Instytucje strzegące praworządności

\

^^Najwyższa Izba Kontroli^^

NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podlegającym Sejmowi RP. NIK jestniezależny od władzy wykonawczej, posiada odrębną od innych urzędów administracji rządowej strukturę i przysługują uprawnienia kontrolne określone w ustawie.

\
Przyjęta w Konstytucji zasada wg. której NIK podlega Sejmowi RP, oznacza, że praca NIK umożliwia parlamentowi korzystanie z przysługujących mu uprawnień kontrolnych:

• Sejm i jego organy mogą zlecać NIK przeprowadzenie kontroli działań rządu i innych organów władzy
• NIK musi przedstawić posłom ocenę realizacji budżetu państwa izałożeń polityki pieniężnej przez rząd
• NIK wyraża opinię o tym, czy parlament powinien udzielić rządowi absolutorium (uznać jego działania za prawidłowe)
• NIK co roku składa w Sejmie sprawozdanie ze swojej działalności i informuje posłów o wuynikach prowadzonych kontroli

\
Bieżącymi pracami Izby kieruje Prezes NIK, który indywidualnie odpowiada przed parlamentem. Wybiera go Sejm, za zgodą Senatu, na 6-letnią kadencję. Ta sama osoba nie może pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje. Prezesowi NIK przysłiuguje immunitet (ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji).

\
Działanie NIK nadzoruje Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. Do jego zadań należą:

• zatwierdzanie analizy wykonania budżetu przez rząd

• zatwierdzenie rocznych sprawozdań z działalności NIK

  </p>

^^W jego skład wchodzą:^^

1. Prezes NIK
2. trzej wieprezesi
3. dyrektor generalny
4. czternastu członków.

\

^^Kontrole NIK^^

Działania NIK mają dać obywatelom informacje o tym, jak wykorzystywane są środki pochodzące z płaconych przez nich podatków. Corocznie NIK przeprowadza kontrolę wykonania budżetu państwa przez rząd i podlegające mu organy. Jej wyniki są przedstawiane w przekładanej Sejmowi Analizie wykonaniabudżetu państwa i założeń polityki pieniężnej.

\

^^Grupy które kontroluje NIK:^^

1. Pierwsza grupa - podmioty tóre NIK ma obowiązek kontrolować (organy administracji rządowej, Narodowy Bank Polski, uniwersytety, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki wojskowe)
2. Druga grupa - organy samorządu terytorialnego, instytucje i służby komunalne
3. Trzecia grupa -instytucje państwowe (przedsiębiorstwa, fundacje, stowarzyszenia). NIK może kontrolować ich działalność, jeśli wykonują zadaniazlecone przez państwo, mają wobec niego zobowiązania finansowe lubwykorzystują państwowy majątek.

\

^^Trybunał Konstytucyjny^^

jest dość specyficznym organem wymiaru sprawiedliwości bowiem został powołany do sądzenia tworzonego prawa. Do jego zadań należy badanie i osądzanie prawa z punktu widzenia jego legalności. Trybunał Konstytucyjny stoi na straży polskiej konstytucji. Dba o to by była ona nadrzędnym aktem w państwie. Trybunał jest organem niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jego odrębność jest także widoczna w ramach samej władzy sądowniczej w stosunku do Trybunału Stanu i innych sadów.

\
\

^^Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego^^

• orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• orzekanie o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• orzekanie o zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją i ratyfikowanymi umowami

• orzekanie o zgodności z konstytucją celów i programów partii politycznych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwowymi

• orzekanie w sprawie skargi konstytucyjnej

• odpowiadanie na pytanie prawne

• sygnalizowanie luk w prawie

• rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta

  <br /> </p>

  ^^Skład Trybunału Konstytucyjnego:^^

• 15 sędziów wybranych przez Sejm na 9 lat (bez prawa do reelekcji) - kandydatów może zgłosić grupa min. 50 posłów lub Prezydium Sejmu RP

• Prezes Trybunału Konstytucyjnego - kieruje pracam TK, reprezentuje go w kontaktach z innymi organami i instytucjami

• Wiceprezes TK

\
Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP. Wybiera ich spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne (organ TK, w jego skład wchodzą wszyscy powołani przez Sejm sędziowie TK)

\

Działanie Trybunału Konstytucyjnego

TK zaczyna rozpatrywać, czy dsany akt prawny jest zgodny z Konstytucją na wniosek uprawnionych podmiotów, w odpowiedzi na pytania prawne oraz po wniesieniu skargi konstytucyjnej. Orzeczenia wydawane przez Trybunał są ostateczne i zapadają większością głosów.

^^Uprawnione podmioty to:^^

• prezydent,
• Marszałek Sejmu,
• Marszałek Senatu,
• premier,
• grupa min. 50 posłów lub min. 30 senatorów,
• I Prezes Sądu Najwyższego,
• Prezes NSA,
• Prokurator generalny,
• Prezes Naczelnej Izby Kontroli,
• Rzecznik Praw Obywatelskich,
• Krajowa Rada Sądownictwa,
• organy samorządu terytorialnego,
• ogólnokrajowe organy związków zawodowych
• kościoły i związki wyznaniowe.

\

^^W zależności od rozptrywanej sprawy w postępowaniu uczestniczą:^^

• podmiot składający wniosek/skargę
• organ wydający akt, którego dotyczy wniosek/skarga
• sąd, który zadaŁ pytanie prawne
• organ sytuowany partii politycznej, jeśli rozstrzygany probem dotyczy legalności jej funkcjonowania
• organy państwa, między którymi doszło do sporu kompetecyjnego

\

^^Trybunał Stanu^^

organ, który został powołany do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze państwowe stanowiska. Trybunał Stanu jest organem niezależnym i oddzielnym od innych władz sądowniczych. Przed Trybunałem odpowiadają osoby za naruszenie konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie sprawowania swojej funkcji.

\

^^Kompetencje Trybunału Stanu^^

Głównym zadaniem TS jest orzekanie o odpowiedzialności konstytuucyjnej osób pełniących najwyższe stanowiska w panstwie. Mogą przed nim stanąć:

• Prezydent
• Premier
• członkowie rządu
• osoby którym premier powierzył kierowanie ministerstwem
• Prezes NBP
• Prezes NIK
• członkowieKrajowej Rady Radiofonii i Telewizji
• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych RP
• posłowie i senatorowie (tylko w związku z art. 107 Konstytucji - ograniczenie w prowadzeniu działalności gospodarczych)

\

^^Kary wymierzane przez TS:^^

• zakaz piastowania stanowisk państwowych
• utratę sprawowanych dotychczas funkcji oraz stanowisk (w przypadku posłów i senatorów zakaz sprawowania mandatu)
• odebranie praw wyborczych
• utratę orderów oraz odznaczeń
• kary, które przewiduje kodeks karny

\
\

^^Skład TS:^^

• przewodniczący Trybunału Stanu, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
• dwóch zastępców
• 16 członków wybieranych przez Sejm spośród posłów i senatorów (na czas kadencji Sejmu), co najmniej połowa z nich powinna posiadać kwalifikacje sędziowskie.

\
[źródło: https://www.na6.pl/wos/trybunalkonstytucyjnyitrybunalstanu dostęp: 23.10.2022]

\

^^Prokuratura^^

została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.

W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r.

\

^^Skład prokuratury^^:

• Prokurator Generalny
• Prokurator Krajowy i pozostali zaqstępcy Prokuratora Generalnego
• prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Prokuratory Krajoej, prokuratur regionalnych, okręgowych, regionowych)
• prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej

[źródło: https://www.na6.pl/wos/prokuratura dostęp: 23.10.2022]

\

^^Kompetencje prokuratury:^^

\

• prowadzenie/nadzorowanie postępowania przygotowawczego w przypadku spraw karnych, także poprzez sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,
• nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu,
• współpraca z jednostkami naukowymi w kwestii prowadzenia badań nad przestępczością,
• podejmowanie działalności zmierzającej do ujednolicenia i prawidłowości stosowania prawa w sądach,
• wytaczanie powództw w sprawach karnych oraz cywilnych,
• koordynacja działań innych organów państwowych w zakresie ścigania przestępstw,
• współdziałanie z innymi jednostkami w celu zapobiegania przestępczości,
• opiniowanie projektów niektórych aktów normatywnych.

\
[źródło: https://eszkola.pl/wos/prokuratura-w-polsce-8043.html dostęp: 23.10.2022]

\

^^Instytut Pamięci Narodowej^^

Instyucja naukow-badawcza o uprawnieniach śledczych. Na jej czele stoi Prezes IPN, powołany przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję, ta sama osoba nie może pełnić funkcji przez więcej niż 2 kadencje. Kandydata na prezesa zgłasza Kolegium IPN - w jego skład wchodzi 9 członków wybieranych na 6-letnią kadencję. 5 z nich powołuje Sejm, po dwóch wskazuje Sejm i Prezydent.

Do zadań IPN należą:

• gromadzenie i zarządzanie dokumentami organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonymi od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.,
• ściganie zbrodni nazistowskich i komunistycznych,
• prowadzenie działalności edukacyjnej,
• poszukiwanie miejsc spoczynku osób poległych w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego,
• wydawanie opinii w zakresie tego, czy nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej symbolizują bądź propagują komunizm lub inny ustrój totalitarny

\
[źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/InstytutPami%C4%99ciNarodowej dostęp: 23.10.2022]

\

^^Rzecznik Praw Obywatelskich^^

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) istnieje od 1 stycznia 1988 roku. Jest to „jednoosobowy organ władzy państwowej, pełniący funkcję ombudsmana”. Podstawę prawną działalności Rzecznika stanowią Konstytucja RP oraz Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z 15 lipca 1987 roku. Gwarancją niezależności RPO jest przysługujący mu immunitet.

Rzecznik Praw Obywatelskich wybierany jest przez Sejm (i za zgodą Senatu). Kadencja Rzecznika trwa 5 lat i formalnie nie może dana osoba pełnić urzędu dłużej niż przez 2 kadencje.

W pewnych przypadkach osoba piastująca urząd RPO może być go pozbawiona – dzieje się tak, jeśli:

• sądownie stwierdzono, iż oświadczenie lustracyjne Rzecznika jest fałszywe,
• osoba zrzeka się sprawowania swojej funkcji,
• Rzecznik nie ma już możliwości pełnienia swoich obowiązków ze względu na chorobę, ułomność bądź brak sił – co znajduje potwierdzenie w odpowiednim orzeczeniu lekarskim,

\
\
\