inleiding tot de westerse wijsbegeerte

flashcards: begrippen (zonder les authenticiteit)

theorie van de anamnese

• menselijke ziel heeft een ingeboren kennis van de Ideeën die hij vergeet door zijn geboorte op aarde (geboortetrauma)

• Door Kennisverwerving kan hij opnieuw herinneren wat men voor de geboorte bezat: anamnese

theorie van de illuminatie

• mensen hebben een ingeboren kennis van Goddelijke ideeën, maar krijgen hier pas toegang tot als hun geest verlicht word door God

metafysica

filosofische discipline die de fundamentele aard en structuur van de werkelijkheid onderzoekt

nominalisme

• stroming die stelt dat algemene en abstracte begrippen slechts namen/nomina zijn zonder onafhankelijke, objectieve realiteit.

• nomina zijn taalkundige constructies die worden gebruikt om afzonderlijke dingen/ervaringen te beschrijven + ordenen

dialectiek

filosofische methode om na te denken over verandering

• belang van negatie: ontkenning/tegenstelling: opgevat als een essentie en noodzakelijk dynamiek die lijdt tot ontwikkeling en vooruitgang.

meritocratie

Maatschappijmodel waarin iedereen, ongeacht afkomst/sociale klasse, een gelijke kans krijgt om eigen talenten te ontwikkelen.

Ieders sociaal-economische positie (status, beroep, inkomen, opleiding) wordt opgevat als een gevolg van merites/persoonlijke verdiensten

mythe volgens WAARHEIDSTHEORIE:

• overgeleverd verhaal over een oorspronkelijke, ingrijpende gebeurtenis dat door een traditionele cultuur als waar wordt beschouwd

• het verhaal heeft een collectieve betekenis omdat het een verklaring biedt van natuurlijke/maatschappelijke fenomenen

mythe VOLGENS FUNCTIONALISTISCHE THEORIE

• overgeleverd verhaal over oorspronkelijke, ingrijpende gebeurtenis dat aan cultuur/gemeenschap houvast biedt om zich in de wereld te oriënteren.

• krijgt een collectieve betekenis: natuurlijke of maatschappelijke fenomenen in een symbolische orde onderbrengt.

symbolische orde van een cultuur

• systeem van betekenissen, waarden en structuren dat bepaalt hoe individuen binnen die cultuur de realiteit, relaties en eigen identiteit begrijpen.

• Omvat taal, mythen, tradities, religieuze overtuigingen, wetten, sociale normen

• vormt collectief gedeeld kader voor de interpretatie van de wereld.

fenomenologie

• filosofische discipline die onderzoekt hoe de fenomenen aan het bewustzijn verschijnen in de directe en doorleefde subjectieve ervaring, voorafgaand aan elke interpretatie of analyse.

wetenschappelijk naturalisme

• opvatting dat de natuur de enige werkelijkheid is

• alle verschijnselen, inclusief menselijke ervaring en bewustzijn kunnen volledig verklaard worden door natuurlijke oorzaken en wetmatigheden.

• natuur (fysische entiteiten, krachten, processen) is de echte werkelijkheid, alles start hieruit en kan hiertoe herleid worden

  • natuurwetenschappen: meest betrouwbare methode om werkelijkheid te ontcijferen

  • leefwereld is een sociale constructie/illusie en kan tot dieperliggende natuurlijke processen teruggevoerd worden

leefwereld

• wereld zoals die zich, voorafgaand aan elke reflectie, in het dagelijkse leven aan iemand aandient

• bepaald door aangegeven symbolische orde, praktijken van sociale interactie, persoonlijke doorleefde ervaringen

• vormt een concrete context waarin iemands bestaan zich ontvouwt en betekenis krijgt.

bewustzijn

• het vermogen om ons te onderscheiden van het objectief gegevene en het tot een voorstelling te maken

zelfbewustzijn

• vermogen om bij alles waarvan we ons bewust zijn, ons altijd ook bewust te zijn van onszelf

maakbaarheid

• de overtuiging dat mensen in staat zijn om hun wereld te verbeteren en tot een perfecte wereld te transformeren door actief en doelgericht menselijk ingrijpen volgens:

  • rationele inzichten

  • plannen

  • procedures

instrumentele rationaliteit

• vorm van rationaliteit, maar heeft geen betrekking op de waarde/betekenis van het doel zelf, maar de aanwending van de middelen (“doel heiligt de middelen”)

• zoekt naar meest efficiëntste manier + effectiefste middelen om een doel te bereiken

kritische filosofie

• strekking die grenzen en mogelijkheden van Rede onderzoekt

• beklemtoont noodzaak van een zelfkritiek van de Rede om vast te stellen onder welke voorwaarden betrouwbare kennis mogelijk is.

kentheorie/epistemologie

• discipline die onderzoekt wat betrouwbare kennis is en hoe we die kunnen verkrijgen

causaliteit volgens de kritische filosofie

• een structureringsprincipe waarmee we gebeurtenissen als oorzaak en gevolg interpreteren + de wereld als coherent geheel van oorzaak-gevolg-relaties opvatten

sociale rechtvaardigheid

• streven naar een samenleving waarin rechten en goederen op een rechtvaardige wijze worden verdeeld

ideologie vanuit ideologiekritisch perspectief

• verzameling van waarden, opvattingen en maatschappelijke instellingen die de bestaande sociale verhoudingen en machtsstructuren als vanzelfsprekend voorstellen en zo bijdragen aan het in stand houden van sociale ongelijkheid en dominantie.

menswetenschappen

• recht aan leefwereld doen

• interpretatie ontwikkelen van aspecten vn haar betekenis

• interpreterende wetenschappen

• concentreren op specifiek onderdeel (ges) → blik verbreden → verbanden, zonder de leefwereld los te laten

• eerste persoonsperspectief

• meer inzicht in context waarin we leven en dragen bij tot een betekenisvoller leven

natuurwetenschappen

• abstractie van de leefwereld

• verklaring van (verbanden tussen) objectieve feiten

• causale verbanden en wetmatigheden

• natuur is een wetenschappelijke abstractie:

  • aspecten worden geïsoleerd uit verschijnselen (eigenschappen van materie)

  • die worden verv rationeel en systematisch bestudeerd

  • onderzoek uitgevoerd door neutraal/onthecht/wetenschappelijk subject

• 3e p persp

• resultaten: binnen artificiële kader van natuurwetenschappelijke reductie en kunnen niet zomaar verbonden worden met de leefwereld (denk: 3e persoons =/= 1e persoons)

kenmerken van betoverde wereld

1) bezield universum (deodand, vegetatieve - animale - rationele ziel, Great Chain of Being)

2) teleologisch wereldbeeld (antropocentrisme)

3) rijk van spirituele wezens (bovennatuurlijk, magie als taal, heiligenvereringen, sacramenten)

4) poreuze subjectiviteit

kenmerken van een mechanistisch wereldbeeld (17e eeuw: wetenschappelijke revolutie)

• alles is het gevolg van externe oorzaken

• causaliteit ←→ doelmatigheid

• onpersoonlijke krachten die bestaan LOS van de mens

• natuurwetten (Newton)

• !! wiskunde !!

  • aarde is een rijk van chaos, wiskunde brengt orde

  • berekenbaarheid, voorspelbaarheid, technische toepassingen

  • inertie, actie-reactie, krachten manipuleren

wetenschappelijke onttovering

• mens: ENIGE bezield wezen, beheersbare natuur

  • dualiteit van geest + lichaam

  • scheiding van subject/geestelijke ziel) en object

  • determinatie door vrijheid <> externe krachten

• eliminatie spirituele, immateriële principes/krachten

bucketlistmens

• zelfbepaling: gevoelig voor elke vorm van rationele beheersing of manipulatie. Voortaan: zelfbepaling. Niet meer in pasvorm laten dwingen door externe / door andere bepaalde norm.

• zelfmanagement: blind voor de manier waarop we onszelf + eigen leven rationeel beheersen

  • het leven als een checklist: waarden zijn maakbaar

  • geslaagd leven voelt aan als een goed gelukt projectontwikkeling: levensdoelen zo efficiënt mogelijk realiseren

• kritiek: afwezigheid van exterioriteit: de wereld is slechts de grondstof voor onze levensprojecten. Ook: mensen zijn herleid tot instrumenten om doelen mee te bereiken.

hoe slaat de verlichting om in haar tegendeel?

terreur:

• verlichting maakt op haar beurt nieuwe vormen van macht en onderdrukking aan, die ze in de eerste instantie wou bestrijden.

  • geweld, koloniale en ecologische agressie + uitbuiting, nieuw despoot van het leven.

• dit is een noodzakelijke omslag: dialectiek van de verlichting

waarom?

• door de eliminatie van het ABSOLUTE, is er geen rem meer op de ALMACHT VAN DE REDE, sinds de REDE zich VERZET tegen het absolute.

1. Rede → Instrumentele rationaliteit (doel heiligt de middelen)
2. Kritiek op de traditie → Maakbaarheid (buckelistmens)
3. Strijd tegen onderdrukking → Terreur (verzet tegen absolute)
4. Bevrijding van illusies → Betekenisverlies (mythes vormen geen fundament meer)
5. Vrijheid → Determinisme (kennis is vooraf bepaald)

determinisme

• verlichting verspreidt kennis die stelt dat alles bepaald/gedetermineerd is.

  • wiskundige rationaliteit

  • mechanistisch wereldbeeld

  • alles vloeit voort uit voorafgaande oorzaken en worden bepaald door onveranderlijke natuurwetten (wetenschappelijk naturalisme)

romantiek

• brede intellectuele en artistieke beweging ontstaan als de reactie TEGEN de ONTAARDING van de verlichting

kritiek van de rede

• kritisch onderzoek naar de mogelijkheden en beperkingen van de rede

inzichten:

1) de macht van de Rede is groter dan we ooit vermoed hadden, sinds zij verantwoordelijk is voor de symbolische ordening van onze leefwereld

2) tegelijkertijd is de Rede ver van almachtig, want ze heeft geen TOEGANG tot onze leefwereld. De rede kan geen kennis verwerven over onze leefwereld, want dit maakt deel uit van het ABSOLUTE/WERKELIJKHEID → redding van het absolute

na kritiek van de rede → kentheoretische doorbraak

einde aan twist rationalisme - empirisme:

• empirisme: ervaring brengt ons in contact met de verschijnselen. deels gelijk.

• rationalisme: begrippen laten ons nadenken over de verschijnselen. deels gelijk!

start van een omwenteling

copernicaanse revolutie

al onze theoretische kennis van de werkelijkheid stamt uit de ervaring/empirisme (INHOUD zonder VORM)

door de spontane activiteit van het denken (VORM zonder INHOUD) wordt het empirisme/ervaringsgegevens altijd al verwerkt en gestructureerd tot OBJECTEN VAN ONZE KENNIS.

dus:

• WIJ structureren de werkelijkheid in tijd en ruimte

• WIJ verwerken de werkelijkheid tot een coherent geheel van causale verbanden tussen zaken

basically:

• we trachten onze eigen kennis na, niet meer de ervaarbare objecten (zoals literatuuronderzoek: we focussen ons op de receptie van literatuur, niet meer literatuur zelf)

---

• fenomenale werkelijkheid: werkelijkheid zoals die aan
  ons verschijnt, is ten dele door ons eigen denken voortgebracht = zonsondergang, een boom

• noumenale werkelijkheid: werkelijkheid op zichzelf,
  kunnen we geen theoretische kennis verwerven = tijd, ruimte

grenzen aan de kennis

ja, copernicaanse revolutie, maar:

• we kunnen alleen kennis verwerven van de dingen zoals die zich VOORDOEN aan ONS (phenomena)

• de dingen zoals zij op zichzelf zijn (noumena) kunnen we niet kennen. Noumena zijn gebeurtenissen/dingen die alleen in de geest bestaan, onafhankelijk van de zintuigen: ‘ding an sich’.

  Denk God, morele wetten, ‘ruimte’, ‘tijd’: wat is tijd, wat is god precies? kunnen we niet omschrijven → noumena

redding van het absolute (drie ervaringen)

plottwist:

• WIJ zijn ding an sich! wij zijn noumena!

• in de esthetische ervaring ontmoeten we de noumenale werkelijkheid

• ethisch handelen laat ons de diepere waarheid van een werkelijkheid op zichzelf veronderstellen

→ drie ervaringen van het absolute

romantisch subject

• onze diepste kern is niet een wetenschappelijk subject, maar een onuitputtelijke bron van kennis.

• innerlijke: levende natuur, voortdurend in ontwikkeling

• we kunnen onszelf vormen door de hele werkelijkheid naar binnen te halen (bestuderen van talen, geschiedenis, cultuur)

vorm van het absolute nu?

→ oneindigheid en mysterie. OooOooOoh

affectieve verbinding

• belangrijkste relatie die we hebben met anderen is niet theoretisch (als middel om een doel mee te bereiken: instrumentele rationaliteit), maar we zien elkaar voortaan als doel.

• “ik stel me open voor je vrijheid en oneindigheid. Je zal sterven op een dag, maar tot dan (doel) zal ik om je geven. Tot de dood ons scheidt!”

---

emoties > kille rationaliteit

belang van liefde