Hoofdstuk 3

3.1 Het waarnemingsproces in vogelvlucht

• Waarnemen is een dynamisch en complex proces waarbij onze hersenen niet alleen omgevingsprikkels oppikken, maar ook actief constructies van de werkelijkheid creëren op basis van sensorische input. Dit proces omvat niet alleen het passief registreren van wat zich om ons heen afspeelt, maar ook de interpretatie en organisatie van deze informatie.

• Voorbeeld: Toen Noor en Klaar de buitenkant van de Saint-Patrick’s Cathedral bekijkten, waren ze aanvankelijk teleurgesteld, omdat het gebouw kleiner leek dan ze zich hadden voorgesteld. Echter, toen ze binnengingen, realiseerden ze zich dat het interieur majestueuzer en indrukwekkender was dan hun eerdere verwachtingen. Dit benadrukt de subjectiviteit van perceptie, aangezien hun verwachtingen niet in overeenstemming waren met de werkelijkheid, wat hun ervaring veranderde.

3.1.1 DE LANGE WEG VAN PRIKKEL TOT WAARNEMING

• De weg van prikkel tot waarneming begint met fysische prikkels, zoals licht en geluid, die onze zintuigen bereiken. In deze zintuigen bevinden zich receptoren, dit zijn gespecialiseerde cellen of uiteinden van zenuwvezels die gevoelig zijn voor bepaalde soorten energie.

• Deze receptoren zetten prikkels om in zenuwimpulsen in een proces genoemd transductie. De zenuwimpulsen dragen deze informatie van de zintuigen naar onze hersenen.

• Neem bijvoorbeeld visuele waarneming: wanneer je naar een boom kijkt, wordt het beeld van die boom ondersteboven op het netvlies van je oog geprojecteerd door de lichtbreking die optreedt in de lens.

• De hersenen spelen een cruciale rol bij het corrigeren van dit ondersteboven beeld, zodat het uiteindelijk wordt geïnterpreteerd als ‘een boom’. Dit laat zien hoe de hersenen niet alleen informatie ontvangen, maar ook actief construeren wat we waarnemen, en daarom is dit een complex neurologisch proces.

3.1.2 DRIE PSYCHOLOGISCHE ACTIVITEITEN

• Waarneming kan worden onderverdeeld in drie belangrijke psychologische activiteiten:

  • Selectief: Niet alles wat we waarnemen, wordt gelijk behandeld. Slechts een klein deel van de prikkels die op ons afkomen, wordt daadwerkelijk bewust waargenomen en verwerkt.

    • Voorbeeld: Tijdens een college negeert een student vaak storende geluiden van medestudenten of andere afleidingen, maar richt zich op de stem van de docent. Dit laat zien hoe het selectieve proces beïnvloedt welke stimuli als belangrijk worden beschouwd.

  • Structurerend: De prikkels die we wel waarnemen, worden samengevoegd met onze bestaande kennis. Hierdoor kunnen we betekenisvolle gehelen construeren.

    • Voorbeeld: Bij het zien van een bekend logo kunnen onmiddellijk herinneringen worden opgeroepen aan eerdere ervaringen en de daarbij behorende gevoelens, wat leidt tot een gevoel van herkenning dat verder gaat dan alleen visuele identificatie.

  • Zingevend: Wat we waarnemen is niet slechts informatief maar draagt ook emotionele en persoonlijke betekenis.

    • Voorbeeld: De geur van versgebakken brood kan niet alleen de smaakpapillen prikkelen maar ook krachtige en gelukkige herinneringen oproepen aan speciale momenten in de keuken met een familielid, wat de waarneming een diepere emotionele laag geeft.

3.2 Waarnemen is selecteren

• Gedurende ons dagelijks leven worden we constant geconfronteerd met een enorme hoeveelheid prikkels, waarbij onze hersenen moeten bepalen welke informatie belangrijk is en welke niet. Slechts een klein deel van al deze prikkels wordt daadwerkelijk verwerkt en bereikt ons bewustzijn.

• De manier waarop we dit doen, hangt sterk af van de soorten zintuigen die we hebben en hun specifieke functies.

  • Exteroceptieve zintuigen: Dit zijn de traditionele zintuigen zoals zien, horen en ruiken, die cruciaal zijn voor onze interactie met de buitenwereld en onze veiligheid. Deze zintuigen stellen ons in staat om een bedreigende situatie vroegtijdig waar te nemen, wat essentieel is voor overleving.

  • Interoceptieve zintuigen: Dit zijn de zintuigen die ons informatie geven over interne sensaties, zoals honger, dorst en de algemene toestand van ons lichaam. Deze zijn belangrijk voor het behouden van onze gezondheid en het reguleren van onze interne staat.

  • Proprioceptieve zintuigen: Deze zintuigen zijn verantwoordelijk voor het detecteren van de positie en beweging van ons lichaam in de ruimte en zijn essentieel voor coördinatie en lichaamsbewustzijn.

3.2.1 DE VERSCHILLENDE ZINTUIGEN

• De exteroceptieve zintuigen, met name het zicht en gehoor, zijn van fundamenteel belang voor onze veiligheid en sociale interacties. Het verlies of de beperking van functionele mogelijkheden in deze zintuigen kan ons kwetsbaar maken en potentieel gevaarlijk zijn.

• De proprioceptieve en interoceptieve zintuigen zijn misschien minder opgemerkt in het dagelijks leven, maar zijn evenzeer onmisbaar voor een goede lichaamsfunctie. Een tekortkoming in deze zintuigen kan leiden tot grote problemen in alledaagse activiteiten, zoals lopen, rennen, of zelfs gewoon rechtop staan. Het is noodzakelijk dat deze zintuigen goed functioneren om ons normale gedrag en onze activiteiten te ondersteunen.

3.2.2 HET WAARNEEMBARE SPECTRUM

• Ieder zintuig is gespecialiseerd in het opvangen en verwerken van specifieke soorten prikkels, wat betekent dat ons waarnemingsvermogen beperkt is tot een bepaald spectrum.

• De adequate prikkel is de energievorm waarvoor een receptor het meest gevoelig is. Onze ogen zijn bijvoorbeeld het meest gevoelig voor lichtenergie binnen een specifiek bereik van golflengten.

• Het zichtbare spectrum omvat slechts een smalle band van golflengten tussen 380 en 700 nm, wat de kleuren van de regenboog vormt, gaande van violet tot rood. Andere golflengten zoals ultraviolet en infrarood zijn fysiek aanwezig, maar buiten ons waarneembare bereik.

• Sommige prikkels kunnen indirect invloed op ons uitoefenen, zelfs als we ze niet meteen waarnemen. Bijvoorbeeld, infraroodstralen zijn niet zichtbaar, maar kunnen worden ervaren als warmte, en ultraviolet licht werkt in op onze huid, wat ons het gevaar van zonnebrand kan opleveren.