politieke geschiedenis

demografische transitie

overgang van een samenleving met een hoge nataliteit en hoge mortaliteit naar een samenleving met een lage nataliteit en een lage mortaliteit

economische transitie

industrialisering van kleine wareneconomie naar industrieel kapitalisme, van economische stagnatie/nulgroei naar economische groei en verhoging output per capita, Het economische leven werd niet langer bepaald door de agrarische productie en de voedselprijzen, maar door de ontwikkelingen in de industriële en financiële sector, van agrarische naar industriële samenleving en diensteneconomie, veranderingen in tewerkstelling: stijging arbeidsproductiviteit en veranderingen in arbeidsomstandigheden

politieke transitie

van immobiele standenmaatschappij naar een moderne liberale natiestaat, gebaseerd op individuele vrijheden, Burgers ontworstelen zich van oude structuren en verwerven gaandeweg inspraak in het politieke leven → van oligarchie naar democratie, Groeiende rol van natiestaat ten koste van lokale overheden

culturele transitie

van kerkelijk naar wereldlijk wereldbeeld → deconfessionalisering, nieuwe manieren van denken over mens en samenleving ten gevolge van de Verlichting, toename van scholingsgraad

sociale transitie

overgang van sterk gemeenschapsgevoelen naar meer fragmentatie en individualisme

ancien régime

Pre-industriële tijd, periode voor Franse en industriële revolutie,

welvaart

klassieke uitgangspunt van de economische geschiedenis

macht

klassieke uitgangspunt van de politieke geschiedenis

risico’s

klassieke uitgangspunt van de sociale geschiedenis

mentaliteit

klassieke uitgangspunt van de culturele geschiedenis

de fase van de heuristiek

de aard van de geselecteerde bronnen wijzigt

de fase van de historisch-kritische onderzoeksmethodes

de wijze waarop de geselecteerde bronnen worden verwerkt wijzigt

de fase van de (re)constructie

de vragen die aan de bronnen worden gesteld, interpretaties en verwerkingen wijzigen

deductieve aanpak

Theoretische axioma’s, Kwantificering & analyse, Geloof in maakbaarheid van de maatschappij, positivistisch

inductieve aanpak

belang van historische context, descriptief en empirisch kwalitatief, minder sociaal reformatorisch, complexiteit

methodologische vernieuwing 1

interdisciplinaritiet

methodologische vernieuwing 2

toenadering sociale wetenschappen

methodologische vernieuwing 3

kwantitatieve turn

methodologische vernieuwing 4

turn to the left

linguistic turn

de groeiende sensibiliteit voor het menselijke handelen in zijn brede betekenis verscherpte bovendien de gevoeligheid voor de historische en de geconstrueerde natuur van de concepten die we gebruiken

historische demografie

veranderingen in de omvang, samenstelling, de spreiding en de groei van de bevolking

bestudeerde variabelen

biologische variabelen en sociale variabelen

biologische variabelen

nataliteit en mortaliteit

sociale variabelen

huwelijksgedrag en migratie

elementaire variabelen

nataliteit, mortaliteit, fertiliteit, immigratie, emigratie

neomalthusiaans

pleit voor actieve bevolkingsbeheersing om de negatieve gevolgen van overbevolking tegen te gaan

positive checks

stijging sterftecijfers

preventive checks

daling geboortecijfers, niet/laat huwen

structurele mortaliteit

lage gemiddelde levensverwachting door hoge kinder en jongelingensterfte

urban graveyard effect

negatieve gezondheidsresultaten/hoge mortaliteit in verband met verstedelijking, achtergestelde wijken waar kwetsbare bevolkingsgroepen leven

catastrofale/uitzonderlijke mortaliteit

oorlogen (indirecte gevolgen), honger (klimatologische omstandigheden), exogene omstandigheden (epidemieën, ziektes)

amenorroe

uitblijven van ovulatie en menstruatie door hongercrisis

nuptialiteit

aantal huwelijken per 1000 inwoners

demografische transitie: 1ste fase, pre-industrieel

hoge nataliteit en hoge mortaliteit

Demografische transitie: 2de fase, urbanisatie/industrialisering

nataliteit blijft op pre-industrieel niveau, mortaliteit begint langzaam te dalen

demografische transitie: 3de fase, ontwikkelde industrialisatie

nataliteit begint te dalen, mortaliteit blijft dalen

demografische transitie: 4de fase, postindustrieel

lage nataliteit, lage mortaliteit

phytophtera

schimmelachtige micro-organisme dat de ernstige aardappel en tomaten ziekte veroorzaakte die bekend staat als ‘late blight’ of aardappelziekte

premisse

mortaliteit fundamentele rol in bevolkingsontwikkeling

3 fasen van mortaliteitspatronen

pestilence and famine, receding pandemics, degenerative and man made diseases

pestilence and famine

tot midden 18e eeuw in het Westen, infectie ziektes, hoge mortaliteit en lage levensverwachting

receding pandemics

tot interbellum, meer degeneratieve en welvaartsziektes, daling mortaliteit

degenerative and man-made diseases

meer chronische ziektes, mortaliteitsdaling vertraagt

lange termijn ontwikkelingen voor daling mortaliteit

wijziging voedingspatroon, terugdringen zuigelingensterfte, medische vooruitgang, groeiende aandacht voor hygiëne

gevolgen verhoogde arbeidsmogelijkheden

daling huwelijksleeftijd, meer kinderen, minder ongehuwd, proletarisch demografisch patroon, poor-law systeem

proletarisch demografisch patroon

E.P Thompson, idee dat koppels die wensen te huwen rationele actoren waren die op uitbreiding van hun economische mogelijkheden reageerden door vroeger te huwen

poor-law-systeem

wettelijk verplicht om te zorgen voor de armen

deconfessionalisering

leven niet meer leiden door godsdienst

nulgroei

nauwelijks veranderde bevolkingdomvang

biopolitiek

politieke partijen die het biologische leven van mensen centraal stelt en probeert te beïnvloeden, te sturen of te beschermen

casti conubi

strenge verbod van paus op anticonceptiva

seniliteitscoëficiënt

verhouding tussen niet-meer-actieven en de nog-niet-actieven

waarom was er een val van de nataliteit midden en eind jaren ‘60

vrouwen gingen werken, betrouwbare anticonceptie, stijgende welvaart, emancipatie bij vrouw, kost van kinderlast, angst voor relatieve overbevolking

waarom was er emancipatie bij vrouwen?

groeiende economische onafhankelijkheid, jaren ‘70 = tweede feministische golf

staatsvormingsproces voor 1750

staatsvorming als politiek, militair en institutioneel project van vorsten

staatvormingsproces na 1750

staatsvorming ten diensten van het volk en haar rijkdom

staatsvormingsproces 19e eeuw

van autoritaire natiestaat naar democratie, de natiestaat wordt een koloniaal exportproduct

staatsvormingsproces 20e eeuw

van nachtwakersstaat naar verzorgingsstaat, dekolonisering volgens natie-principes, botst soms met regionale logica, aanleiding voor nieuwe revoluties en conflicten

staatsvormingproces 21e eeuw

naar een supranationale staat of naar een onmondig Europa van kleine zwakke regio’s

autoritaire natiestaat

regering heeft sterke controle over alle aspecten van het land en de samenleving en de macht ligt meestal in de handen van 1 persoon of een kleine groep leiders

nachtwakersstaat

minimalistische vorm van overheid waarin de rol van de staat beperkt is tot het handhaven van de openbare orde, het beschermen van individuele rechten en het waarborgen van de veiligheid van burgers

verzorgingsstaat

systeem waar de overheid actief betrokken is bij het waarborgen van het welzijn en de sociale zekerheid van haar burgers en het omvat verschillende vormen van sociale voorzieningen: gezondheidszorg, sociale zekerheid, onderwijs, huisvestiging en andere vormen van ondersteuning

supranationale staat

een politieke entiteit die boven nationale staten en de bevoegdheid heeft om beslissingen te nemen die bindend zijn voor de deelnemende landen

machtstrijd

handelen van elites en sociale groepen

endogene dynamiek

eeuwenlange machtsstrijd binnen menselijke samenleving

exogene dynamiek

eeuwenlange machtstrijd tussen menselijke samenleving

Nieuwe staatsideeën/politiek-economische richtlijnen toepassen om macht van centraal gezag te versterken

macht van adel breken, macht van clerus breken, algemeen welzijn

macht van adel breken

moderne ambtenarij

macht van clerus breken

modern onderwijs door striktere scheiding kerk en kroon

algemeen welzijn

betere greep op overheidsfinanciën en direct ingrijpen in economie

feodalisme

systeem waar de koning/heerser de hoogste autoriteit en eigenaar van alle land was. de koning gaf feodale domeinen (stukken land) aan edelen en ridders in ruil voor hun militaire diensten en loyaliteit

verlichte despoten

heersers/monarchen in de 18e eeuw die zichzelf beschouwden als aanhangers van de verlichting, een intellectuele beweging die pleitte voor rede, wetenschap, vrijheid en sociale vooruitgang

trias politica

basis van de grondwettelijke regimes na de Franse Revolutie

scheiding der machten (Montesquieu)

wetgevende macht (parlement), uitvoerende macht (vorst/regering), rechterlijke macht (gerechtshof)

nationalisme

idee van zelfbeschikking der volkeren + idee van volkssoevereiniteit

Amerikaanse revolutie

1776

Franse revolutie

1789

Belgische revolutie

1830

Bastille op de achtergrond van tekeningen

symbool van oppressie onder absolutische vorsten

constructie van volkseigen en volksvreemd kan leiden tot

separatisme, irredentisme, nationaal identiteitsgevoel (patriotisme)

separatisme

politieke/sociale beweging die streeft naar de afscheiding of onafhankelijkheid van een bepaald gebied, regio of groep van een bestaande staat of politieke entiteit

irredentisme

politieke beweging/beleid dat streeft naar de hereniging van een gebeid waarvan wordt beweerd dat het historisch, cultureel of etnisch verbonden is met een bepaalde staat, maar dat momenteel onder de controle van een andere staat valt

3 elementen die moderne naties onderscheiden van dynastieke vorstenstaten

territorialiteit, horizontaliteit, soevereniteit

territorialiteit

link tussen volkseigen territorium en volkseigen taal en cultuur

horizontaliteit

verwantschap die de sociale verschillen overstijgt, druist in tegen sandenonderscheid

soevereiniteit

legitimatie van macht en loyaliteit tegenover volkssoeveiniteit

volkssoevereiniteit

politiek concept dat verwijst naar het principe dat de uiteindelijke autoriteit en macht in een staat berusten bij het volk

vormen van nationalisme

civiele invulling van de natie, etnische invulling van de natie

civiele invulling van de natie

natie van het staatsburgerschap, rationele keuze, sociaal contract, individualistisch, liberaal, democratisch, open en inclusief karakter

etnische invulling van de natie

verwijst naar volksgemeenschap met een eigen bestaan, oorsprong en verleden, meer emotioneel beladen, organisch gegroeid, anti-individualistisch, anti-liberaal, anti-democratisch, exclusief karakter = kan leiden tot uitsluiting en onverdraagzaamheid

citoyen

natie van het staatsburgerschap

nationalisme wortelt zich in

ideeën van verlichting, ideeën van romantiek, oorlog van Franse revolutie die nieuwe politieke ideeën en praktische organisatie van staatsstructuur uitzaaien

nationalisme tijdens de 18e eeuw

oppositioneel, radicaal en modern, maar 2 visies, gericht tegen heerschappij van absolutistische/verlichte vorst (macht dient getransporteerd te worden naar de natie = volk)

nationalisme tijdens de 19e eeuw

liberale en democratische inslag, gericht op politieke en culturele emancipatie van welvarende burgerij

nationalisme tijdes de late negentiende eeuw

taal, identiteit en afkomst werden belangrijker, 2 vormen (verbonden aan imperialisme en conservatisme of verbonden aan het volk en populisme)

imperialisme

beleid van een land of een politieke staat om zijn politieke, economische en militaire invloed uit te breiden over andere gebieden buiten zijn ergen grenzen

populisme

politieke stroming/benadering die zich richt op het aanspreken van het volk en het benadrukken van hun belangen en aspiraties in oppositie tegen een vermeende elite of gevestigde machten

nationalisme tijden interbellum

vormen van extreem nationalisme, fascisme en nazisme

fascisme

een totalitaire politieke ideologie en autoritaire overheersing, benadrukt de superioriteit en eenheid van het volk (vaak gebaseerd op etniciteit of ras), wordt geassocieerd met extreme nationalistische opvattingen, autoritarisme, antidemocratische principes en een sterk centralistische en hiërarchische structuur