Samenvatting Hoofdstuk 1: Macht van Staten

Hoofdstuk 1: Macht van Staten

1.1 Ontstaan van Staten

• Introductie:

  • Verwijzing naar "Lord of the Flies" van William Golding.
  • Het verhaal gaat over een groep jongens gestrand op een onbewoond eiland.
  • Zonder volwassenen proberen ze een samenleving te vormen, maar rivaliteit, angst en machtsstrijd nemen de overhand.
  • Thema's: menselijke natuur, beschaving versus barbarij, groepsdynamiek.
  • De jongens beseffen dat regels en organisatie nodig zijn om te overleven in afwachting van redding.
  • Verschillende karakters leiden tot conflicten en klieken.
  • De groep valt uiteen, met dodelijke slachtoffers als gevolg.

• Wanneer zijn staten ontstaan?

  • In primitieve samenlevingen (prehistorie) was er geen staat.
  • Groepsgewoonten bepaalden het gedrag.
  • Groepen waren klein, een staatsstructuur was niet nodig.
  • Mensen leefden in familiaal verband en later in dorpsgemeenschappen.
  • Met de opkomst van de eerste beschavingen (Oudheid) ontstonden complexe samenlevingsvormen met duizenden mensen.
  • Dit leidde tot de eerste staatsvorming.
  • Geboorte van het schrift, religieuze instellingen, een politieke leidersklasse, ordediensten (krijgers, leger, …) en rechtssystemen (vaak met religieuze inslag).
  • Deze dienden om orde en rust te handhaven en de samenleving te beschermen tegen andere samenlevingen (oorlog).

• Vanaf de 16e eeuw (Nieuwe Tijd/ Vroegmoderne Tijd) ontstond het begrip "soevereiniteit".

  • De staat heeft het hoogste gezag binnen de samenleving en iedereen is eraan onderworpen (aan de wetten van het land).

• Vanaf de Franse Revolutie (Nieuwste Tijd/Moderne Tijd) ontstond het begrip "natiestaat".

  • De staat valt samen met een volk.
  • Iedereen is ondergeschikt aan het belang van de staat, dus van het volk.

1.2 Theorieën rond staatsvorming

• Waarom is er staatsvorming?

  • Twee populaire sociologische theorieën:
    • De staat is een machtsinstrument van de elite.
      • De elite kan via de staat haar positie in de samenleving bewaren.
      • Ze handhaaft haar macht over het volk en verdedigt haar eigenbelang ten koste van het volk.
      • Deze visie vindt aanhang binnen anarchistische en marxistische strekkingen.
    • De staat is het resultaat van een rationeel proces.
      • Deze visie komt voort uit de Verlichting (17e en 18e eeuw).
      • Men vertrouwde erop dat de mens via zijn verstand zou bouwen aan een betere en rechtvaardige samenleving.
      • De bevolking heeft een overeenkomst met zichzelf gesloten waarin ze een deel van haar vrijheid opgeeft in ruil voor veiligheid.

• Sociaal contract:

  • Het volk geeft wat vrijheid op aan de staat in ruil voor veiligheid die door de staat wordt uitgeoefend.
  • De staat bestaat uit mensen vanuit het volk, bij voorkeur verkozen of vervangbaar.
  • Een vorst regeert met goedkeuring van het volk.
  • Als de vorst zijn macht misbruikt, mag het volk in opstand komen en hem zijn macht ontnemen.
  • De soevereiniteit ligt bij het volk (zoals in een grondwettelijk koninkrijk), niet bij de vorst (zoals in het absolutisme).

• Sociaal-contractdenkers uit de Verlichting:

  • Thomas Hobbes :
    • De mens is van nature slecht.
    • De staat is noodzakelijk voor de veiligheid en het voortbestaan van de samenleving.
  • John Locke :
    • De mens is goed, maar kan onbewust schade toebrengen.
    • Een beperking van de vrijheid is noodzakelijk.
  • Jean Jacques Rousseau :
    • De mens is van nature goed, maar de samenleving en het hebben van eigendom maken de mens slecht.
    • De mens geeft vrijheid af aan de overheid/heerser die de algemene wil van het volk moet uitvoeren (volkssoevereiniteit en democratie, wil van de meerderheid).

• Bestaan er dan geen stateloze volkeren meer?

  • In de hedendaagse wereld is het steeds moeilijker om een leven te leiden dat onttrokken is aan staatsgezag.
  • Voorbeeld: terugtrekken in de Ardeense bossen om te leven van jacht en pluk.
  • Er zijn regels die dit niet toestaan op veel plaatsen.
  • Stateloze organisatievormen zijn zeldzaam.
  • Voorbeelden: Bedoeïenen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, een deel van het Mongoolse volk in Centraal-Azië.
  • Vaak zijn dit nomadische volkeren zonder vaste verblijfplaats.

• Film over de nomadische Mongolen en de problemen die zij ondervinden om hun staatloze levenswijze vol te houden.

  • Voordelen van een staatloze levenswijze:
    • Altijd eten/vers eten.
    • Geen belastingen.
    • Simpeler leven.
  • Redenen waarom het leven buiten de stad moeilijk vol te houden is:
    • Klimaatverandering.
    • Grondstoffen worden gegraven bij graasgebieden.
  • Voordelen van in de buurt van de stad gaan leven en hun traditionele levenswijze opgeven:
    • School, jobs.
    • Medische zorgen.
    • Markten voor hun producten.

1.3 Processen van staatsvorming

• Op welke manieren kunnen staten in de praktijk gevormd worden?

  • In nieuw gevormde gebieden ontstaan vanzelf organisatie, administratie en een gerechtelijk apparaat wanneer er voldoende mensen aanwezig zijn.
  • De soevereiniteit over een gebied is nooit permanent.
  • Er kunnen tal van redenen zijn voor grenswijzigingen en dus verandering van soevereiniteit in datzelfde gebied.

• Voorbeeld 1: huwelijkspolitiek/erfenis:

  • Het gebied van het huidige België heeft verschillende machtsveranderingen ondergaan in de afgelopen 1000 jaar.
    • Aanvankelijk deel van het Heilige Roomse Rijk.
    • In de 15e eeuw onder controle van de Bourgondische hertogen: grotere eenheid.
    • In de 16e eeuw onder Spaans Habsburgs bestuur toen Karel V door erfenis ook koning van Spanje werd.
    • Na oorlogen in de 17e en 18e eeuw onder Oostenrijks en later Frans bewind (Napoleon).
    • In 1830 verklaarde België zijn onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarmee een eigen soevereine staat werd gevormd.