Basiese Ekonomiese Konsepte -Deel 1

Definisie

• Ekonomie verwys na lande se ekonomiese aktiwiteite, alle ekonomiese aktiwiteite waarmee mense hulself besig hou om hulpbronne te verkry in die produsering en verbruik van produkte en dienste

• Bestudering van ekonomie verwys na die gesamentlike litertuur wat oor eeue ontwikkel is en wat formeel as ‘n geïntegreerde dissipline aangebied word

• Die dissipline fokus op skaarsheid van hulpbronne en die implikasies daarvan op die produksie van goedere en dienste

  • Almal word beïnvloed deur die gesamentlike bewegings in die toenames en afnames wat in die ekonomie plaasvind

  • Inflasie, rentekoers, wisselkoerse

Behoeftes en begeertes

• Goedere en dienste is nie tot oorlewing beperk nie

• Soek gereeld na goedere en dienste wat ons lewens meer gerieflik of lekkerder maak

• Behoefte: ‘n Produk of diens wat nodig is vir oorlewing

• Begeerte: ‘n Produk of diens wat nie nodig is vir oorlewing nie, maar steeds die verbruiker se gedrag beïnvloed

Eksternaliteite

• Aksies wat geneem word deur twee of meer ekonomiese rolspelers wat ‘n derde party beïnvloed

Negatiewe eksternaliteit:

• Wanneer ekonomiese aktiwiteit tussen twee of meer ekonomiese akteurs ‘n ander persoon, wat buite die aktiwiteit staan, negatief beïnvloed

• Koste implikasies wanneer daar ‘n negatiewe effek is want die ekonomiese aktiwiteit word nie ingesluit in die koste van die produk nie

• Die produk is goedkoper as wat dit sou wees as die negatiewe koste ingesluit is

Positiewe eksternaliteit:

• Wanneer ekonomiese aktiwiteit tussen twee of meer ekonomiese akteurs ‘n ander persoon, wat buite die aktiwiteit staan, positief beïnvloed

• Koste implikasies wanneer daar ‘n positiewe effek is want die ekonomiese aktiwiteit word nie ingesluit in die koste van die produk nie

• Die produk is duurder as wat dit sou wees as die positiewe koste ingesluit is

Produksiemoontlikheidskromme

• Illustreer wat die effek van keuses op ‘n ekonomie is

• Die effek sal wees van beleidsveranderinge en die effek sal wees van positiewe of negatiewe uitwerkings op die ekonomie

• Die effek van besluite wat deur die mark gemaak word

• Model = vereenvoudiging van die werklikheid

Redes waarom die PMK kan skuif

• Verandering in tegnologie/tegniek

• Verandering in hulpbronne

• Verandering in produktiwiteit

• Verandering in indiensname/werkloosheid

Geleentheidskoste

• Weens skaarsheid moet jy ‘n keuse maak: Een keuse sal terwille van ‘n ander een opgeoffer moet word

• Die koste van die ander geleentheid wat nie gekies word nie

Skaarsheid

• Skaarsheid kan gedefinieer word as die tekort wat alle individue in hul daaglikse lewe beleef

• Selfs ryk mense beleef skaarsheid, want hulle kan steeds nie alles kry wat hulle wil hê nie

• Skaarsheid bepaal hoeveel produkte geproduseer gaan word en hoeveel dit sal kos

• Skaarsheidprobleem sluit in:

  • Natuurlike hulpbronne - Huur

  • Arbeid - Lone

  • Kapitaal - Rente

  • Ondernemerskap/Entrepreneurskap - Wins

  • Tegnologie

• Ekonomiese beleide (mikro en makro)

• Fiskale beleid (uitbreidend en beperkend)

• Monetêre beleid (uitbreidend en beperkend)

• Batalingsbalans beleid

• Lone en prys beleid

• Volmaakte markte

• Onvolmaakte market

  • Markmislukking (market failure)

  • Markmislukking (openbare goedere, onvolmaakte kompetisie, eksternaliteite).

  • Monolopie en kartel

  • Eksternaliteite

• Ekonomiese probleem:

  • Daar is beperkte hulpbronne, maar onbeperkte behoeftes en begeertes

  • Skaars hulpbronne optimal gebruik

  • Wat moet geproduseer word

  • Hoe om dit te produseer

  • Hoeveel gaan geproduseer word

Keuse

• Kan slegs uitgeoefen word wanneer daar twee of meer alternatiewe is om uit te kies, anders kan ʼn keuse nie gemaak word nie

  • Hulpbronne is beperk en behoeftes is onbeperk

  • Skaarsheid probleem is die sentrale probleem in ekonomie

  • Beteken hulpbronne nie genoeg nie om aan alle eindes te voldoen soos behoeftes nie

• Beter keuse beteken:

  • Bevredig meer behoeftes met beperkte hulpbronne

  • Bevredig dieselfde behoeftes met minder hulpbronne

• Afruiling/verruiling (trade-off)

  • Die opoffering van een ding vir die wins van ʼn ander

  • Die verruiling tussen 2 goedere

• Geleentheidskoste (opportunity cost)

  • Die geleentheidskoste van ʼn keuse is, die waarde van die beste alternatief wat die besluitnemer kon gekies het, maar nie gekies het nie.

  • DUS, geleentheidskoste van ʼn keuse is die waarde van die beste (kleinste) geleentheid wat verbeur moes word

  • Goeie keuse = kleinste geleentheidskoste

Oorsake en gevolge

• Verband tussen gebeure waar een gebeurtenis ‘n ander gebeurtenis veroorsaak

• Ekonomiese veranderlikes beïnvloed mekaar in ‘n kettingreaksie

• Is megabisties en is in meeste gevalle voorspelbaar

  • Oorsaak: Ekonomiese omgeweing verander

  • Gevolg: Mense reageer op die verandering

• Intensiteit van kettingreaksie is nie altyd voorspelbaar nie en is nie altyd moontlik om te weet hoe groot die reaksie in die ekonomie sal wees nie

• Onvoorspelbaarheid wat vooruitskatting moeilik maak

• Akkurate onvoorspelbaarheid wat vooruitskatting waardevol maak

Mikro en Makro – Ekonomie

• Mikro – ekonomie: Gefokus op die kleiner aspekte van die ekonomie soos die individu en spesifieke market in die ekonomie

• Makro – ekonomie: Gefokus op die groter aspekte van die mark soos ekonomiese veranderlike arbeidsmarkte, inflasie en investering

Vrye Mark

• Mark – verwys na ‘n geval of verskeie gevalle waar twee of meer mense bymekaar kom om handel te dryf met mekaar

• Vrye mark – diegene wat aan die mark deelneem self besluite kan neem wat nie deur die owerheid beïnvloed word nie

• Skaarsheid dryf die vervaardiger om met beperkte hulpbronne so effektief as moontlik te funksioneer

• Die verbruiker maak keuse rondom hoeveel produkte hulle koop en teen watter pryse

• Vervaardigers kompeteer met mekaar vir die besigheid van verbruikers

• Dit word natuurlik of organiese regulasie wat die mark self bepaal

• Onsigbare hand – mark se vermoëns om sonder sentrale beheer die beste besluite te kan neem

• Tipe markte

  • Produktemark

  • Faktormark

  • Finansiële mark

  • Buitelandse valuta mark

Kapitalisme

• Denkers observasies gemaak van hoe mense ekonomiese besluite neem op grand van wat in die samelewing plaasvind

• Verskeie idiale kondisies is geïdentifiseer en mense het beter gedoen soos die samelewing dit toelaat – Vryheid van individdue om hul eie besluite te maak vir hulself, hul families en hul gemeenskap

• Staat se mag en staatsinmenging te verminder

• Individu self in die posisie is om die problem van skaarheid op die beste manier op te los

• Adam Smith: het die eerste amptelike of strukturele fondasies gelê wat die modern ekonomiese teorie ontwikkel het

• Hoofdoelwit is om ekonomiese welvaart te laat geskied of om van ekonomiese probleme ontslae te raak

  • Netto-effek om armoede regoor die wêreld uit te wis

  • Moet eers produksiefaktore (land, kapitaal entrepreneurskap, arbeid) optimaal struktureer sodat private ondernemings soveel as moontlik uitsette kan genereer met die oog op wins

• Prysontdekking: Verskaffers en verbruikers moet die beste pryse en hoeveelhede produkte self in die mark kan vind

• Goedere te duur word verkoop minder van die produk

  • Moedig die verbruiker aan om alternatiewe produkte te koop of minder van die produk

  • Stoot pryse weer na ‘n punt wat meer aanvaarbaar is vir die mark

• Goedere te goedkoop sal die mark vinnig alle beskikbare voorraad opkoop

  • Verbruikers wat winsgedrewe is besef daar is geleentheid om op die volgende rondte van verkope pryse op te stoot

  • Die mark sal na ‘n meer aanvaarbare prys beweeg

• Vir die mark om te funksioneer moet daaar ekonomiese Vryheid wees waar mense self besluite kan neem en hulself bestuur en reguleer sonder die hulp van ‘n ekserne mag

  • Daar moet ‘n mate van sekerheid oor die toekoms wees

  • Produksiefaktore het tyd nodig om goedere en dienste te produseer dus moet kapitaal beskerm word

• Private eiendomsreg is die dryfkrag agter die sukses van ‘n wêreld en sonder dit is die ekonomiese omgewing een van onsekerheid, met verminderde uitsette

Kontemporêre Kapitalisme

• Gemengde ekonomie

  • Die regering invloed daarop uitoefen

• Meerderheid lande het besef dat kapitalisme ‘n beter alternatief is as sosialisme

  • Nie alle lande is ideale kapitalistiese stelsels nie

• Verskeie lande is skuldig aan intense regulatoriese druk op vryemarkte

  • Te veel regulasies laat besighede fokus op die voldoening eerder as aan die veretering van hul produkte en prosesse

• Rol van die regering in 'n gemengde ekonomie:

  • Regeringsbesteding (uitputtende uitgawes, oordragte, subsidie)

  • Belasting (direk teenoor indirekte belasting, progressiewe belasting, regressiewe belasting, proporsionele belasting, privatisering)

  • Nasionale begroting (begroting surplus, begrotingstekort, skuldstrik)

• Owerheidsrol in gemengde ekonomieë:

  • Owerheidspandering

  • Oordragte

  • Subsidies

  • Belasting

  • Nasionale begroting

Sosialisme, kommunisme en Marxisme

• Sosialisme – Verwys na ‘n ekonomiese en politiese stelsel waarin alle produksiegoedere deur die staat beheer en bestuur word

• Marxisme – Verwys na die teorieë van Karl Marx rondom hoe ons die samelewing op ‘n sosialistiese wyse moet herverpak

• Kommunisme – Verwys na die politiese en ekonomiese stelsel wat ‘n klaslose samelewing deur geweldadige of vreedsame revolusie wil skep

• Breë idee agter ekonomiese stelsel is dat die produksiefaktore (land, kapitaal, arbeid) deur die kollektiewe sameleweing besit en bestuur word

• Die staat besluit wat die behoeftes van elke individu is en besluit hoe, waar en wanneer om elkeen van die behoeftes van individue te bevredig

• Die teorieë verskil intens - ongelykheid

  • Sosialistiese denkers dat die samelewing in terme van ekonomiese ongelykheid aangespreek of beïnvloed moet word

• Baie arm mense en ‘n paar wat “ryk” is (vryemark van kapitalisme)

  • Ryk mense (Bourgeoisie) – Produksiefaktore soos kapitaal, land en innovasie meer waarde tot die ekonomie toevoeg

  • Arm mense (Proletariat) – Nie met hulle arbeid maak soos “ryk mense” nie

• Sonder arbeid is die samelewing van goedere en dienste nie moontlik nie

• Mense wil vergoed word vir die hoeveelheid tyd en energie wat aan ‘n taak spandeer word, maar dit gaan eerder oor hoeveel uitsette jy kan genereer

  • Produksiefaktore soos logistiek, aankope

• Sosialisme veronderstel om die problem van ongelykheid te verwyder deur die opbrengste van produksie so te verdeel dat almal se behoeftes bevredig word

  • Nie meer ryk en arm nie, want almal sal gelyk en min of meer in dieselfde klas en inkomstegroep wees

• Marx argumenteer dat ‘n werksrewolusie die kapitale magte van die ekonomie eers sal moet omverwerp

• Beheer van alle produksiefaktore sal in die hande van die regering geplaas word

  • Hulle sal besluit: wat en hoeveel geproduseer word, die pryse, hoeveelhede en waar dit verkoop sal word

  • Dit was nie veronderstel om ‘n permanente oplossing te wees nie en dat die regering oor tyd die beheer van die produksiefaktore terug gee aan die mens

Sosialisme in praktyk

• ‘n Meer feitlike ontleding van regte ekonomiese aktiwiteite wat toe geformaliseer en toegepas is

• Owerhede het baie magte gekry oor populasies

  • Afnames in produksie en welvaart beleef soos die sosialistiese ekonomie misluk het

  • Kompeterende, selfregulerende vryemarkte verwyder

• Besluite was verkeerd en gelei tot intense toenames in armoede en gereelde hongersnood in die Sowjeyunie as gevolg van tekorte in die voorsieningsketting

• As gevolg van tekort aan ekonomiese vryheid het dit ook na beperkte of afwesige politieke vryheid gelei

• Politiese weerstand teen neerdrukkende state was nie moontlik nie en ‘n politieke elite nie verantwoordelik gehou hoef te word nie

• Die Sowjetunie stort in een, maar daar is vandag nog armoede en swaarkry

• Sosialistiese stelsel help nie om die ekonomiese problem van beperkte hulpbronne en onbeperkte begeertes op te los nie

Ekonomiese Doelwitte

1. Ekonomiese groei

• Doelwit van die regering

• ‘n Regering kan nie self ekonomiese waarde toevoeg nie, maar kan die regte ekonomiese omgewing skep vir besighede om te floreer

• Word bereken deur die BBP (Bruto Binnelandse Produk) van die land te meet

2. Volle indiensname

• Geen werkloosheid

• Dit skep ekonomiese en sosiale probleme

• Regering se verantwoordelikheid om die regte ekonomiese omgewing te skep sodat besighede produksie kan uitbrei en so meer werksgeleenthede skep

3. Betalingbalansstabiliteit

• Verwys na die lopende en finansiële rekeninge

• Te veel fluktuasie het ‘n negatiewe effek op die wisselkoers en ‘n onstabiele wisselkoers maak besluite vir die verskillende ekonomiese rolspelers moeiliker

4. Regverdige verdeling van inkomste

• Gelyke inkomsteverdeling beteken dat almal dieselfde inkomste verdien

• Regverdige inkomste verdeling beteken dat werknemers ‘n billike salaris ontvang vir die bepaalde werk wat hulle doen

5. Prysstabiliteit

• Hoë inflasie is problematies, want dit verminder mense se koopkrag

• Word bestuur deur stabiele monetêre beleid

• SARB en regering onafhanklik van mekaar moet wees

Fundamentele Ekonomiese Probleme

• Kategrorieë bepaal of inligting ‘n feit of iemand se mening is

• Normatiewe stellings is nie noodwendig verkeerd nie, maar eensydig

Positiewe stelling

• Oordrag van inligting sonder ‘n opinie wat bygevoeg is

  • Objektie, feitlik, kan getoets word

  • Inligting is gemeet en geen ruimte vir interpretasie nie of dat die stelling verkeerd bewys word nie

Normatiewe stelling

• Gebaseer op iemand se opinie

  • Subjektief en is oop vir debate n interpretasie

  • Gebaseer op iemand se opinie van bepaalde inligting

Ekonomiese Modelle

Ekonomiese objekte

• Goedere teenoor dienste

• Reële bates teenoor finansiële bates

• Kapitaal goedere

• Finansiële instrumente (spaarrekening, effektetrusts, aandele, dividende, kapitaalwins, staatseffek, volwassenheidsdatum, koeponbetaling)

• Werklike sektor teenoor monetêre sektor

Ekonomiese subjekte

• Huishoudings (nie-duursame teenoor duursame verbruikersgoedere, nut, wet van die vermindering van marginale nut)

• Maatskappye (eksplisiete teenoor implisiete koste, finale teenoor intermediêre produkte)

• Finansiële tussengangers

Grafieke

Liniêre verwantskap:

• Twee veranderlikes ‘n konstante verhouding het

• Grafiek word deur ‘n reguitlyn aangedui

Nie-liniêere verwantskap:

• Nie ‘n konstante verhouding tussen veranderlikes nie

• Word nie deur ‘n reguitlyn aangedui nie

Positiewe verwantskap:

• Beide veranderlikes saam toeneem of afneem (beweeg saam)

Negatiewe verwantskap:

• Veranderlikes in teenoorgestelde rigtings beweeg

• Een veranderlike toeneem sal die ander veranderlike afneem

Groeikoerse

• Tempo waarteen veranderlikes oor tyd verander

(huidige waarde-oorspronkilke waarde)/(oorspronklike waarde)*100=% %

Verminderende Marginale Opbrengste

• Verskil tussen ‘n reguit kromme en die konvekse kromme

  • Konvekse kromme neem verminderende marginale opbrengste in ag

• Verteenwoordig verskillende ekonomiese voorstelle

• Beide toon ‘n verwantskap wat ‘n verruiling tussen die twee produkte veroorsaak

• Elke bykomende eenheidvan opbrengs sal lei tot al hoe Kleiner toenames in opbrengste

• Totale hoeveelheid uitsette neem toe, maar die hoeveelheid opbrengste van een inset tot die volgende daal

• Neem die hoeveelheid uitsette toe, maar ‘n mens baat minder soos wat meer gerpoduseer word

Sirkulêre Vloeidiagram

• Verhouding tussen alle huishoudings en alle firmas in die ekonomie

  • Huishoudings spandeer meerderheid van hul geld op produkte en dienste wat hulle aansakf by alle firmas

  • Firmas gebruik dan die geld om alle goedere te produseer en arbeiders te betaal

  • Vind op twee markte plaas:

  • Goedere- en dienstemark: Firmas verkoop hul goedere en dienste aan huishoudings

  • Arbeidsmark: Huishoudings verkoop hul arbeid aan firmas

  • Albei is afhanklik van mekaar

• Spare vloei na finansiële middelgangers (banke) toe

• Vloei van geld vanaf huishoudings en firmas na die regering

• Plaaslike ekonomie is deel van die groter, globale ekonomie

   

• Lekkasies – Geld wat uit die ekonomie ontsnap

  • Geld nie terugvloei na die siklus tussen firmas en huishoudings nie

  • Dit verminder die hoeveelheid geld wat in die ekonomie beskikbaar is

  • Invoere want geld moet verruil word om invoere te betaal

• Inspuitings – Geld wat die ekonomie binnekom

  • Banke leen die “gespaarde” geld aan huishoudings en firmas en dan is dit in die siklus terugvloei

  • Owerheidsbesteding want dit sit hulpbronne terug in die ekonomie in

  • Uitvoere want ander lande moet die plaaslike ekonomie geld gee in ruil vir die produk of diens wat ons produseer