Filosofie BA1

Afropolitanimse

Een manier van denken en zijn die een hybride, kosmopolitische Afrikaanse identiteit omarmt, gekenmerkt door globalisering en culturele vermenging

Nativistische identiteit

Een concept van identiteit gebaseerd op een strikte scheiding tussen inheemse en niet-inheemse bevolkingen, vaak gekenmerkt door een verlangen naar een pre-koloniaal verleden

Sophia

Griekse term voor wijsheid, vaak geassocieerd met reflectie, kennis en bekwaamheid

Ifá

Een traditioneel Yorùbá divinatiesysteem dat wordt beschouwd als een bron van wijsheid en filosofie.

Odù

De 256 figuren die de basis vormen van het Ifá-systeem, verdeeld in major en minor odù, die elk een bepaalde betekenis en wijsheid vertegenwoordigen.

Ori

Een psychische entiteit in de Yorùbá-traditie, die wordt gezien als de bepaler van iemands lot en de kracht van het persoonlijke bewustzijn.

Gb n

Yorùbá term voor wijsheid, gebruikt om een persoon met een verhoogde vaardigheid of een beredeneerd begrip aan te duiden.

Rituele Archieven

De verzameling van rituele objecten, teksten, en praktijken die een cultuur bewaart, en een bron van kennis en betekenis.

Epistemologie

De studie van kennis; hoe kennis tot stand komt, hoe het gerechtvaardigd is en hoe we zekerheid kunnen bereiken.

Dekolonisatie

Het proces van het ongedaan maken van de effecten van kolonialisme, met inbegrip van intellectuele, culturele en politieke dimensies.

Platial Philosophy

Een vorm van filosofie die de focus verlegt van het louter vragen naar ruimte en zich in plaats daarvan richt op de relatie tussen plaats, levensvormen en de filosofische praktijken die uit een plaats voortkomen.

M lúwàbí

Een Yorùbá begrip dat verwijst naar de idealen van moraliteit, ethiek, en correct gedrag; het belichaamt het ideaal van een goed mens.

Ìwà

Een Yorùbá begrip dat verwijst naar karakter, gedrag, en de morele structuur van een persoon.

Het onbewuste

Dit is het centrale concept, verwijzend naar het deel van de geest dat buiten het directe bewustzijn ligt. Het omvat gedachten, gevoelens, verlangens en herinneringen die niet direct toegankelijk zijn, maar toch het gedrag en de ervaringen van een persoon kunnen beïnvloeden.

Nietzsche

Zag het onbewuste als de "onderwereld van de zintuigen", een bron van "wil tot macht" en menselijke drijfveren.

Freud

Beschreef het onbewuste als een reservoir van verdrongen seksuele en agressieve impulsen. Zijn psychoanalyse is gericht op het onthullen en begrijpen van deze onbewuste processen.

Jung

Beschouwde het onbewuste als een collectief gebeuren, bestaande uit universele archetypen, en als een bron van wijsheid en creativiteit. Hij zag het niet alleen als een reservoir van verdrongen driften.

Wil tot macht

Een concept van Nietzsche dat verwijst naar de fundamentele menselijke drijfveer om macht, controle en zelfoverwinning te zoeken. Deze wil is niet per se negatief, maar eerder een dynamische kracht die creativiteit en groei kan stimuleren.

Psychoanalyse

De door Freud ontwikkelde methode voor het onderzoeken van het onbewuste. Het omvat technieken zoals droomanalyse en vrije associatie om toegang te krijgen tot verdrongen gedachten en gevoelens.

Verdrongen driften

Volgens Freud zijn dit onacceptabele impulsen, meestal seksueel of agressief van aard, die uit het bewuste zijn gebannen naar het onbewuste. Deze driften blijven echter invloed uitoefenen op het gedrag en de psyche.

Collectief onbewuste

Een concept van Jung dat verwijst naar een gedeelde laag van het onbewuste die universeel is voor alle mensen. Het bevat archetypen, die in alle culturen en religies terug te vinden zijn.

Archetypen

Oerbeelden of symbolen die in het collectieve onbewuste aanwezig zijn. Voorbeelden zijn de "wijze oude man," de "moeder," de "held," en de "schaduw". Ze manifesteren zich in dromen, mythen en religieuze symbolen en spelen een rol in de individuele ontwikkeling en ervaring.

Individuatie

Het door Jung beschreven proces van persoonlijke groei en transformatie. Het omvat het bewust worden van de inhouden van het onbewuste en het integreren ervan in de persoonlijkheid. Religie kan een rol spelen in dit proces door symbolen en rituelen aan te bieden die de verbinding met het onbewuste bevorderen.

Religieuze ervaring

Een ervaring van eenheid met iets groters dan het individu, vaak geassocieerd met mystieke ervaringen. Jung zag religie als een manier om verbinding te maken met de diepere lagen van het onbewuste. Religieuze symbolen en rituelen kunnen de collectieve onbewuste ervaringen weerspiegelen.

Symbolische taal

De taal die in religieuze teksten en rituelen wordt gebruikt, vaak metaforisch en niet letterlijk. Het begrijpen van deze symbolische taal is essentieel voor het ontsluiten van de spirituele dimensie van het onbewuste.

Mystieke ervaring

Een ervaring waarin het bewustzijn wordt overstegen en waarin het individu een gevoel van eenheid ervaart met iets dat groter is dan zichzelf. In dit kader wordt het gezien als een ontmoeting met de diepere lagen van het onbewuste.

De ‘God is dood’ stelling

Nietzsche’s idee dat de traditionele religieuze waarden hun geloofwaardigheid hebben verloren in de moderne wereld. Dit statement moet worden geïnterpreteerd als een oproep tot nieuwe waardenschepping.

Sublimatie

Een Freudiaans concept, het omzetten van onacceptabele impulsen in sociaal geaccepteerd gedrag, zoals artistieke creatie of intellectuele activiteit.

Secularisering

Secularisering houdt, in relatie tot religie en filosofie, een verschuiving in de rol en betekenis van religie in de samenleving in. Traditioneel werd secularisering gezien als een proces waarbij religie aan invloed verliest en maatschappelijke domeinen, zoals politiek en wetenschap, autonomer worden.

Echter, secularisering betekent niet per se dat het heilige verdwijnt. In plaats daarvan kan het heilige zich losmaken van religieuze instituties en een meer persoonlijke en individuele betekenis krijgen.

Ontkoppeling van religie en moraal (Secularisering)

Waar traditioneel religie vaak een belangrijke bron van morele waarden was, kunnen in een geseculariseerde samenleving morele waarden ook buiten religieuze kaders worden gevonden.

Subjectivering van het heilige (Secularisering)

Het heilige wordt minder gezien als iets dat buiten de mens bestaat (bijvoorbeeld in een goddelijke macht), maar meer als een persoonlijke ervaring of waarde. Friedrich Hölderlin beschrijft bijvoorbeeld het heilige als iets dat zich manifesteert in de leegte die ontstaat door het verdwijnen van de goddelijke aanwezigheid.

Nieuwe vormen van zingeving (Secularisering)

In een geseculariseerde samenleving ontstaan er nieuwe manieren om betekenis te geven aan het leven, bijvoorbeeld door identiteit, persoonlijke relaties of engagement in de maatschappij. Sommigen stellen dat identiteit in zekere zin in de plaats komt van wat Hölderlin met het heilige bedoelt.

Kritische reflectie op religie (Secularisering)

Secularisering gaat vaak gepaard met een kritische reflectie op de rol van religie in de samenleving en op religieuze dogma's en instituties

Consequentialisme

de beste gevolgen

Kantiaanse ethiek

handel alsof het een algemene wet kan worden

Stoïcisme

Lijden vermijden

-Rationele beheersing, onversoorbaarheid
-Epictetus (50-130)

Boeddhisme

Lijden Toelaten en loslaten

-lijden hoort bij het leven (Dukkha)
-Meditatie als oordeelloze waarneming

Arthur Schropenhauer

Lijden als gevolg van verlangen

-Irrationele Oerkracht: de wil

Friedrich Nietzsche

Lijden als voorwaarde voor een vurig leven

- ‘Amor fati’ : heb je noodlot lief

Creolisering

Het proces waarbij verschillende culturele invloeden samengaan en een nieuwe hybride cultuur of identiteit ontstaat.

Relationaliteit

Het idee van identiteit als iets dat altijd in verhouding tot andere culturen en contexten bestaat.

Hybride identiteit

Identiteit die niet puur of vaststaand is, maar gevormd wordt door de interactie van verschillende culturele invloeden.

Becoming

Het idee van identiteit als een voortdurend proces van verandering en interactie, in plaats van een vaststaand gegeven.

De romantische liefde

Liefde als intens, persoonlijk gevoel — vaak opgevat als iets irrationeels en mythisch, sterk aanwezig in de westerse cultuur.

Liefde als een list

De opvatting dat liefde geen zuiver gevoel is, maar een sociale of biologische strategie, bijvoorbeeld voor voortplanting of sociale stabiliteit.

Het Symposium (plato)

Klassiek filosofisch werk waarin verschillende visies op liefde (eros) worden gepresenteerd; liefde als verlangen naar het Goede.

Behaviorisme

Stroming in de psychologie die gedrag (zoals bij de hond van Pavlov) centraal stelt, en de innerlijke beleving minder belangrijk vindt.

De Soevereniteit van het Goede

Essaybundel van Murdoch waarin liefde, aandacht, en ontzelving centraal staan als voorwaarden voor morele groei.

‘Wereld-reizen’ (maria Lugones)

De vaardigheid om je te verplaatsen in de perspectieven van anderen, vooral in contexten van verschil (cultuur, ras, gender).

Ontzelven

Je dikke ‘ik’ loslaten.

• Je bevrijden van zelfzucht en eigenbelang.

• Door aandachtig, belangeloos te kijken, groei je moreel.

• Murdoch verwijst naar de allegorie van de grot (Plato): klimmen uit de duisternis van je ego naar het ware licht

Vervreemding (Aliënatie)

Een gevoel van onthechting, isolatie, of aliënatie van jezelf, anderen, je werk, of de wereld om je heen. Een ervaring van afstand of onthechting ten opzichte van verschillende aspecten van het menselijk bestaan.

Kapitalisme

Een economisch systeem waarin productiemiddelen in privébezit zijn en productie gericht is op winst in plaats van op menselijke behoeften. Arbeid wordt hierin als koopwaar gezien.

Vervreemding van het product van de arbeid

De marxistische vorm van vervreemding waarbij de arbeider goederen produceert die niet zijn eigendom worden, maar die van de kapitalist zijn. Het product wordt iets vreemds en onafhankelijks dat tegenover de arbeider komt te staan.

Vervreemding van de arbeidshandeling

De marxistische vorm van vervreemding waarbij de arbeid zelf niet wordt ervaren als een vrije en creatieve uiting van menselijke vermogens, maar als dwang en slechts een middel tot overleven.

Vervreemding van het soorelijk wezen (menselijke natuur)

De marxistische vorm van vervreemding waarbij het inherente menselijke potentieel tot bewuste en creatieve arbeid wordt ontnomen, waardoor de mens in zijn fundamentele menselijkheid wordt aangetast.

Vervreemding van andere mensen

De marxistische vorm van vervreemding waarbij het kapitalisme competitie en hiërarchie bevordert, wat ertoe leidt dat mensen van elkaar vervreemd raken en relaties gedomineerd worden door economische belangen.

Warenfetisjisme

Een concept van Marx dat de sociale relatie tussen mensen, die verschijnt als relaties tussen dingen (producten), beschrijft. Het product van de arbeid krijgt een schijnbaar onafhankelijk bestaan.

Wereldvervreemding

Het verlies van een gemeenschappelijke wereld waarin de moderne mens vanzelfsprekend is ingebed. Dit omvat een erosie van objectieve zekerheden en gedeelde ervaringen, geassocieerd met denkers als Hannah Arendt en Marthe Kerkwijk.

Publieke sfeer

Een concept van Hannah Arendt, verwijzend naar een gemeenschappelijke wereld van meningen, objecten en handelingen waar mensen samen verschijnen en interageren. Bedreiging van deze sfeer draagt bij aan wereldvervreemding.

Subjectivering en individualisering

Een sterke nadruk op individuele ervaringen en interpretaties, wat kan bijdragen aan een gevoel van vervreemding van een gedeelde realiteit en objectieve zekerheden.

Religieuze vervreemding

Een concept geassocieerd met Ludwig Feuerbach, waarbij de menselijke essentie op een externe godheid wordt geprojecteerd. Dit dient als een voorloper voor Marx' analyse van vervreemding.

Historisch materialisme

Het kernidee van Marx dat de materiële omstandigheden (zoals eigendom, arbeid, technologie) de basis vormen voor het menselijk bewustzijn en de maatschappelijke orde.

Klassenstrijd

Het marxistische concept van structureel conflict tussen de belangen van de kapitaalbezitters (bourgeoisie) en de arbeiders (proletariaat).

Uitbuiting

Het marxistische concept waarbij de meerwaarde (winst) die door de arbeid van de arbeider wordt gecreëerd, naar de kapitalist gaat in plaats van naar de arbeider zelf.

Ideologie

Volgens Marx, een systeem van ideeën en waarden (zoals kapitalistische waarden) die als 'normaal' worden voorgesteld, maar in feite machtsverhoudingen maskeren.

Negritude

Culturele en intellectuele beweging die de waarde van Afrikaanse identiteit en cultuur benadrukt, vaak als reactie op kolonialisme.

surrealisme

Kunst- en literatuurbeweging die zich richt op het loslaten van de logica en het 

onderbewuste om nieuwe vormen van expressie te creëren.

camouflage

Techniek om iets te verbergen of te verhullen, zowel letterlijk als symbolisch in kunst en politiek

cannibalisme

Een term die door Césaire wordt hergebruikt om te verwijzen naar een subversieve en creatieve strategie voor verzet tegen koloniale dominantie. (cf. Grace Jones' videoclip, 'Corporate Cannibal', 2008)

creolisering

Het proces waarbij verschillende culturele invloeden samengaan en een nieuwe hybride cultuur of identiteit ontstaat.

relationaliteit

Het idee van identiteit als iets dat altijd in verhouding tot andere culturen en contexten bestaat.

Hybride identiteit

Identiteit die niet puur of vaststaand is, maar gevormd wordt door de interactie van verschillende culturele invloeden.