a także za wydawanie pozwoleń na wykonywanie określonych zawodów. 

Strzecha, wykonana z trzciny, słomy czy sitowia, była materiałem naturalnym, który nie wymagał zaawansowanego rzemiosła w porównaniu do bardziej wymagających pokryć dachowych(gont, dachówka). Rzemieślnicy wiejscy, w tym cieśle i dekarze, którzy nie należeli do formalnych cech, potrafili wykonać ją w sposób tradycyjny, przekazując tę umiejętność w ramach lokalnych tradycji, a nie w ramach cechowego systemu rzemieślniczego.