Chapter 11 – Muscular System: Comprehensive Bullet-Point Notes
How Skeletal Muscles Produce Movement
- Force produced by contracting skeletal muscle is transmitted to bones via tendons ➔ bone(s) move
- Basic mechanical schema
- Bones = levers
- Joints = fulcrums (pivot points)
- Effort (E) = muscle contraction pulling on tendon
- Load (L) = weight of body part/objects being moved
- Most muscles span at least one joint and attach to two bones
- Origin = attachment on stationary bone (usually proximal)
- Insertion = attachment on moveable bone (usually distal)
- Contraction pulls insertion toward origin
Lever Systems & Mechanical Advantage
- Lever = rigid bar that moves about a fulcrum; in body, bone acts as lever
- Three classes (location of F = fulcrum, E = effort, L = load)
- First-class (F between E & L) – rare; e.g., atlanto-occipital joint extending head (posterior neck muscles supply effort)
- Second-class (L between F & E) – always powerful; e.g., plantar-flexion when rising on toes (gastrocnemius/soleus supply effort, ball of foot = fulcrum, body weight = load)
- Third-class (E between F & L) – most common; favors speed & ROM; e.g., elbow flexion (biceps brachii supplies effort, elbow joint = fulcrum, hand = load)
- Mechanical advantage (MA) = MA = \frac{L}{E} = \frac{length{effort\,arm}}{length{load\,arm}}
- 2nd-class levers: MA > 1 (force advantage)
- 3rd-class levers: MA < 1 (speed & distance advantage)
Fascicle Arrangement & Functional Consequences
- Muscle fibers grouped into fascicles; orientation relative to tendon determines power vs. ROM
- Parallel & Fusiform → long excursion, moderate force (e.g., sternohyoid, digastric)
- Circular (sphincter) → control openings (e.g., orbicularis oculi)
- Triangular (convergent) → versatile pull directions (e.g., pectoralis major)
- Pennate types (uni-, bi-, multi-) → high fiber density, great force, limited ROM (e.g., extensor digitorum longus [uni], rectus femoris [bi], deltoid [multi])
Coordination Within Muscle Groups
- Muscles seldom work alone; typically arranged in antagonistic pairs around joints
- Agonist (prime mover) – chiefly responsible for action
- Antagonist – opposes agonist; provides control & smoothness
- Synergist – assists prime mover; adds force or stabilizes origin (fixator subtype)
Principles for Naming Skeletal Muscles
- Location (e.g., tibialis anterior)
- Relative size (maximus, minimus, longus, brevis, vastus, major/minor, latissimus, longissimus, magnus)
- Shape (deltoid, trapezius, serratus, rhomboid, orbicularis, piriformis, quadratus, platys, gracilis, pectinate)
- Direction of fascicles (rectus = parallel, transverse = perpendicular, oblique = diagonal)
- Number of origins (biceps = 2, triceps = 3, quadriceps = 4)
- Origin & insertion points (sternocleidomastoid – sternum/clavicle → mastoid process)
- Action produced (flexor, extensor, abductor, adductor, levator, depressor, supinator, pronator, tensor, sphincter, rotator)
- Combinations are common (e.g., fibularis longus = location + size)
Regional Survey of Major Skeletal Muscles (Selected Origins, Insertions, Actions)
Head & Face
- Orbicularis oris – O: encircles mouth | I: skin at mouth corners | A: closes/protrudes lips (kissing, whistling)
- Zygomaticus major/minor, Risorius, Platysma, etc. – move skin for facial expression
- Masseter – O: zygomatic arch & maxilla | I: mandible | A: elevates mandible (strongest mastication muscle)
- Extra-ocular set (6) – precise eye movements; all originate in orbit & insert on sclera
- Superior/Inferior/Medial/Lateral recti; Superior/Inferior obliques
- Levator palpebrae superioris – lifts upper eyelid
Neck
- Sternocleidomastoid (SCM) – O: sternum & clavicle | I: mastoid process | A: bilateral neck flexion; unilateral rotation to opposite side
- Suprahyoid group (digastric, stylohyoid, mylohyoid, geniohyoid) – elevate hyoid, floor of mouth; aid swallowing
- Infrahyoid group (sternohyoid, omohyoid, sternothyroid, thyrohyoid) – depress hyoid/larynx; stabilize during speech & swallowing
- Scalene anterior/medius/posterior – elevate ribs 1–2 (deep inspiration); flex/rotate neck
Thorax – Breathing
- Diaphragm – principle inspiratory muscle; contraction flattens central tendon, expands thoracic cavity
- External intercostals – elevate ribs; inspiration
- Internal/Innermost intercostals – forceful expiration (depress ribs)
Shoulder (Pectoral Girdle Movers)
- Pectoralis minor – ribs → coracoid; protracts & rotates scapula downward
- Serratus anterior (“boxer’s muscle”) – ribs 1–8 → vertebral border of scapula; protracts & upwardly rotates scapula
- Trapezius – occiput/C7–T12 → clavicle, acromion, spine; upper: elevate/up-rotate, mid: retract, lower: depress scapula
- Levator scapulae, Rhomboid major/minor – elevate & retract scapula, downward rotation
Thorax/Shoulder – Humerus Movers (Axial & Scapular)
- Pectoralis major – adducts & medially rotates arm; clavicular head flexes, sternocostal head extends flexed arm
- Latissimus dorsi (“swimmer’s muscle”) – extends, adducts, medially rotates arm; draws arm down & back
- Deltoid (multi-action) – anterior flex/medial rotate; lateral abduct; posterior extend/lateral rotate
- Rotator cuff (SITS): Subscapularis, Supraspinatus, Infraspinatus, Teres minor – collectively stabilize glenohumeral joint & rotate humerus
- Teres major & Coracobrachialis – assist extension, adduction, flexion respectively
Arm – Elbow/Radioulnar Movers
- Biceps brachii – flexes elbow, supinates forearm, weak shoulder flexor
- Brachialis – primary elbow flexor in any forearm position
- Brachioradialis – elbow flexor best in mid-pronation
- Triceps brachii – chief elbow extensor; long head assists shoulder extension
- Anconeus – minor elbow extender
- Pronator teres & Pronator quadratus – pronation
- Supinator – supination
Forearm – Wrist/Hand/Finger Movers
- Flexor compartment (anterior):
- Superficial: flexor carpi radialis, palmaris longus, flexor carpi ulnaris, flexor digitorum superficialis
- Deep: flexor pollicis longus, flexor digitorum profundus
- Extensor compartment (posterior):
- Superficial: extensor carpi radialis longus/brevis, extensor digitorum, extensor digiti minimi, extensor carpi ulnaris
- Deep: abductor pollicis longus, extensor pollicis longus/brevis, extensor indicis
- Intrinsic hand (thenar, hypothenar, lumbricals, interossei) – fine digital control; allow opposition, grip adjustment, ab/adduction of digits
Abdominal Wall
- Rectus abdominis – trunk flexion, abdominal compression (defecation, childbirth, forced exhalation)
- External & Internal obliques – bilateral trunk flexion/compression; unilateral lateral flexion & rotation (external rotates trunk to opposite side)
- Transversus abdominis – deepest; pure abdominal compression
- Quadratus lumborum – fixes 12th rib during inspiration; lateral trunk flexion; “hip-hike” RMA
Pelvic Floor & Perineum
- Levator ani complex (pubococcygeus, puborectalis, iliococcygeus) plus Ischiococcygeus form pelvic diaphragm
- Support pelvic viscera, resist intra-abdominal pressure, aid continence
- Superficial & deep perineal muscles (bulbospongiosus, ischiocavernosus, transverse perineals, urethral/anal sphincters) govern micturition, sexual function, defecation
Back – Vertebral Column Movers & Postural Muscles
- Erector spinae (Iliocostalis, Longissimus, Spinalis) – principal extensors, maintain posture, lateral flexion
- Transversospinalis group (Semispinalis, Multifidus, Rotatores) – fine adjustments, rotation opposite side
- Segmental (Interspinales, Intertransversarii) – proprioception, stabilization
- Splenius capitis/cervicis & Scalenes – head/neck extension, lateral flex, rotation
Gluteal Region – Hip Movers
- Gluteus maximus – powerful hip extensor & external rotator (rising, climbing)
- Gluteus medius/minimus & Tensor fasciae latae – hip abduction & medial rotation; stabilize pelvis during gait
- Iliopsoas (psoas major + iliacus) – strongest hip flexor; also trunk flexor when femur fixed
- Short lateral rotators (piriformis, obturators, gemelli, quadratus femoris) – stabilize & externally rotate femur
- Adductor group (longus, brevis, magnus, pectineus, gracilis) – adduction; assist flexion or extension depending on fibers
Thigh – Knee Movers (Quadriceps & Hamstrings)
- Quadriceps femoris (rectus femoris, vastus lateralis/medialis/intermedius) – knee extension; rectus also hip flexion
- Sartorius – “tailor’s muscle”; hip flex/abduct/lat-rotate + knee flex (sitting cross-legged)
- Hamstrings (biceps femoris, semitendinosus, semimembranosus) – hip extension, knee flexion; crucial in gait & propulsion
Leg – Ankle & Toe Movers
- Anterior compartment – tibialis anterior (dorsiflex + inversion), extensor hallucis longus, extensor digitorum longus, fibularis tertius
- Lateral compartment – fibularis (peroneus) longus & brevis (eversion + plantar flexion)
- Superficial posterior – gastrocnemius, soleus, plantaris (plantar-flexion; gastrocnemius also knee flexion)
- Deep posterior – popliteus (unlocks knee), tibialis posterior (inversion + PF), flexor digitorum longus, flexor hallucis longus
- Dorsum: extensor hallucis brevis, extensor digitorum brevis – extend hallux & toes 2-4
- Plantar layers:
- Abductor hallucis, flexor digitorum brevis, abductor digiti minimi
- Quadratus plantae, lumbricals
- Flexor hallucis brevis, adductor hallucis, flexor digiti minimi brevis
- Dorsal & plantar interossei (toe ab/adduction)
Common Musculoskeletal Injuries & Disorders
- Running injuries – mostly knee; often due to poor training. Managed with PRICE, NSAIDs, corticosteroid injections, rehab
- Compartment syndrome – ↑ pressure in fascial compartment ➔ vascular & neural compromise; untreated ➔ scar/contracture
- Plantar fasciitis – chronic irritation of plantar aponeurosis at calcaneal origin; managed with ice/heat, stretching, weight loss, orthoses, steroids, surgery
Ethical / Practical Considerations
- Understanding lever classes & fascicle design informs ergonomic design, rehabilitation protocols, and athlete training
- Muscle nomenclature standardization allows clear communication across clinical & research settings
- Awareness of compartment syndrome highlights importance of timely diagnosis to prevent permanent disability