Biologie - H2 cellen + 3.3

cel

De bouwsteen van alle organismen

celkern

Kern in de cel dat DNA bevat

Cytoplasma

Water met opgelost stoffen in de cel waarin veel chemische reacties plaatsvinden

emergente eigenschap

de nieuwe eigenschap die op een hoger organisatieniveau ontstaat door samenwerking

Endoplastisch reticulum

Celorganel die een netwerk vormt voor het transport van eiwitten

golgisysteem

celorganel dat bestaat uit platte membraanzakken die de eiwitten sorteren en in transportblaasjes verpakken

levenskenmerken

eigenschappen die kenmerkend zijn voor levende wezens

membraaneiwitten

Verschillende soorten eiwitten die gekoppeld zijn aan het celmembraan

mitochondriën

langwerpige organellen opgebouwd uit een glad buitenmembraan en een sterk geplooid binnenmembraan. Ze breken energierijke stoffen af en slaan deze energie op in de vorm van ATP die de cel voor celactiviteiten gebruikt

organel

Een onderdeel van de cel met een bepaalde functie

organisatieniveau

biologische structuur met een duidelijke samenhang tussen onderdelen

Receptoreiwitten

Eiwitten die aan de buitenzijde van de cel contact maken met specifieke stoffen

ribosomen

Celorganellen die eiwitten maken

structuureiwitten

Eiwitten die de cel vorm geven en langs de eiwitdraden bewegen zich de transportblaasjes

transportblaasjes

Blaasjes die eiwitten naar verschillende plaatsen in de cel vervoeren

celmembraan

Een dubbele laag fosfolipiden en membraaneiwitten aan de buitenkant van de cel

lysosomen

Blaasjes met enzymen die grote deeltjes in de cel verteren en oude organellen afbreken

transporteiwitten

Membraanpoortjes waar stoffen doorheen kunnen

celcyclus

Een proces van een celdeling en celgroei tot aan een nieuwe celdeling (G1-fase, S-fase, G2-fase & M-fase)

codon

Drie stikstofbasen samen die de informatie voor één aminozuur vormen

DNA

Genetische informatie die nodig is voor de aanmaak van eiwitten, bestaat uit twee strengen nucleotiden

eiwitsynthese

Aanmaak van eiwitten

genetische code

De basevolgorde van het DNA

helix

De vorm van het DNA, lijkt op een gedraaide touwladder

Nucleotiden

Bouwstenen van het DNA (stikstofbase, fosfaatmolecuul & suikergroep)

Replicatie

Het verdubbelen van het DNA tijdens de S-fase

RNA

Kopie van het DNA dat enkelstrengs is, de T wordt vervangen door een U

Startcodon

AUG, hier begint het aflezen van het RNA, codeert voor het aminozuur methionine

Stikstofbasen

Adenine (A), cytosine (C), guanine (G) & thymine (T)

Stopcodon

UAA, UAG of UGA, hier stopt het aflezen van het RNA, het stopcodon codeert niet voor een aminozuur

Genoommutatie

Mutatie waarbij het aantal DNA-moleculen per celkern is veranderd

Mutatie

Verandering in het DNA

Puntmutatie

Mutatie waarbij één basenpaar (A-T & C-G) veranderd

Celdifferentiatie

Proces waarbij cellen van vorm veranderen en een bepaalde functie krijgen

Gen

Een stuk DNA-molecuul dat de informatie heeft voor het maken van een eiwit

Niet-coderend DNA

DNA dat geen genen bevat

Celdeling

Het splitsen van een cel in twee dochtercellen

Chromatiden

Hieruit bestaat een chromosoom, na verdubbeling van het DNA

Chromosomen

Bestaat uit DNA & eiwitten, mensen hebben 46 chromosomen

Mitose

M-fase waarbij de chromatiden over twee dochtercellen verdeeld wordt

Tumor

Een goedaardig gezwel van cellen dat langzaam groeit

Kanker

Een kwaadaardig gezwel van cellen dat omliggende weefsels binnendringt en organen beschadigd. Kan via het bloed of lymfe voor uitzaaiingen zorgen

Biotechnologie

Het technische gebruik van organismen voor de productie van stoffen

Plasmide

Klein ringvormig DNA-molecuul in een bacteriecel

Stamcellen

Niet-gespecialiseerde cellen met het vermogen zich te blijven delen

Genetisch gemodificeerde organismen

Organismen met door de mens gemaakte veranderingen in het DNA

Cirkelvormig chromosoom

Chromosoom dat los ligt in het cytoplasma bij prokaryoten

Eukaryoot

Organismen met cellen die een celkern met kernmembraan bevatten

Plastiden

Bepaalde organellen in een plantencel (chloroplasten-bladgroenkorrels, chromoplasten-kleurkorrels & amyloplasten-zetmeelkorrels)

Prokaryoten

Eencellige organismen zonder celkern

Vacuole

Een met water en opgeloste stoffen gevulde ruimte in het cytoplasma bij plantencellen en schimmelcellen

Celwand

Omhult het celmembraan van bacteriecellen, schimmelcellen & plantencellen

Bladgroenkorrels / chloroplasten

Groene korrels die nodig zijn voor de fotosynthese

Fotosynthese

Het proces waarbij een plant zijn eigen voedsel maakt

Autotroof

Organismen die uit anorganische stoffen organische stoffen kunnen maken en daardoor zelf voedend zijn

Heterotroof

Het leven van organische stoffen die opgenomen worden uit de omgeving (voedsel)

Actief transport

Transport dat energie (ATP) kost

Endocytose

Opname van moleculen of deeltjes door insnoering van een stukje celmembraan

Exocytose

Afgeven van moleculen of deeltjes aan de omgeving buiten de cel

Grensplasmolyse

De cel is gekrompen door waterafgifte, het celmembraan laat nog net niet los van de celwand, de turgor is nul

Hypertonisch

Een hogere osmotische waarde

Hypotonisch

Een lagere osmotische waarde

Isotonisch

Een gelijke osmotische waarde

Netto transport

Tijdens passief transport blijven deeltjes heen en weer gaan, ook wanneer de deeltjes gelijk verdeeld zijn, wanneer de deeltjes gelijk verdeeld zijn is de netto transport nul

Osmose

Verplaatsing van watermoleculen van een lage concentratie opgeloste deeltjes naar een hoge concentratie opgeloste deeltjes, een vorm van passief transport

Osmotische waarde

De totale concentratie aan opgeloste deeltjes

Passief transport

Transport dat geen energie (ATP) kost

Permeabel

Doorlaatbaar

Plasmolyse

Door het krimpen van de cel laat het celmembraan vanaf grensplasmolyse los van de celwand

Selectief permeabel / semipermeabel

Doorlaatbaar voor bepaalde stoffen

Turgor

De druk van de inhoud van de cel op de celwand

Voedselvacuole

Transportblaasje met moleculen of deeltjes die de cel gaat verteren

Waterkanaaltjes

Eiwitkanaaltjes waar watermoleculen de cel in en uit gaan

Diffusie

Het bewegen van deeltjes van een hoge concentratie naar een lage concentratie

Dierlijke cellen

Cellen in een dier of mens, zonder celwand