Levensbeschouwing begrippen

cognitieve interesse

dingen verklaren en begrijpen

manipulatieve interesse

Op basis van kennis kunnen mensen hun leefwereld controleren, inrichten en manipuleren, hun gedrag aan de werkelijkheid aanpassen, voorwerpen en werktuigen maken, en handelingen plannen

kwestie van beheersen, controleren en creëren → dus ook sturen van iets (zoals samenleving)

Mängelwesen

gebrekkig, onaf

nog veel ontwikkelen nadat we geboren worden, altijd bezig om onze gebreken te compenseren

Arnold Gehlen: een biologisch onvolgroeid, gemankeerd wezen, dat minder dan andere dieren gedetermineerd is door instincten

The duty of enquiry

• William Clifford (1845-1879)

• Voorbeeld: het schip zinkt

• Het is verkeerd om altijd, overal en voor iedereen iets te geloven, als je niet genoeg bewijs hebt

  • En dat is erger nog dan dat het schip zonk. Ook als het schip naar de overkant was gekomen, was de besluiter fout geweest

  • Bij twijfel: niet sussen, maar vraag oplossen

• Maar je kunt toch niet altijd alles controleren? → als je geen tijd hebt om te checken, heb je ook geen tijd om te geloven. Oordeel (zowel positief als negatief) uitstellen tot er voldoende bewijs is

• Tegenargument van William James: opschorting van oordeel is ook oordeel. Je kunt niet je hele leven wachten met keuzes maken

Metaphysica Alpha

Aristoteles: mensen hunkeren naar kennen
Niet alleen om te overleven en moraliteit, maar mensen zijn nieuwsgierig en willen weten om te weten, dus kennis is intrinsieke bezigheid, zelfs al heeft het geen praktisch nut

mythe

• verhalende, niet-argumentatieve verklaring van de werkelijkheid

  • Niet alleen beschrijven, maar ook hoe dingen moeten zijn

  • Met goden en buitennatuurlijke wezens als hoofdrolspelers

wetenschap

gesystematiseerde en betrouwbare kennis (controleerbaar)

verwijzen naar resultaat bedrijvigheid in bepaald gebied

kan mee worden gedeeld aan andere mensen

notie van falsifieerbaarheid, kwetsbaar opstellen

tacit knowledge

• stilzwijgende kennis

  • Vaak vaardigheden

  • cf. grammatica

  • knowing how is het meest belangrijk, daarmee kan je komen tot knowing that (expliciet, ‘ik weet dat’

  • Vaardigheden kan je niet uit een boek halen

scientivism/positivisme

• wetenschappelijk denken uitbreiden tot alle domeinen van het leven

  • Cf. Sovjet-Unie → atheïstische staat, wetenschappelijke doelen zoals vijfjarenplan

  • Poging tot maatschappelijk leven met wetenschap vormen

  • Evolutie en relaties, werkt zus en zo vanwege evolutie… maar let op voor hoe het is en hoe het moet zijn!

  • Soms beschrijft wetenschappelijke wereld iets, maar is dat niet perse hoe het moet zijn

crisis van de Europese wetenschap

• Husserl

• Positieve wetenschap presenteert zich als dé waarheid

• Is dat de leidraad van het leven?

• Dreigt dagelijkse leefwereld te vervangen

• Maar het is omgekeerd: leefwereld oriënteert wetenschappelijke bedrijvigheid

  • mensen worden ziek en dat vinden wij erg, en daarom bestaat de geneeskunde

verklaring

oorzaken geven (science)

Natuurwetenschappen: feiten > oorzaken > verklaring

begrijpen

redenen geven, naar betekenis zoeken (humanities)

Mens- en geesteswetenschappen: redenen, waarden, symbolen > betekenis >> verstaan (context)

dubbelzinnigheid ‘waarom’-vraag

Vraag je naar de verklaring, of naar zin/troost/houding?

mystical vision/experience

all the senses are involved

Interior mystical experience involving the mind and soul/spirit

theology (study of Magdalena)

• the (metaphorical) language that speaks of Transcendence

• Already from the old greeks

• We have to be aware of the continuity, people have asked themselves these questions for years

pf

philosophy (study of Magdalena)

• The meaning of life, the good life, the constitutive elements of the self and perception

• Does the mystic describe what good life should be, what looses and what gains significance?

literature (study of Magdalena)

• Direct and indeniability of the experience, verbalization that overcomes ineffability

• Ineffability: you cannot say anything about it

• Often associated with mysticism

• Attempting to verbalize it, but the verbalization is never complete. You can never fully put your finger on it

meaning

• Something has happened, and it changes their life in a certain way → meaning

• There is something more to life than mere human activity, not just the business of every day life, something more, unifying structure

• Human activity is meaningful because of something deeper and higher. Everything we do has a deeper dimension, not only the visible

metanoia

• Change of heart/mind

• One of many possible definition: “A change in our perception of meaning previously insignificant aspects become meaningful while others lose significance.”

• Visual in literature and poems

• Changes documented and described

• A reinterpretation of reality

• Descriptions of daily life

• Sources of joy and challenges

• We start to rethink things

NOMA / Non Overlapping Magisteria

• S J Gold (1941-2002)

• Niet-overlappende domeinen van meesterschap (magister = meester)

• Gaat in tegen de wetenschappelijke pretenties van religie, en de zingevende retenties van de wetenschap

• Zegt dat wetenschap en religie incompatibel zijn. Ze kunnen niet conflicteren maar ook niet harmoniëren. Zitten gewoon op een ander niveau van denken

Intelligent Design Creatonisme

• Er moet een ontwerper zitten achter de wetenschap. De werkelijkheid zit zo complex in elkaar dat er iemand moet zijn die die complexe wereld ontworpen heeft

• Komt wetenschappelijker over dan het creationisme. Wel veel theorieën aanvaarden, maar een stap verder gaan: daarachter zit een ontwerper

7 dimensies van religie

1- ritueel

2- narratief en mythe

3- ervaringen en emoties

4- societal and institutional

5- ethical and legal

6- Doctrinal and philosophical

7- materieel

Chassidism

• Sinds 18e eeuw, dus niet zo ver terug als je zou verwachter

  • Stichter = Ben Eliezer

  • In romantische beweging de joodse cultuur willen vasthouden

  • Daarom dragen ze ook kleding van 18/19e eeuw

• Vasthouden aan gewoonten en tradities

satmar

• (antizionistisch)

  • 19e eeuwse beweging ijverde voor terugkeer joden naar Israël, Zion

  • Staat Israël is pas in 1948 ontstaan, daarvoor was er een zionistische beweging

  • Zionisten geloven dat ze niet mogen terugkeren, maar moeten zwerven

  • Ze staan dus niet altijd achter de staat Israël

  • Strikte regels en uitbundige feesten (cf Klezmer)

  • Komen ook terug in veel films en series

• Stroming van chassidisme

godsbeeld joden

• Monolatrie en monotheïsme

• Transcendentie – immanentie

• Onuitspreekbaar: Adonai en tetraggrammaton JHWH

• Verbond op de berg Sinaï

• Niet-missionair: jood door geboorte (uit joodse vrouw)

  • Spanning: aanduiding jood is naar iemands religie, maar ook naar iemands opgenomen zijn in bepaalde volk/gemeenschap door geboorte, verwijzing naar een etnie

  • Je kan dus Joods en atheïst zijn

• Hiernamaals vanaf 4e eeuw voor christus

• Messianisme (politiek >< christus)

  • Geen afgodendienst = breuk axenzeit en animisme

tenach

joodse bijbel

misjna

• traditie van interpretatie Jodendom

  • Talmoed

  • Midrasj (debat en onderzoek)

  • Halacha (levensvoorschriften)

  • Haggada (liturgische voorschriften)

orthopraxie

• Morele voorschriften

• Veel belangrijker dan uiterlijk etc (leergezag)

• Orthodoxie = juiste denken, orthopraxie = juiste doen

• Ook veel joden die doen wat van joden gevraagd worden, maar op bepaalde theoretische vragen andere antwoorden geven -> mogelijk om joodse praktijk te combineren met andere metafysie

• Van belang is de trouw

zionisme

= wens van joodse denkers om terug te keren naar beloofde land

bergrede

• Centrale tekst in christendom

• Zaligsprekingen

• Mattheüs 5

• over hoe het goede leven geleefd wordt

eucharistie

• = belangrijkste religieuze praktijk

  • Laatste avondmaal hernemen

  • Essentie is veranderd, het gaat niet om uiterlijk brood en wijn, maar om de essentie dat het lichaam en bloed zijn

  • Transsubstantiatie

  • Presentia aerealis = werkelijke aanwezigheid

7 sacramenten

doopsel, eucharisatie, vormsel, huwelijk, biecht, priesterwijding, ziekenzalving

Reformatie

• 1517

• Luther die praktijken aanklaagt

• Luther kiest voor edellieden die hem beschermen bij vervolging, Calvijn voor lagere groep

• Nederlanders beginnen als lutheranen, maar stappen over naar Calvijn watn toleranter

• Een van belangrijkste ontwikkelingen: verinnerlijking geloof, niet langer ritualistisch maar persoonlijk

• Samenvatten:

  • sola scriptura

  • sola fide

  • sola gratia

Edict van Nantes (1598)

• tolerantie voor protestanten (hugenoten)

  • Ingetrokken door Louis XIV: une foi, une loi, un roi (1685)

  • Gevechten en revoluties, veel doden

  • Mensen die verdacht werden van protestantisme, kregen soldaten bij hun thuis wonen

Koran

• Al-Qur-an

• Allah = vertaling God

• 114 soera’s, 6236 verzen

  • Geordend op lengte

  • Soera’s in Mekka

  • Soera’s in Medina toen Mohammed vervolgd werd, vaak strijdlustiger

• Kernboodschap

  • Strikt monotheïsme

  • Gerechtigheid (goddelijke wil - menselijke lot)

  • Solidariteit en gerechtigheid met medemens

• In religie mag geen dwang zijn, dus niet met geweld afdwingen en veroveren. Je moet uitnodigen, niet dwingen. Dus tolerantie. Wel andere belasting en geen toegang tot hogere functies.

• Beschouwen joden en christenen vaak als soort voorgangers, die spijtig genoeg niet tot de juiste religie ontwikkeld zijn

sharia

Islamitisch recht

fiqh

Islamitische jurispredentie

consensus, analogie, algemeen belang, gewoonterecht

Ibn Rush of Averroës

• Eindige tekst vs oneindige handelingsmogelijkheden

• Veel gefilosofeer, veel discussies → 12e eeuw: intellectuele discussies = fitna = aanleiding tot tweedracht

• Niet meer trots terugkijken op intellectuele discussies van middeleeuwen

Wahabisme/salafisme

Islam van Saudi-Arabië

• voorouder → terug naar zuivere vorm

  • Niet alle salafisten zijn potentiële terroristen, maar nemen veel letterlijk en dat kan tot politiek fanatisme leiden

niet-geaffilieerden

erwijst naar mensen die niet verbonden zijn met een specifieke religie, of die zichzelf niet als religieus identificeren.

atheïsme

er is geen god

deïsme

natuurlijke religie van de rede, God als horlogemaker

verwerpt het bestaan van God niet maar stelt zich kritisch op ten aanzien van een aantal praktijken en aanspraken van de traditionele openbaringsgodsdiensten. Het deïsme verwerpt de idee dat God via openbaring of
mirakels kan tussenkomen in de geschiedenis, verwerpt de idee dat mensen tot God
kunnen bidden en dat er een kerk, clerici en dogma’s nodig zijn

agnosticisme

geen uitspraken mogelijk over het (niet) bestaan van God

vrijzinnig humanisme

dat is soort georganiseerd atheïsme waarbij religieuze rituelen worden vervangen + moreel advies geven

verband met humanisme van Renaissance

Pico della Mirandola

• Oratie over de waardigheid van de mens

  • ‘humanistisch manifest’

  • Oprichten uit middeleeuwse minderwaardigheid

  • Alles draait om ons, mens staat in midden, ondanks heliocentrisme. Idee: we moeten het zelf doen

  • Mens door God als vrij wezen geschapen

vrijzinnigheid

• Vrijdenken

• Atheïstisch + religieus

• Religieus atheïsme/atheïstische religiositeit

• Verbonden met vrijmetselaarij

  • veel symbolen die verwijzen naar orde en regelmaat zoals passer

  • anticlericaal maar geloven wel in grotere schepper

  • Vrije Universiteit Brussel had veel proffen die zich hierbij aansloten

• Richten op herstellen ongelijkheden

• Sommigen wel belang hechten aan religieuze tradities. Ook die verkennen

idee god Nietzsche

• God is dood

• verwerping christelijke slavenmoraal

• Religieuze mensen zijn mensen die zwak zijn maar hun zwakheid uitroepen tot het hoogste

• Maar natuur: sterkste overwint. Zwakken roepen uit ‘oh je mag niet doden, je mag geen gebruik maken van andere mensen’

• Machtspel

idee God ludwig Feuerback

• Religie is projectie

• Mens heeft vaardigheden in zich, maar in plaats van eigenschappen in te zetten, projecteren op god. God is barmhartig, god is rechtvaardig.

• Maar het is zo de mens die god gemaakt heeft, niet de mens die god maakt

ide

idee god karl marx

• Godsdienst als opium van het volk

• Bovenbouw en onderbouw (super en infra). Mensen vervreemden zichzelf in hun religie

• Politieke niveau: mensen zijn vervreemd van macht die hun eigenlijk toekomt (eigen leven besluiten etc). Door politieke vervreemding ook religieuze vervreemding

• Waarom vervreemding? Gepriviligeerd en ongepriveligeerd. Sociale vervreemding

• En sociale vervreemding komt voort uit misverdeling van producten. Arbeider is vervreemd van eigen arbeid, beschouwd als machine die niets toevoegt aan eigen leven, maar zelf een waarde voor iets anders vormt

• Oplossing: economische vervreemding wegnemen door productiemiddelen te verdelen

• Maar tot die tijd is religie een manier waarop mensen zich zoet houden om met de vervreemding om te gaan

• Dus opnieuw een naturalistische verklaring. Dus niet waarom hebben ze een reden, maar oorzaken die ze zelf niet doorhebben

idee god bertrand russel

• Why I’m not a Christian

• Godsbewijzen kloppen niet + Christus is niet beste en meest wijze man die leefde

G.O.D.

• Generator Organiser Destroyer

• Idee dat energie niet kan verdwijnen, cyclische. Maar wel als een god dus, goddelijke zit in jou

• Spinozistisch concept: ‘goddelijke’ zit in jou

atheïsme volgens Stine Jensen

• aanhanger van het niet-theïsme

  • afwijzen goddelijke schepper of meervoud daarvan

8 soorten atheïsme

1- humanistisch: prioriseren menselijk welzijn

2- existentialistisch: purpose vinden in individuele vrijheid en keuze

3- marxism: religie zien als een product van een sociaaleconomisch systeem

4- analytische filosofie: religie betwijfelen met logica

5- joods atheïsme: culturele identiteit zonder het geloof

6- jainisme: een niet-theïstische spirituaiteit gericht op geen geweld

7- boeddhisme: een praktisch-georiënteerde approach naar het leven zonder god

8- hinduïsme: niet-theïstische ‘strands’ in een breder spiritueel netwerk

onderhandelmaatschappij Stine Jensen

altijd uitruilen. maar niemand verplaatst zich in schoenen of een ander, geen waardengesprek. wat houdt iedereen bijeen? alleen maar bezig met uitruilhandel, in plaats van principiële discussies

moraal

google: het geheel van waarden en normen dat voor een persoon of een groep van belang is.

ethiek

reflectie op moraal

nadenken over wat je goed vindt, reflectie op waarden

probleembenadering

Gabrielle Marcel

afbakenen, op afstand, objectiverend oplossen, begrijpen ‘hoe het zit’, hele natuurwetenschappelijke benadering: primaire reflectie. Levert veel op, maar gaat iets mis als we het alleen op deze manier benaderen

mysteriebenadering

Gabrielle Marcel

betrokkenheid van onderzoeker, jij doet ertoe als persoon die zin probeert te geven aan werkelijkheid, het gaat helemaal niet buiten jou om, je kan niet doen alsof je neutraal bent, noodzakelijk om er zelf aanwezig in te zijn om mysterie te onderzoeken, ontzag, eerbied, dankbaarheid voor heilige, ervaringen uit sfeer van ‘familie’ (filosofie, theologie, literatuur, muziek): secundaire reflectie, evocatie = iets benoemen, en maar hopen dat hetgeen wat je wil zeggen maar opgeroepen wordt door de taal, ander type taal voor nodig

Chinees idee van universum

• een organisme

  • 1 geheel, erbuiten is niets. God staat er niet buiten alsof hij het geschapen heeft. Mensen en goden behoren allemaal tot hetzelfde universum

  • Geen onderscheid tussen boven- en ondernatuurlijke

  • Goden behoren tot zelfde dimensie

  • Leven en dood behoren tot zelfde universum

• drie lagen: hemel, mens, aarde

kosmische resonantie

Correlatie en wetten delen, patronen van overeenkomsten. Gelijkgestemde zaken in ene universum kunnen andere laag beïnvloeden vanwege wederzijdse sympathie

dao

• Dynamisch, staat voor traject dat je aflegt

• Gaat niet om vaste kern waar je met zekerheid iets over kan zeggen

• Wordingsdenken, ervanuitgaan dat alles in het universum voortdurend verandert

• Enige wat je kan doen, is iets zeggen over proces van verandering

• Iedereen heeft eigen tao, allemaal anders, maar alles is voortdurend in beweging

• ‘De weg van het al’, stroming van de kosmos

yin yang

• Geen categorieën waarin je wereld kan opsplitsen

• Alles heeft twee in zich

• Voortdurend in beweging, twee fasen van cyclus die nooit ophoudt

• Complementeren, samen één geheel

• Relationeel. In ene relatie ben je yin, andere yang. Afhankelijk van relatie

• Oudste betekenis verwijst naar schaduw- en zonzijde van een vallei

  • In tekens zie je heuvel en wolk/zon

• Dingen staan nooit vast maar zijn continu in beweging

chi

• energie in het universum

  • Krijgt een bepaalde vorm, verdwijnt daarna weer, maar gaat nooit verloren

  • Deel van het grote geheel, voortdurend aan verandering onderheven, maar welke vorm dan ook behoort tot het grote geheel

vergeten vaardigheden

mededogen

zelfkennis

vergeving

dankbaarheid

theodicee

• Optimisme: we leven in de beste versie van alle mogelijke werelden. God heeft alle lijnen gezien en ons op de beste geplaatst

• Fundamenteel optimistische visie: idee dat geschiedenis steeds meer evolueert naar grotere bewustwording en realisatie van ‘het goede’

• Maar: geschiedenis en gebeurtenissen

  • Als dit beste wereld is, waarom…

intellectuele integriteit

bijna niemand onverschillig te staan tegenover de geldigheid van de stellingen en opvattingen die men erop nahoudt

knowing that

vaardigheden uit boek

knowing how, embodied knowledge

vaardigheden die niet uit boek zijn geleerd maar ervaringen, imitatie en internalisatie

tacit knowledge

mensen weten vaak meer dan ze kunnen uitleggen

wetenschappelijke wereld

vs leefwereld

verschijnt in laboratoria, experimentele settings en
wetenschappelijke surveys

leefwereld

vs wetenschappelijke wereld

e wereld waarin we dagelijks leven en waarin
we betekenissen en (on)zin ontdekke

magisterium

een gebied waar één bepaalde leer de
geëigende middelen bezit voor een zinvol discours en het doen van een uitspraak’

semantisch atheïsme

het woord God en de uitspraken over God blijken immers geen enkele beschrijvende inhoud
meer te hebben en verwijzen niet naar een ontologische basis. En als de religie zich
inderdaad beperkt tot rituelen, praktijken en symbolisch taalgebruik zonder dat daar
geloofsovertuigingen mee gepaard gaan, leidt dit dan niet tot een theologische en
religieuze zelfmoord, zo vraagt hij zich retorisch af

kabbala

Joodse stroming: stuurt aan op ontmoeting met de transcendente God door persoonlijke ervaring en
vervoering, eerder dan door studie kennis op te doen over God. In deze traditie gaat men
ervan uit dat er bijzondere kennis over de natuur van God en het universum aan enkele
uitverkorenen is geopenbaard en dat die ‘onthullingen’ slechts via enkele bevoorrechte
mensen worden overgeleverd. Deze traditie kende haar hoogtepunt in de middeleeuwe

Channoeka

het feest van acht dagen waarin de
overwinning van het licht op de duisternis wordt gevierd, wordt een kandelaar met negen
armen gebruikt en wordt elke avond een extra licht aangestoken.

joodse paasfeest

herdenken de joden de bevrijding uit de
slavernij door de uittocht uit Egypte. Pesach bestaat onder meer uit de rituelen van de
ongedesemde broden en het slachten van een lam. Dit paasfeest duurt zeven dagen en
wordt gevierd in het midden van de zevende maand van de joodse kalender – d.i. ongeveer
tweede helft van maart of de eerste helft van april

loofhuttenfeest/Soekot

herdenkt de veertig jaar durende omzwervingen in
de woestijn tussen Egypte en het Beloofde Land, toen het volk van Mozes in hutten of
tenten verbleef.

Rosh Hashana en Tom Kipoer

• op de eerste twee dagen van de joodse kalender wordt Rosh Hashana gevierd

• In de synagoge wordt honderd maal op de sjofar (de ramshoorn) geblazen en als symbool voor een goed jaar worden zoete dingen gegeten. Daarna volgen enkele dagen van soberheid die afgesloten worden op de tiende dag van het nieuwe jaar met het feest van

• Jom Kippoer of de grote verzoendag: traditioneel het heiligste feest van de joden en
  de enige dag waarop de hogepriester het heiligste deel van de tempel van Jeruzalem
  betrad, om er het volk met God te verzoenen. Het is een dag van vasten en boetedoening,
  zodat men het nieuwe jaar met een schone lei kan beginnen

• twee geiten: van rots gegooid en woestijn ingestuurd

Lotenfeest/Poerim

• lezen Ester

• uitbundig feest met verkleden en drinken

predestenatie

De leer van de predestinatie bij Calvijn houdt in dat God vooraf heeft besloten wie er zalig zal worden (uitverkoren) en wie niet (verworpen). Dit is een kernleer van het calvinisme, die zegt dat de zaligheid uitsluitend door Gods genade komt en niet door menselijke verdienste of keuzes.

kalifaat

is de bestuursvorm waarbij een regio door het Islamitisch recht geregeerd wordt en de wereldlijke aangelegenheden zijn ondergeschikt aan de godsdienst.

hadith/soenna

• profetische traditie, wat er is gebeurd

  • authentieke woorden en handelingen van Mohammed

  • ‘sunnat al-nabī’ genoemd: de ‘Weg van de Profeet’

Sub specie aeternitatis

het leven vanuit het gezichtspunt van de eeuwigheid bekijken

Spinoza

Ken Jezelf

Sub specie durationis

het leven bekijken vanuit je beperkte, korte en materiële gezichtspunt

Spinoza

Ken Jezelf

conatus (Hobbes)

ieder mens tracht in zijn bestaan te volharden, alleen al de biologische zin
hobbes

omdat je wil blijven leven, ken je angst, en manier van omgaan is macht hebben → meer middelen om leven en dood te vermijden

altijd een tekort ervaren omdat je weet dat het leven eindig is

ken jezelf

conatus (Spinoza)

mens verlangt naar macht, maar hierbij idee van kracht

je vermogen om te bestaan, ipv vermogen om te blijven bestaan

confucianisme

politieke filosofie en ethiek waarin traditie, familiale waarden, riten en deugdzaamheid centraal stonden

taoïsme

terugtrekken uit de samenleving, een terugkeer naar de oorspronkelijke eenvoud (het ongekerfde hout) en een leven in harmonie met het grotere geheel, de kosmos

ganying

wederzijdse sympathie, gevoelens beantwoorden

kosmische resonantie

misotheïsme

haat voor God

sunna

teksten Moslims

wat de profeet goedkeurde en geloofde

hadith

teksten Moslims

over leven en handelen van profeet

mysticism

Mysticism is the art of union with Reality. The mystic is a person who has attained that union in greater or less degree; or who aims at and believes in such attainment.