GNED 14

midterm

Panitikan ayon kay Arrogante (1983)

“**talaan ng buhay** sapagkat dito nasisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng kanyang buhay, ang buhay ng kanyang daigdig, ang daigdig na kanyang kinabibilangan at pinapangarap”

Panitikan ayon kay Webster (1947)

“**katipunan ng mga akdang nasusulat** na makikilala sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag, aestetikong anyo, pandaigdigang kaisipan at kawalang-maliw”

TUNAY NA PANITIKAN

pagpapahayag ng **kaisipan, damdamin, karanasan at panaginip ng sangkatauhan** na **nasusulat sa masining o malikhaing paraan,** sa pamamagitan ng isang aestetikong anyo at kinapapalooban ng pandaigdigang kaisipan at dahil nasusulat ang panitikan, natitiyak ang kawalang-maliw nito.

BATAY SA PARAAN NG PAGSALIN

\

Ito ay may dalawang uri:

Pasalin-dila

Pasulat

PASALIN-DILA

Uri ng panitikan batay sa pagsalin na kung saan ito ay naisalin sa pamamagitan ng **bibig** ng tao

PASULAT

Uri ng panitikan batay sa pagsalin na nagsimula nang matutunan ng tao ang sistema ng **pagsulat**

BATAY SA ANYO

Uri ng panitikan na may dalawang uri:

Prosa o Tuluyan

Patula

TULUYAN o PROSA

Uri ng panitikan batay sa anyo na nasusulat sa karaniwang takbo ng **pangungusap** at sa **patalatang** paraan

PATULA

Uri ng panitikan batay sa anyo na nasusulat sa **taludturan** at **saknungan.**

NOBELA

Halimbawa ng Prosa na mayroong **mahabang salaysayin** at binubuo ng mga **kabanata.**

MAIKLING KWENTO

Tumutukoy sa isang **mahalagang salaysay** na kinasangkutan ng isa o higit pang tauhan at nag-iiwan ng **kakintilan** o **impresyon**

DULA

Isinulat upang itanghal sa **entablado o tanghalan.** Nahahati sa tatlo o higit pang yugto. Maaaring maging komedya, trahedya atbp.

ALAMAT

Salaysaying tumutukoy sa **pinagmulan** ng mga bagay-bagay. Karaniwang likhang isip lamang.

PABULA

Salaysaying kinasasangkutan ng mga **bagay na walang buhay.**

PABULA

Hango sa **Banal na Kasulatan**. Naglalayong mag-iiwan ng aral sa buhay.

SANAYSAY

Pagpapahayag ng **kuro-kuro, opinyon** ng akda patungkol sa isang paksa.

TALAMBUHAY

Naglalaman ng **kasaysayan ng buhay ng tao**. Maaaring **pansarili** o **paiba**.

BALITA

Paglalahad ng **pang-araw-araw na pangyayari** sa lipunan, pamahalanan, atbp

TALUMPATI

**Binibigkas** sa harap ng mga **tagapakinig**. May layuning manghikayat, magpaliwanag, atbp.

TULANG PASALAYSAY

Kwento ng mga pangyayari at nasususlat nang patula, may sukat, at tugma.

TULANG PANDAMDAMIN O LIRIKO

Mga tulang tumatalakay sa **marubdob na damdamin** na maaring ng may-akda o di kaya’y ng ibang tao. Ilang halimbawa nito ay ang **awiting bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, at oda**.

SONETO

Binubuo ng **14 na taludturan**; pumapaksa sa damdamin at kaisipan at kapupulutan ng aral.

ELEHIYA

Pagninilay o panaghoy sa namayapa

DALIT

Awit ng **pagsamba**, papuri, kaligayahan, o pasasalamat sa **Diyos.**

PASTORAL

Patungkol sa **buhay bukid**

ODA

**Papuri o dedikasyon** sa isang tao, bagay o tiyak na pangyayari

TULANG PADULA O DRAMATIKO

Tulang itinatanghal sa entablado o iba pang tanghalan. Halimbawa ay senakulo at panunuluyan.

TULANG PATNIGAN

**Paligsahang patula** na isinasagawa sa **bakuran ng buro**l o namatayan.

Halimbawa ay ***juego de prenda***

PANANAW

Ito ay **paniniwala** o **persepsyon** ng isang tao o pangkat

TEORYA

Simulain ng mga **tiyak na kaisipang** kailangan sa paglikha ng malinaw at sistematikong paraan ng paglalarawan o pagpapaliwanag ng isang bagay.

HUMANISMO

Layunin nito na ipakita na **tao ang sentro** ng mundo.

Binibigyang-tuon ang kalakasan, talino, at talento ng tao

\

HUMANISMO

Ang tauhan ay nakaranas ng mga suliranin ngunit kalaunan ay nagtagumpay sa buhay

IMAHISMO

Ang tuon ay nasa mga **imahen** na higit na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan

Gumagamit ng **direktang/tuwirang** pagpapahayag na mga salita

IMAHISMO

Ang tauhan ay nakaranas ng mga suliranin ngunit kalaunan ay nagtagumpay sa buhay. (Ang **Guryon ni Ildefonso Santos**)

ROMANTISISMO

Tumutukoy sa **pagtakas sa realidad.**

Pinapahalagahan and damdamin at imahinasyon na nagreresulta ng kadalasang hindi makatotohanan na akda.

Gumagamit ng **maliligoy** at **mabubulaklak na salita**

ROMANTISISMO

akda tungkol sa kabiguan sa pag-ibig. (Sa bagong Paraiso ni Efren Abueg)

EKSISTENSYALISMO

Ipinapakita rito na may **kalayaan** ang mga tao na pumili o magdesisyon para sa kanyang sarili.

THEISTIC

Isang direksyon ng eksistensyalismo na naniniwala sa Diyos

ATHEISTIC

Isang direksyon ng eksistensyalismo na tumutukoy na ang tao ay may walang hanggang kalayaan

PEMINISMO

Pagsusuri mula sa punto de vista o pananaw ng mga kababaihan

KLASISMO

Layunin nito na maghayag ng payk na pangyayari

Laging nagtatapos na may kaayusan ang akda

PORMALISMO

ipinaparating sa mambabasa ang tuwirang pagpapahayag ng mensahe ng may-akda at iba’t-ibang pisikal na katangian ng akda (nilalaman, anyo o istruktura, mga salitang ginamit, at iba pa)

MARXISMO

Nagpapakita ito ng tunggalian ng mayaman at mahirap, malakas at mahina, makapagyarihan at api

NATURALISMO

Binibigyang-pansin ang matapat at walang panghuhusgang pagpapakita sa realidad ng buhay

NATURALISMO

“Ang buhay ay tila isang marumi, mabangis, at walang-awang kagubatan”

REALISMO

Ang layunin ay **ipakita ang karanasan ng may- akda**; hango ito sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinasaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang akda

DEKONSTRUKSYON

Binibigyang–tuon ang paniniwalang walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalo-halong pananaw na ang nais iparating ay kabuuan ng tao at mundo

DERRIDA JACQUES

Siya ay isang pilosopong pranses

Sa kaniya rin angsimula ang pananaw na dekonstruksyon

TAMA

TAMA o MALI

**ANG PANITIKAN AY MAY MALAKING KAUGNAYAN SA KASAYSAYAN** 

**ANG PANITIKAN AY MAY MALAKING KAUGNAYAN SA KASAYSAYAN** 

Ang panitikan ay **naglalarawan** ng buhay, kultura, tradisyon, kaugalian, at karanasan ng tao. Nagpapahayag ang panitikan ng damdamin ng bawat indibidwal, gaya ng pag-ibig, kabiguan, tagumpay, lungkot, tuwa, at marami pang mukha ng buhay.

TAMA

TAMA o MALI

ANG PANITIKAN AY SALAMIN NG BUHAY

ANG PANITIKAN AY SALAMIN NG BUHAY

Pinapaksa ng panitikan ang ating **pinagmulan**. Nasasalamin dito ang pinagmulan ng isang lahi at ang pagsulong at pag-unlad na isang bansa sa bawat panahong kanyang dinaanan at pagdadaanan pa.

\

ANG PANITIKAN AY NAGPAPAKITA NG PANLIPUNAN AT PANLAHING PAGKAKAKILANLAN 

Ang kaugalian ng ating lahi ay mababakas sa iba’t-ibang anyo ng panitikan. Ayon sa mga mananakop na dayuhan, ang ating mga ninuno ay mayaman sa mga alamat, kwentong bayan, epiko, at iba pa na nagtatampok sa kultura at pagkakakilanlan ng ating lahi. 

PANAHONG PRE-KOLONYAL

Panahon ng panitikan na nagpapatunay na may **sibilisasyon** o **kabihasnan** na ang mga katutubo sa Pilipinas bago pa dumating ang mga Kastila. 

\

KAPANAHUNAN NG MGA ALAMAT 1300 A.D.

KAPANAHUNAN NG MGA EPIKO AT TULANG BAYAN 1565 A.D.

Dalawang bahagi ng **panitikang sinauna**

ALAMAT

KWENTONG BAYAN

EPIKO

BUGTONG

AWITING BAYAN

SALAWIKAIN/KASABIHAN

Iba’t ibang anyo ng **panitikang pre-kolonyal**

ALAMAT

Ang mga sumusunod ay halimbawa ng anong panitikan

Si Malakas at Maganda (Tagalog)

Ang Araw at Gabi (Pampanga)

Bakit Nakatira sa Punongkahoy ang Matsing (Pangasinan)

KWENTONG BAYAN

Ito ay isang anyo ng panitikan na nagpasalin -salin sa bibig ng mga tao at nakatuon sa pakikipagsapalaran, pag -iibigan, katatakutan, at katatawanan.

Ilan sa mga halimbawa nito ay ang mga sumusunod:

Naging Sultan si Pilandok (Maranaw)

Si Baego a Raga at ang Sultan (Mindanao)

Si Juan at ang Bayabas (Tagalog)

EPIKO

Ito ay naglalahad ng kabayanihan at isa sa kilalang akda nito ay ang Biag ni Lam-ang.

AWITING BAYAN

Sa panahon ng pre-kolonyal mga katutubong awit ang karaniwang nagsimula sa mga akdang pasalin-dila.

Hal:

Kundiman (Tagalog)

Atin Cu Pung Singsing *(I Once Had a Ring)* (Pampanga)

Sarong Banggi *(One Night*) (Bicol)

Manang Biday (Ilocos)

BUGTONG

Ito ay isang kawiliwiling uri ng panitikan. Ito rin ay isang paraan upang palawakin ang kaisipan ng mambabasa.

SALAWIKAIN

Ito ay pangaral at karunungan na may tugma at sukat nakadalasang gamit ng matatanda upang magbigay ng payo.

KASABIHAN

Ito naman ay isang uri ng panitikan na may matatalinghagang pahayag na nagbibigay- aral.

MIGUEL LOPEZ DE LEGASPI

Siya ang unang nagtayo ng unang bayan noong 1565

GOD

GLORY

GOLD

Tatlong G na taglay ng mga kastila

ALIBATA

Ito ay ipinalit sa alpabetong Romano

DOCTRINA CHRISTIANA

Kauna-unahang aklat na nailimbag noong 1593 sa Pilipinas.

MALI

Kastila - Fr. Domingo Nieva

Tagalog - Fr. Juan de Plancencia

TAMA o MALI

Ang aklat ay naisulat sa kastila ni Fr. Juan de Plancencia at tagalog naman ni Fr. Domingo Nieva

PASYON

Ito ay inaawit sa panahon ng Kuwaresma na naglalahd ng buhay, pagdurusa at muling pagkabuhay ng Diyos.

DULA

Ito ay isang paraan upang mapalaganap ang Kristiyanismo

KARILYO

Ito rin ay tinatawag na “ang mga gumagalaw”

Ito ay ipinapalabas tuwing pista. Ginagamit dito ay mga ginupit na karton.

MORO-MORO/KOMEDYA

Dulang punong puno ng pakikipagsapalaran, tunggalian, at digmaan.

Tumatagal ng isa hanggang apat o limang araw.

MORO

Minsang sumakop sa mga Kastila.

TOMAS PINPIN

“Prinsipe ng Manlilimbag na Pilipino”;

**Kaunaunahang manlilimbag** na Pilipino;

isinulat niya ang “Librong Pagaaralan nang manga Tagalog nang Uicang Castila”

FERNANDO BAGONGBANTA

Ang kanyang panulat ay itinuturing na tagpuan ng dalawang kultura ng katutubo at Kastila noong panahon ng mga Kastila sa Pilipinas.

FELIPE DE JESUS

Itinuturing na “**unang tunay na makata**”; dahil ayon sa mga mananaliksik, ang kanyang mga nailathala ay may katangian ng tunay na tula

TOMAS PINPIN

FERNANDO BAGONGBANTA

FELIPE DE JESUS

Mga unang manunulat sa panahon ng kastila

PANAHON NG MGA KASTILA

Nang pumasok ang taong 1868, sumibol ang panahon ng pagbabagong-diwa at ang pag-unlad ng sistemang pandaigdigan ng Pilipinas.

\
Sa panahong ito naitatag ang ngayo’y kilala sa kasaysayan ng Pilipinas sa tawag na Kilusang Propaganda.

KILUSANG PROPAGANDA

Ito ay mga layunin ng isang propaganda

* Pantay na pagtingin sa Pilipino at Kastila sa harap ng batas; 
* Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas; 
* Magkaroon ng kinatawang Pilipino sa Kortes ng Espanya; 
* Magtalaga ng Pilipino bilang kura-paroko; at 
* Kalayaang pangkatauhan para sa mga Pilipino (magpahayag, magsalita, maglunsad ng pagtitipon, at iba pa

JOSE PROTASIO RIZAL MERCADO Y ALONSO REALONDA

Isa sa mga propagandista na isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861. (1861-1896)

MALI

22

TAMA o MALI

Si Rizal ay dalumbahasa sa dalawampu’t walong wika.

NOLI ME TANGERE

“Huwag Mo Akong Salingiun”

Ito ay binuo ni Rizal ng dalawang taon at nailimbag sa Berlin noong 1887, sa tulong ni Maximo Viola na kaniyang kaibigan.

 Inihandog ni Rizal ang nobelang ito sa **Inang Bayan** at naglalaman ng mga kaganapan at isyung panlipunan ng Pilipinas sa pamamahala ng mga Kastila.

EL FILIBUSTERISMO

“Ang Pagsusuwail”

Ito ay akdang inihandog ni Rizal sa tatlong paring martir.

\

MARIANO GOMEZ

JOSE BURGOS

JACINTO ZAMORA

Kilala bilang tatlong paring martir

SOBRE LA INDOLENCIA DE LOS FILIPINOS

Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino

Ito ay sanaysay na may malalim na pagsusuri at paglalahad ng katotohanan higgil sa mga dahilan ng palasak na sabing ang mga Pilipino ay tamad.

MI ULTIMO ADIOS

Ang Huli Kong Paalam

Isinulat sa Fort Santiago na kaniyang ibinigay sa kapatid niyang si Trinidad.

December 29. 1896

\

ANDRES BONIFACIO

Siya ang nagsalin sa Tagalog ng akda ni Rizal na pinamagatang Mi Ultimo Adios

MARCELO HILARIO DEL PILAR Y GATMAITAN

Siya ay ipinanganak noong Agosto 30, 1850 sa Bulacan at mas kilala bilang **Plaridel**

Siya bilang manunulat ay walang takot, walang pagod, walang pangingilag, tapat, at di-mapagkakamalian

PAMANTASAN NG SANTO TOMAS

Noong 1880 dito nag-aral si Plaridel

CAIINGAT CAYO

Ito ay isang libretong nagtatanggol sa akdang Noli me Tangere ni Rizal dahil sa pagtuligsang ginawa ni Padre Jose Rodriguez. 

\

DASALAN AT TOCSOHAN

ito ay katipunan ng mga akdang nagpaparodiya sa mga dasal at kautusan ng mga paring Espanyol. Sinulat ito ni Plaridel bilang matapang na pagsisiwalat ng ipokrisya ng mga alagad ng simbahan

SAGOT NG ESPANYA SA HIBIK NG PILIPINAS

Isinaad niya dito ang pagkilala ng Inang Espanya sa anak niya - ang Pilipinas. Ang pagnanais nitong mulatin ang isip at mata ng "anak“ niya, upang di maghirap.

\
Isa itong tulang binubuo ng **82 taludtod** na naglalaman ng kasagutan ni Del Pilar sa “Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya” ng kanyang dating gurong si Herminigildo Flores (mahabang pagtuligsa sa pag-aabuso ng mga prayle sa mga Pilipino sa pananakop ng Kastila). 

GRACIANO LOPEZ Y JAENA

Siya ay kilala bilang “**Prinsipe ng mga Orador”**

Ipinanganak noong ika-18 ng Disyembre, 1860 sa Jaro, Iloilo. Siya ang nanguna sa pagnanais na maging lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.

LA SOLIDARIDAD

Si Jaena ang naging kauna-unahang editor ng akdang ito.

Ito ay isang diyaryong quincenario na naging pangunahing tinig ng Kilusang Propaganda sa loob ng halos pitong taon) noong 1889

FRAY BOTOD

Ito ay isa sa pinakakilalang kathang satriko ni Jaena noong 1874 na patungkol sa prayle o paring Espanyol na ginagamit ang relihiyon upang makapanglamang.

DISCURSO Y ARTICULOS VARIOS

Mga Talumpati at iba pang Lathalain

* naglalaman ng mga talumpati, tula, at iba pang mga akda ni Lopez-Jaena 
* nakapagsulat siya ng higit isandaang talumpati na alay sa Pilipinas at may himig na nagnanais ng pagbabago sa pamamahala ng mga Kastila sa bansa

Antonio Narciso Luna de San Pedro y Novicio Ancheta

Siya ay isinilang sa Tondo, Maynila noong ika-29 ng Oktubre, 1868

Divierten

Naglilibang Sila

isang pagpuna sa sayaw Kastila “na di maraanang sinulid ang pagitan ng mga katawan”. Dito rin ay tinanggap niyang maganda ang mga dalagang Espanyol ngunit “sila’y haluang anghel at demonyo”

Por Madrid

Sa Madrid

pagtuligsa sa nga Kastilang nagsasabing ang Pilipinas ay isang lalawigan ng Espanya 

La Tertulla Filipina

Ang Piging na Pilipino

naglalarawan ng ilang kaugaliang Pilipino na ipinalalagay niyang mas Mabuti kaysa sa kaugaliang Kastila