Najwyższa Izba Kontroli

NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podlegającym Sejmowi RP. NIK jestniezależny od władzy wykonawczej, posiada odrębną od innych urzędów administracji rządowej strukturę i przysługują uprawnienia kontrolne określone w ustawie.

Przyjęta w Konstytucji zasada wg. której NIK podlega Sejmowi RP, oznacza, że praca NIK umożliwia parlamentowi korzystanie z przysługujących mu uprawnień kontrolnych:

• Sejm i jego organy mogą zlecać NIK przeprowadzenie kontroli działań rządu i innych organów władzy

• NIK musi przedstawić posłom ocenę realizacji budżetu państwa izałożeń polityki pieniężnej przez rząd

• NIK wyraża opinię o tym, czy parlament powinien udzielić rządowi absolutorium (uznać jego działania za prawidłowe)

• NIK co roku składa w Sejmie sprawozdanie ze swojej działalności i informuje posłów o wuynikach prowadzonych kontroli

Bieżącymi pracami Izby kieruje Prezes NIK****, który indywidualnie odpowiada przed parlamentem. Wybiera go Sejm, za zgodą Senatu, na 6-letnią kadencję. Ta sama osoba nie może pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje. Prezesowi NIK przysłiuguje immunitet (ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji).

Działanie NIK nadzoruje Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. Do jego zadań należą:

• zatwierdzanie analizy wykonania budżetu przez rząd

• zatwierdzenie rocznych sprawozdań z działalności NIK

W jego skład wchodzą:

1. Prezes NIK

2. trzej wieprezesi

3. dyrektor generalny

4. czternastu członków.

Kontrole NIK

Działania NIK mają dać obywatelom informacje o tym, jak wykorzystywane są środki pochodzące z płaconych przez nich podatków. Corocznie NIK przeprowadza kontrolę wykonania budżetu państwa przez rząd i podlegające mu organy. Jej wyniki są przedstawiane w przekładanej Sejmowi Analizie wykonaniabudżetu państwa i założeń polityki pieniężnej.

Grupy które kontroluje NIK:

1. Pierwsza grupa - podmioty tóre NIK ma obowiązek kontrolować (organy administracji rządowej, Narodowy Bank Polski, uniwersytety, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki wojskowe)

2. Druga grupa - organy samorządu terytorialnego, instytucje i służby komunalne

3. Trzecia grupa -instytucje państwowe (przedsiębiorstwa, fundacje, stowarzyszenia). NIK może kontrolować ich działalność, jeśli wykonują zadaniazlecone przez państwo, mają wobec niego zobowiązania finansowe lubwykorzystują państwowy majątek.

Trybunał Konstytucyjny

jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

• orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami

• orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi

• orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej

• odpowiadanie na pytanie prawne

• sygnalizowanie luk w prawie

• rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

  Skład Trybunału Konstytucyjnego:

• 15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (bez prawa do reelekcji) - kandydatów może zgłosić grupa min. 50 posłów lub Prezydium Sejmu RP

• Prezes Trybunału Konstytucyjnego - kieruje pracam TK, reprezentuje go w kontaktach z innymi organami i instytucjami

• Wiceprezes TK

Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP. Wybiera ich spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne (organ TK, w jego skład wchodzą wszyscy powołani przez Sejm sędziowie TK)

Działanie Trybunału Konstytucyjnego

TK zaczyna rozpatrywać, czy dsany akt prawny jest zgodny z Konstytucją na wniosek uprawnionych podmiotów, w odpowiedzi na pytania prawne oraz po wniesieniu skargi konstytucyjnej. Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.

Uprawnione podmioty to:

• prezydent,

• Marszałek Sejmu,

• Marszałek Senatu,

• premier,

• grupa min. 50 posłów lub min. 30 senatorów,

• I Prezes Sądu Najwyższego,

• Prezes NSA,

• Prokurator generalny,

• Prezes Naczelnej Izby Kontroli,

• Rzecznik Praw Obywatelskich,

• Krajowa Rada Sądownictwa,

• organy samorządu terytorialnego,

• ogólnokrajowe organy związków zawodowych

• kościoły i związki wyznaniowe.

W zależności od rozptrywanej sprawy w postępowaniu uczestniczą:

• podmiot składający wniosek/skargę

• organ wydający akt, którego dotyczy wniosek/skarga

• sąd, który zadaŁ pytanie prawne

• organ sytuowany partii politycznej, jeśli rozstrzygany probem dotyczy legalności jej funkcjonowania

• organy państwa, między którymi doszło do sporu kompetecyjnego

Trybunał Stanu

organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji.

Kompetencje Trybunału Stanu

Głównym zadaniem TS jest orzekanie o odpowiedzialności konstytuucyjnej osób pełniących najwyższe stanowiska w panstwie. Mogą przed nim stanąć:

• Prezydent

• Premier

• członkowie rządu

• osoby którym premier powierzył kierowanie ministerstwem

• Prezes NBP

• Prezes NIK

• członkowieKrajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych RP

• posłowie i senatorowie (tylko w związku z art. 107 Konstytucji - ograniczenie w prowadzeniu działalności gospodarczych)

Kary wymierzane przez TS:

• zakaz piastowania stanowisk państwowych

• utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)

• odebranie praw wyborczych

• utratę orderów oraz odznaczeń

• kary, które przewiduje kodeks karny

Skład TS:

• przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego

• dwóch zastępców

• 16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

[źródło: https://www.na6.pl/wos/trybunal_konstytucyjny_i_trybunal_stanu dostęp: 23.10.2022]

Prokuratura

została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.

W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r.

Skład prokuratury:

• Prokurator Generalny

• Prokurator Krajowy i pozostali zaqstępcy Prokuratora Generalnego

• prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Prokuratory Krajoej, prokuratur regionalnych, okręgowych, regionowych)

• prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej

[źródło: https://www.na6.pl/wos/prokuratura dostęp: 23.10.2022]

Kompetencje prokuratury:

• prowadzenie/nadzorowanie postępowania przygotowawczego w przypadku spraw karnych, także poprzez sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,

• nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu,

• współpraca z jednostkami naukowymi w kwestii prowadzenia badań nad przestępczością,

• podejmowanie działalności zmierzającej do ujednolicenia i prawidłowości stosowania prawa w sądach,

• wytaczanie powództw w sprawach karnych oraz cywilnych,

• koordynacja działań innych organów państwowych w zakresie ścigania przestępstw,

• współdziałanie z innymi jednostkami w celu zapobiegania przestępczości,

• opiniowanie projektów niektórych aktów normatywnych.

[źródło: https://eszkola.pl/wos/prokuratura-w-polsce-8043.html dostęp: 23.10.2022]

Instytut Pamięci Narodowej

Instyucja naukow-badawcza o uprawnieniach śledczych. Na jej czele stoi Prezes IPN, powołany przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję, ta sama osoba nie może pełnić funkcji przez więcej niż 2 kadencje. Kandydata na prezesa zgłasza Kolegium IPN - w jego skład wchodzi 9 członków wybieranych na 6-letnią kadencję. 5 z nich powołuje Sejm, po dwóch wskazuje Sejm i Prezydent.

Do zadań IPN należą:

• gromadzenie i zarządzanie dokumentami organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonymi od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.,

• ściganie zbrodni nazistowskich i komunistycznych,

• prowadzenie działalności edukacyjnej,

• poszukiwanie miejsc spoczynku osób poległych w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego,

• wydawanie opinii w zakresie tego, czy nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej symbolizują bądź propagują komunizm lub inny ustrój totalitarny

[źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Instytut_Pami%C4%99ci_Narodowej dostęp: 23.10.2022]

Rzecznik Praw Obywatelskich

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) istnieje od 1 stycznia 1988 roku. Jest to „jednoosobowy organ władzy państwowej, pełniący funkcję ombudsmana”. Podstawę prawną działalności Rzecznika stanowią Konstytucja RP oraz Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z 15 lipca 1987 roku. Gwarancją niezależności RPO jest przysługujący mu immunitet.

Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany jest przez Sejm (i za zgodą Senatu). Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i formalnie nie może dana osoba pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje.

W pewnych przypadkach osoba piastująca urząd RPO może być go pozbawiona – dzieje się tak, jeśli:

• sądownie stwierdzono, iż oświadczenie lustracyjne Rzecznika jest fałszywe,

• osoba zrzeka się sprawowania swojej funkcji,

• Rzecznik nie ma już możliwości pełnienia swoich obowiązków ze względu na chorobę, ułomność bądź brak sił – co znajduje potwierdzenie w odpowiednim orzeczeniu lekarskim,