Comunicación e gramática galega

Comunicación: Estudo dos Textos

Texto Xornalístico

• Obxectivo: Transmitir información a un gran número de persoas.

• Principais medios: Radio, televisión, Internet, e redes sociais.

• Linguaxe:

  • Escrita

  • Oral

  • Imaxes e/ou videos

• Elementos:

  • Lingüísticos:

    • Palabra (oral ou escrita)

    • Nivel de lingua estándar

    • Estilo claro, enunciados breves, vocabulario sinxelo

  • Non lingüísticos:

    • Imaxes, fotos, táboas, gráficos

    • Vídeos, arquivos de son, hiperligazóns (xornais dixitais).

Xéneros Xornalísticos

• Informativos

  • Transmiten información obxectiva.

  • Exemplos:

    • Noticia

    • Reportaxe

• De Opinión

  • Analizan e comentan feitos subxectivamente.

  • Exemplos:

    • Editorial

    • Artigo de opinión

    • Crítica

• Mixtos

  • Combinan información e opinión.

  • Exemplos:

    • Entrevista

    • Crónica

A Noticia

• Definición: Narración obxectiva dun feito de actualidade.

• Estrutura:

  • Titular:

    • Frase breve que resume o tema.

    • Atrae a atención do lector.

    • Pode ter antetítulo ou subtítulo.

    • Características:

      • Brevidade e claridade.

      • Frases afirmativas.

      • Uso de substantivos e verbos.

      • Ausencia de signos de puntuación.

  • Entrada:

    • Primeiro parágrafo con elementos principais.

  • Corpo:

    • Desenvolve o contido en detalle.

    • Información en orde decrecente de importancia (pirámide invertida).

• Os seis W:

  • Que? (What)

  • Quen? (Who)

  • Onde? (Where)

  • Cando? (When)

  • Como? (How)

  • Por que? (Why)

Formas Nominais do Verbo

• Definición: Infinitivo, xerundio e participio.

• Características:

  • Non expresan modo nin tempo.

  • Non teñen morfemas de número e persoa (excepto o infinitivo conxugado).

  • Non son núcleo do predicado.

O Participio

• Función: Expresa acción rematada.

• Uso: Semellante ao adxectivo.

• Flexión: Xénero e número.

• Formación:

  • I conxugación: -ado (cantado).

  • II e III conxugacións: -ido (comido, vivido).

• Exemplo: As cadeiras están recollidas.

• Complementos: Pode levar complementos e suxeito.

  • Exemplo: Labraron a leira anegada pola chuvia.

O Xerundio

• Función: Expresa acción en proceso.

• Uso: Semellante ao adverbio.

• Formación: -ndo (cantando, comendo, vivindo).

• Exemplo: Marchou chorando.

• Complementos: Pode levar suxeito e complementos.

  • Exemplo: Comezou a conferencia loando as súas compañeiras.

O Infinitivo

• Función: Expresa a acción na súa esencia.

• Uso: Semellante ao substantivo.

• Tipos:

  • Non Persoal: (cantar, comer, vivir).

    • Carece de morfemas de número e persoa.

    • Úsase nas perifrases verbais.

    • Funcións dun substantivo.

  • Persoal ou Conxugado:

    • Característico do galego e do portugués.

    • Ten morfemas de número e persoa.

    • Exemplo: De sairdes con tempo, mercade vós o pan.

• Conxugación do Infinitivo Persoal (comer):

  • 1ª persoa:

    • Singular: comer

    • Plural: comermos

  • 2ª persoa:

    • Singular: comeres

    • Plural: comerdes

  • 3ª persoa:

    • Singular: comer

    • Plural: comeren

As Perífrases Verbais

• Definición: Expresión formada por verbo conxugado + infinitivo, xerundio ou participio (ás veces con preposición ou conxunción).

• Características:

  • Significación conxunta.

  • Unidade sintáctica (núcleo da frase verbal).

• Elementos:

  • Verbo auxiliar (achega persoa, número, tempo, modo, aspecto e voz).

  • Elemento de relación (preposición ou conxunción).

  • Verbo auxiliado (forma nominal: infinitivo, xerundio ou participio; achega o significado léxico).

• Tipos: Modais, temporais ou aspectuais.
  *Ten en conta:
  *Cando aparecen dous verbos xuntos que conservan o seu significado, trátase dun complexo verbal: deixeino arranxado, sei cantar… No caso das perífrases, o significado non é a suma dos dous verbos, senón o resultado da aparición conxunta de todos os elementos que a compoñen: botouse a chorar (comezou a chorar).

Os Adverbios

• Definición: Palabras que expresan circunstancias (lugar, tempo, modo, cantidade).

• Función Semántica: Modifican verbos, adxectivos ou outros adverbios.

• Morfoloxía: Invariábeis (sen xénero nin número), pero poden ter derivativos.

• Sintaxe: Núcleo dunha frase adverbial, con posibles modificadores.

A Frase Adverbial

• Funcións:

  • Modificador de adxectivos ou adverbios.

  • Complemento circunstancial (CC) ou atributo.

Clasificación Formal

• Simples: Un lexema (lonxe, antes).

• Compostos: Dous ou máis elementos soldados (pasadomañá).

• Locucións adverbiais: Dúas ou máis palabras con significado conxunto (de balde).

Clasificación Semántica

• Clases de adverbios: Lugar, tempo, modo, cantidade, afirmación, negación, dúbida.
  *Locucións adverbiais: funcionan como un adverbio e normalmente van precedidas de preposición.

As Preposicións

• Definición: Palabras invariábeis que enlazan unidades gramaticais.

• Locucións prepositivas: Grupos de palabras con función de preposición.

• Sintaxe: Relator na frase preposicional.
  *Lembra:
  *Algunhas contraen cos artigos e con algúns adxectivos determinativos: ás, nos, das, cuns, destes, nesa, naqueles
  *As preposicións de e en contraen co pronome tónico de 3ª persoa: dela, neles

A Frase Preposicional

• Estrutura: Relator (preposición) + Termo (frase nominal, substantiva, adverbial, pronome, oración).

• Funcións: Modificador, CC, suplemento, CD, CI.

As Conxuncións

• Definición: Palabras invariábeis con función gramatical que conectan unidades sintácticas.

• Locucións conxuntivas: Conxuncións combinadas con outras palabras (xa que, agás que).

Clasificación Segundo a Función

• Coordinantes: Unidades con mesma función sintáctica.

• Subordinantes: Expresan dependencia sintáctica.

As Interxeccións

• Definición: Palabras invariábeis (xeralmente breves) con significado dependente da entoación e contexto.
  *Interxeccións expresivas: expresan o estado de ánimo ou actitude do/a falante: ail, oh!, boh!, bah!…
  *Interxeccións apelativas: apelan ao oínte, procurando a súa reacción: ell, ola!, veña!…

Ortografía

Uso de S ou X

• Usase s:

  • Palabras que comezan por es- ou estra- (escasa, estrañar).

  • -x- intervocálico (esixencia).

• Escribense con s: almiscle, belisco, biscalño/a, biscoito, bisneto/a, esquerdo/a, lapis, mesquiño/a, mesquita, polisón, sentinela, torresmo, tisnar, vesgo, xasmin..
  *Non levan:
  *diminuir, subtraer, digresión (e derivados).

• A grafía x [I]: traxe, xastre. xustiza
  *Grupo consonántico [ks]: exame, próxima, fax

• Escribense con x (pronuncia [ks]):

  • Prefixos ex- e extra- (expresidenta, extraescolar).

  • Prefixos hexa- e sex- (hexaedro, sexaxésimo).

  • Rematan en -x (clímax, fax).

• Escribense con x (pronuncia []): Adxacente, cervexa, conxuntura, graxa, paixón, proxecto, sinxelo, vertixe, xema, xeo, xiringa, xordo, xugo.

Palabras con L ou LL

• Escríbense con l: ampola, apelido, balea, belo, cala, camelo, capela, crioulo, degolar.

• Escríbense con ll: agasallo, amalló, aparello, bacallau, baralla, burbulla, cella, coello, gargallada.
  Non teñen --: pa, pau, angula, amidón, gabián, moer, pla, vixiar, veo, voo, xeo, xeado…

Palabras con N ou Ñ

• Escríbense con n: aceno, albanel, boneca, cabana, cana, canón, cartolina, dano.

• Escríbense con ñ: amañecer, adiviña, camiño, campesiño, compoñente, demoño (e endemoñado/a), enxeño, estraño/a, focinho, mariña/o, men-ciña (e menciñeiro/a), mesquiño/a, montaña, muiño, rabaño, raíña, rañura, secaño/a, soño, testemuño, xuño…
  Non teñen n nin ñ: abotoar, ameaza, amoestar, apisoar, area, cadea, campá, comadroa, contido, coroa, doar, estrea, razoar…

Uso de Por Que, Porque e Porqué

• Por que

  • Interrogativo (Por que non chamaches?).

  • Preposición + conxunción (loita por que non haxa fame).

  • Preposición + relativo (motivo por que non chamei).

• Porque: Conxunción causal (Non te chamei porque cheguei tarde).

• Porqué: Substantivo (Descoñezo o porqué).

Uso de Conque e Con Que

• Conque: Conxunción consecutiva (Non quería esperar, conque marchei).

• Con que:

  • Preposición + interrogativo/exclamativo (Con que idea o dixo?).

  • Preposición + conxunción (chega con que o asine a directora).

  • Preposición + relativo (ferramenta con que arranxei a bicicleta).

As Perífrases Verbais

Temporais

• Futuro inmediato: Ir + infinitivo (Vou recoller a mesa).

• Inminencia: Estar a/para + infinitivo (O avión está para chegar).

• Obriga: Haber (de) + infinitivo, Haber (en forma impersoal) que + infinitivo, Ter que + infinitivo, Deber (de) + infinitivo (Hai que devolver o libro).

Modais

• Probabilidade ou dúbida: Haber (de) + infinitivo, Deber (de) + infinitivo (Deben de ser as tres).

Aspectuais

• Imperfectivas (acción en desenvolvemento): Estar + xerundio / estar a + infinitivo, Andar + xerundio / andar a + infinitivo, Levar + xerundio / levar a + infinitivo,Ir + xerundio, Vir + xerundio, Seguir + xerundio / seguir a + infinitivo,

• Perfectivas (acción rematada): Acabar de + infinitivo, Dar + participio (en contextos negativos), Levar + participio, Ter + participio (Acabo de avisar).

• Reiterativas (acción repetida): Volver (a) + infinitivo (Xa volven ser amigas).

• Incoativas (acción que comeza): Botar(se) a + infinitivo, Poñer(se)/pór(se) a + infinitivo, Comezar a + infinitivo, Dar en + infinitivo (Botouse a chover).

• Terminativas (acción no final do proceso): Chegar a + infinitivo, Acabar por + infinitivo (Chegou a ser xornalista).