części mowy

1. CZASOWNIK

   • nazywa czynności, stany

   • odpowiada na pytania co robi? co się z nim dzieje?

   • odmienia się przez: osoby, tryby, liczby, strony, czasy, rodzaje

   • tryby: oznajmujący (poszedł), przypuszczający(poszedłbyś), rozkazujący(pójdź)

   • CZASOWNIK Z LICZBIE MNOGIEJ MA RODZAJE MĘSKOOSOBOWY LUB NIEMĘSKOOSOBOWY

   • strony: czynna (zjadł obiad), bierna (obiad został zjedzony)

   • czasowniki przechodnie mają strony czynną i bierną, a czasowniki nieprzechodnie mają tylko stronę bierną

   • Czasownik występuje w formie osobowej lub nieosobowej. Czasowniki w formie osobowej informują nas o tym, kto wykonuje czynność, natomiast czasowniki w formie nieosobowej nie. Czasownikami nieosobowymi są bezokoliczniki, formy zakończone na -no i -to oraz imiesłowy.

2. RZECZOWNIK

   • nazywa osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, zjawiska lub pojęcia

   • odmienia się przez przypadki i liczby

   • !ma określony rodzaj! nie odmienia się przez rodzaje

     PRZYPADKI

     mianownik (kto? co?)

     dopełniacz (kogo? czego?)

     celownik (komu czemu?)

     biernik (kogo? co?)

     narzędnik (z kim? z czym?)

     miejscownik (o kim? o czym?)

     wołacz (o!)

   • niektóre rzeczowniki występują tylko w jednej liczbie (np. drzwi, powietrze)

3. LICZEBNIK

   • określa liczbę lub kolejność

   • odpowiada na pytania ile? który z kolei?

   • odmienia się przez przypadki, liczby (tylko l. porządkowe) i rodzaje (tylko l. główne i porządkowe)

   • PODZIAŁ LICZEBNIKÓW

     liczebniki
     zbiorowe	odmieniają się tylko przez przypadki, określają liczbę osób różnej płci, istot niedorosłych lub rzeczy np. czworo przyjaciół, sześcioro szczeniąt, czworo drzwi
     główne	określają liczbę osób, przedmiotów, zjawisk, odmieniają się przez przypadki i rodzaje, liczebniki typu tysiąc, milion, miliard, bilion odmieniają się przez przypadki i liczby np. sześć kotów
     ułamkowe	odmieniają się przez przypadki, liczebniki pół i półtora są nieodmienne np. pół metra
     porządkowe	wskazują kolejność/zajmnowane miejsce, odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje np. ósmy,czwarte,siedemdziesiąta

4. PRZYMIOTNIK

   • odpowiada na pytania jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?

   • odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje

   • !przymiotnik, tak jak rzeczownik, ma w liczbie mnogiej rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy!

   • stopniowanie przymiotników: stopień równy → stopień wyższy → stopień najwyższy , są dwa rodzaje stopniowania, stopniowanie proste i opisowe (kolorowy, bardziej kolorowy, najbardziej kolorowy) , stopniowanie proste dzieli się na regularne (np. smutny, smutniejszy, najsmutniejszy) i nieregularne (zły, gorszy, najgorszy)

5. IMIESŁÓW

   imiesłowy
   przymiotnikowe przysłówkowe czynne -ący -ąca -ące bierne -ty -ta -te, -ny -na -ne, -ony -ona -one współczesne ąc uprzednie -wszy -łszy

6. ZAIMEK

   • zastępuje inne częsci mowy (rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, przysłówki)

   • odmienia się przez przypadki (tylko zaimki zastępujące odmienne częsci mowy), liczby i rodzaje (tylko zaimki zastępujące przymiotniki)

   • zastępują	pytanie	przykłady
     rzeczownik	kto? co?	ja, ona, wy, kto, co, nikt, nic, to, cokolwiek
     przymiotnik	jaki? który? czyj?	mój, nasz, jaki, taki, czyj, któryś,
     liczebnik	ile?	ile, ileś, tyle, wszystko, trochę
     przysłówek	jak? gdzie? kiedy?	jakoś, wtedy, wszędzie, nigdzie, nigdy, zawsze

   • wskazują nadawcę wypowiedzi, obiorce oraz osoby lub przedmioty (ja, ty, on, ona, my, wy, oni, one i ich formy)

   • wskazują na przynależność osoby/przedmioty do kogość/czegoś (mój, swój, twój, jej, jego, nasz, wasz, ich)

   • służą do tworzenia pytań o coś (np. kto)

   • wskazują na coś, o czym była mowa wcześniej w wypowiedzi lub na które pokazuje się gestem (ta, ten, to, tamten, taki, tu, tam, tędy)

   • łączą zdania podrzędne z nadrzędnymi

   • wskazują na bliżej nieokreślone osoby, przedmioty, cechy (ktoś, coś, gdzieś, kiedyś, jakiś, kogoś, ktokolwiek, cokolwiek)

   • się, siebie, sobie, sobą

7. PRZYSŁÓWEK

   • określa czasownik

   • odpowiada na pytania jak? gdzie? kiedy? jak bardzo?

   • przysłówki odprzymiotnikowe - pochodzą od przymiotników, stopniują się np. wysoko, kolorowo

   • przysłówki nieodrzymiotnikowe - nie pochodzą od przymiotnik, nie stopniują się np. jutro, wkrótce, wieczorem, obok

8. PARTYKUŁA

   • zmienia lub wzmacnia treść wypowiedzi

   • za pomocą partykuły wyraża się: pewność lub przypuszczenie (oczywiście, na pewno, może, chyba, -bym, -byś -by itp.) , życzenie lub rozkaz (oby, niech) , potrwiedzenie lub zaprzeczenie (tak, nie) , pytanie (czy) , ograniczenie (dopiero, przynajmniej, jedynie, tylko, chociaż) , wzmocnienie wypowiedzi (no, -że, nawet np. Szybciej no!)

9. PRZYIMEK

   • łączy wyrazy i wpływa na ich formę

   • tworzy wyrażenia przyimkowe, łączące się z rzeczownikiem (np. nad rzeką) lub zaimkiem (u ciebie)

10. SPÓJNIK

    • łączy dwa wyrazy w zdaniu

    • łączy zdania składowe

    • np. a, ale, lecz, ponieważm gdy, i, lub, albo, jednak, jeżeli, że, aby, czy, bo

11. WYKRZYKNIK

    • wyraża uczucia (ah, uff, oj, och)

    • naśladuje dźwięki (kap, pac, bęc, buch, łup)

    • wyraża wolę kontaktu (haj, halo, ej)

    • służy do wydawania poleceń (a sio, wio!)

części zdania

Zdania zawierają orzeczenie a równoważniki zdania nie (mają nieosobową formę czasownika). Zdania pojedyncze mają jedno orzeczenie, a zdania złożone mają przynajmniej dwa orzeczenia. Zdania złożone dzielą się na zdania złożone współrzędnie (oba zdania składowe są tak samo ważne), złożone podrzędnie (zdania składowe nadrzędne i podrzędne, jedno jest ważniejsze od drugiego), złożone wielokrotnie (mają więcej niż dwa zdania składowe).

1. PODMIOT

   • kto? co?

   • nazywa wykonawcę czynności

   • rodzaje podmiotów:

     • logiczny (rzeczownik lub zaimek w mianowniku)

     • logiczny (wyrażowy rzeczownikiem lub zaimkiem w dopełniaczu)

     • domyślny (możemy się go domyślić na podstawie osobowej formy czasownika)

     • szeregowy (wyrażony co najmniej dwoma wyrazami, wymaga orzeczenia w l. mn.)

   • zdanie bezpodmiotowe - nie ma podmiotu, nie da się go domyślić

2. ORZECZENIE

   • co robi/zrobił? co się z nim dzieje?/działo?

   • określa czynność, którą wykonuje podmiot, albo stan lub proces, któremu coś lub ktoś podlega

     • orzeczenie czasownikowe

     • orzeczenie imienne - zawiera łącznik i orzecznik, łącznikiem jest forma czasownika być, stać się, zostać, a w funkcji orzecznika najczęściej występuje rzeczownik lub przymiotnik - Taylor została idolką Oliwii.

3. PRZYDAWKA

   • jest określeniem !RZECZOWNIKA!

   • nazywa cechy, określa kształty, kolory, wielkości, przynależność do kogoś

   • czego? ile? czyj/czyja/czyje? jaki?/jaka?/jakie? z czego? który?/która?/które

4. DOPEŁNIENIE

   • określa !CZASOWNIK!

   • odpowiada na pytanie przypadków oprócz mianownika i wołacza

5. OKOLICZNIK

   • najczęsciej określa czasownik

   • mówi o okolicznościach wykonywanej czynności

   • rodzaje okolicznika:

     • okolicznik miejsca - gdzie? skąd? którędy?

     • ok. czasu - kiedy? jak długo?

     • ok. sposobu - jak? w jaki sposób?

     • ok. celu - po co? w jakim celu?

     • ok. warunku - pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?

     • ok. przyczyny - dlaczego? z jakiej przyczyny?

     • ok. przyzwolenia - mimo co? mimo czego?