ARALIN 2 ANG NASYONALISMO AT PAGTAMO NG
KASARINLAN NG MGA BANSA SA PANGKONTINENTAL NA
TIMOG-SILANGANG ASYA
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Burma
Nang maging kolonya ng Britanya ang Burma noong 1896, ito ay pinamahalaan ng
mga Ingles bilang isang lalawigan ng India. Bukod sa mga Ingles, ang bansa ay
pinamahalaan din ng mga lokal na opisyal na Indian. Bunga nito, ang mga Burmese ay
nagtatag ng isang kilusang tinawag nilang General Council of Burmese Association
upang makuha ang suporta ng magkakaibang pangkat-etniko ng bansa sa isang kilusang
magbubuklod sa mga Burmese laban sa mga dayuhang Ingles.
Ngunit ang lakas ng damdaming
nasyonalismo ng mga Burmese ay
naipahayag lamang noong dekada '30.
Tulad ng mga kabataang bumuo ng First
Generation Nationalist Movement ng
Tsina, Pilipinas, at iba pang bansa sa
Asya, pinamunuan naman ng mga mag-
aaral na nagmula sa Rangoon ang
kilusang Dobama Asiayone (We Burmese Association) noong 1937. Ipinagpilitan ng
pangkat na itong gamitin ang katawagang thakins, na nangangahulugang "panginoon" at
dating ginagamit na pantawag para sa mga Kanluranin lamang. Si U Aung San ang isa sa
namuno sa samahang ito. Ang kanilang islogan ay: "Ang Burma ang aming bansa;
panitikang Burmese ang aming panitikan; wikang Burmese ang aming wika."
Si U Aung San ang pinuno ng Dobama
Asiayone. Siya ay itinalaga bilang kauna- unahang
punong ministro ng Republic of Burma. Ngunit
namatay siya kasama ang ilang opisyal ng kanyang
gabinete sa isang ambush na pinaniniwalaang
kagagawan ng kanyang karibal sa politika.
Ang pangyayaring naganap ay ikinagalit ng mga
Ingles. Ipinatupad nila ang Burma Act of 1935.
Pinasimulan ng batas na ito ang paggawa ng
Saligang Batas ng Burma. Sa ilalim ng Saligang Batas, ang bansa ay inilagay sa ilalim ng
direktang pamamahala ng mga Ingles ngunit ang ilang posisyon sa pamahalaan ay ibinigay
sa mga nakapag-aral na Burmese.
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Vietnam
Ang tradisyonal na pagpapahalaga ng mga Pranses sa panlipunan at pampolitikal
pananaw na nagbibigay-halaga sa karapatang pantao at kalayaang indibidwal ang
nagtanim ng damdaming nasyonalismo sa mga Vietnamese. Ang kilusan laban sa mga
Pranses ay unang nalinang sa bahaging Timog ng Vietnam kung saan ang mga Vietnamese
ay lantad sa impluwensiyang Tsino.
Nang matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig, higit na
sama ng loob ang nadama ng mga Vietnamese bunga ng
mahigpit na pamamahalang pangkabuhayan ng mga
Pranses sa kanilang bansa. Noong 1920, si Nguyen Ai
Quoc ay umanib sa Partido Komunista ng Pransiya. Siya
ay nagtungo at nanirahan sa Pransiya, Rusya, at Tsina. Di
naglaon, pinalitan ni Nguyen ang kanyang pangalan sa Ho
Chi Minh. Itinatag ni Ho ang Indo-Chinese Communist
Party noong 1930 at pinag-isa ang lahat ng mga samahang
nasyonalista sa ilalim ng League for the Independence of
Vietnam, na kilala bilang Viet Minh.
Aralin 3 - Ang Nasyonalismo at Pagtamo ng Kasarinlan ng
mga Bansa sa Pangkapuluang Timog-silangang Asya
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Pilipinas
Ang pag-unlad ng damdaming nasyonalismo sa Pilipinas ay bunsod ng damdaming
makabayan at ideyang nasyonalismo na pinasimulan ng Kilusang mula 1872 hanggang
1892. Ang Rebolusyon sa Pilipinas noong 1896 ang pinagkunan ng lakas ng unang
rebolusyong nasyonalista sa Asya.
Sa kabila ng maraming pag-aalsang naganap sa iba't ibang lupain sa Pilipinas noong
panahon ng kolonisasyon ng mga Kastila, ang mga Pilipino ay hindi pa rin nagkaisa laban sa
mga Kastila. Nagsimulang lumawig ang damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino noon
lamang huling bahagi ng ikalabing-siyam na dantaon, nang buksan ng mga Kastila ang
Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan. Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan sa paghubog
ng pangkat ng mga edukadong Pilipino—ang Ilustrado. Ang pangkat na ito ay binuo ng mga
Pilipinong elitista na nakapag-aral sa mga Kanluranin. Kabilang sa mga unang nasyonalista
na ito sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre Jacinto Zamora. Nang
mapagbintangang nagpasimula ng pag-aalsa sa Cavite noong 1872, sina Padre Burgos,
Gomez, at Zamora ay ipinabitay ng mga Kastila. Malaki ang naging impluwensiya ng
pangyayaring ito sa sumunod na mga nasyonalistang Pilipino na pinangunahan ni Dr. Jose
Rizal.
Itinatag ni Dr. Jose Rizal ang Kilusang Propaganda na nasundan ng La Liga Filipina.
Ito ang nagpasimulang gumising sa damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino. Kasabay
nito, isinulat din ni Rizal ang dalawang aklat na tumutuligsa sa katiwalian ng mga Kastila-
ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Ang Noli Me Tangere ay naging instrumento upang
makabuo ang mga Pilipino ng pambansang pagkakakilanlan. Sa mapayapa at di-tuwirang
paraan, ang aklat na ito ay nakaimpluwensiya sa rebolusyon ng mga Pilipino. Samantala,
ang El Filibusterismo naman ay isang nobelang pampolitika na nagpadama at nagpagising
sa nag-aalab na hangarin ng mga Pilipinong matamo ang tunay na kalayaan.
Ang damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino ay pinasiklab ng Unang Sigaw sa
Pugad Lawin noong Agosto 1896 sa pamumuno ni Andres Bonifacio na isa sa mga nagtatag
ng Katipunan. Sa lakas ng puwersang nabuo ng damdaming ito sa mga Pilipino, madali na
sanang napaalis ang mga Kastila sa bansa. Ngunit dahil sa pagsiklab ng Digmaang Kastila-
Amerikano, winasak ng hukbo ng mga Kastila mga Amerikano ang sa baybayin ng Maynila
at ipinagpilitan ang kanilang pamamahala sa Pilipinas. Nang malagdaan ang Kasunduan sa
Paris sa pagitan ng mga Amerikano at Kastila noong 1898, na nagsalin ng pamamahala ng
Pilipinas sa mga Amerikano, nagprotesta ang mga Pilipino.
Hindi napigilan ng insidenteng ito ang nabuong damdamin sa mga Pilipino. Ang
Unang Republika ng Pilipinas ay idineklara ni Heneral Emilio Aguinaldo noong Hunyo 23,
1899 sa Kawit, Cavite. Si Aguinaldo ang unang naging pangulo nito. Sa loob ng tatlong taon,
nagpatuloy ang mga rebolusyonaryong Pilipino sa kanilang pakikipaglaban para sa tunay na
kalayaan ng bansa, at sa pagkakataong ito ay laban sa panibagong mananakop – ang mga
Amerikano. Ngunit napilitan din silang sumuko bunga ng malakas na sandata ng mga
dayuhan.
Ipinagpatuloy ng mga Pilipino ang kanilang pagsisikap na mapagkalooban ng
kasarinlan, hanggang sa pagtibayin ng mga Amerikano ang Batas Tydings-McDuffie noong
1934. Ang batas na ito ay nagkaloob ng Pamahalaang Komonwelt sa loob ng sampung taon
hanggang sa iproklama ng mga Amerikano ang kasarinlan ng bansa noong Hulyo 4, 1946.
Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Indonesia
Sa pulo ng Java nag-ugat ang malalim na damdaming nasyonalismo ng mga
Indonesian. Tulad ng naganap sa ibang bansa sa Asya, ang mga kabataang nagtamo ng
edukasyong Kanluranin sa Indonesia ang siya ring nagsimulang magtatag ng unang
samahang nasyonalista sa bansa-ang Budi Utomo, "dakilang pagpupunyagi" (glorious
endeavor). Karamihan sa mga kasapi ng samahan ay mga Javanese na nagmula sa
Kolehiyo ng Medisina ng Batavia. Layunin ng samahang ito na ibangon ang kalagayan ng
mga magbubukid na Javanese. Si Wahidin Sudirobusodo ang nagtatag ng samahang ito
noong 1908.
Ang Sarekat Islam (Islamic Association) naman ang unang organisasyong Islamiko
sa Indonesia. Ito ay itinatag ni Haji Umar Said Cokroaminoto noong 1912. Layunin ang
pagkakaroon ng samahang ito pangkapayapaan at ng repormang pangkabuhayan. Ang
Partido Indies na itinatag ni Douwes Dekker noong 1912, ay ipinagbawal ng mga Olandes.
Ito ay sinundan ng isa pang kilusan sa ilalim ng pangalang Insulinde. Noong 1914, itinatag
naman ni Hendricus Sneevelist, isang Olandes, ang Indies Social Democratic Association
na naging Partido Komunista noong 1920, at ginamit ang pangalang Indonesian
Communist Party.
Sa pagtatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, itinatag ng mga Olandes ang
People's Council of the Voksraad. Ito ay nagbigay ng pagkakataon sa mga Indonesian na
magpahayag ng kanilang puna at kritisismo sa pamahalaan, ngunit hindi ito nagkaloob sa
kanila ng karapatan sa anumang uri ng pamamahala.
Noong taong 1921, nagkaroon Noong taong ng tensiyon sa pagitan ng pangkat ng
konserbatibo at komunista sa samahang Sarekat Islam. Ang pangkat ng komunista o Partai
Komunis Indonesia (PKI) ay naglunsad ng pag-aalsa sa Java sa kanlurang Sumatra, ngunit
kaagad din itong nasawata ng pamahalaan.
Ang pagkatalo ng pag-aalsa ng mga komunista ay nagbukas ng daan sa pagtatatag
ng bagong kilusan at noong 1926, itinatag ang samahang General Study Club na di naglaon
ay naging Nationalist Party of Indonesia sa ilalim ng pamumuno ni Sukarno.
Aralin 4 Mga Hamon sa Pagkabansa ng Pilipinas Matapos
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig noong 1945,
naharap ang Pilipinas sa maraming hamon sa pagtataguyod ng isang
matatag at maunlad na bansa. Bagamat opisyal na idineklara ang kalayaan
mula sa Estados Unidos noong Hulyo 4, 1946, nanatili ang ilang
istruktura at sistemang kolonyal na nagdulot ng mga komplikasyon sa
landas ng bansa tungo sa tunay na kalayaan.
Demokrasyang Elit
Ang demokrasyang elit ay tumutukoy sa isang uri ng demokratikong sistema kung saan
ang kapangyarihan ay nakatuon sa kamay ng iilang makapangyarihang pamilya o grupo na may
kontrol sa ekonomiya, politika, at mga institusyong panlipunan. Sa halip na isang sistema kung
saan ang lahat ay may pantay na pagkakataon, ang ganitong demokrasya ay nagiging eksklusibo
para sa mga mayayaman at makapangyarihan.
Isa sa mga pangunahing hamon na kinaharap ng Pilipinas matapos ang digmaan ay ang
tinatawag na demokrasyang elit. Bagamat ipinagmamalaki ng bansa ang pagkakaroon ng
demokratikong sistema ng gobyerno, ito ay nanatiling kontrolado ng iilang makapangyarihang
pamilya. Ang mga tradisyunal na politikal na dinastiya ay bumuo ng oligarkiyang nagkaroon ng
malaking kontrol sa ekonomiya at politika.
Ang mga elit na ito ay nagpatuloy ng sistemang umaasa sa kanilang pansariling interes,
sa halip na sa kapakanan ng karamihan. Ang kawalan ng tunay na representasyon ng mga
mahihirap sa pamahalaan ay nagpalala sa hindi pantay na distribusyon ng yaman at
kapangyarihan. Ang kontrol ng mga elit sa lupa, negosyo, at politika ay nagbunsod ng kahirapan
sa mga magsasaka, manggagawa, at iba pang maralitang sektor. Dahil dito, maraming Pilipino
ang nawalan ng tiwala sa sistema ng demokrasya, na nagdulot ng mga panawagan para sa
reporma.
Neokolonyalismo
Ang neokolonyalismo ay isang anyo ng dominasyon
kung saan ang isang malayang bansa ay patuloy na
nasasakupan o naiimpluwensyahan ng isang
makapangyarihang bansa sa pamamagitan ng ekonomiya,
kultura, at politika, sa halip na sa direktang kontrol ng militar.
Sa ilalim ng neokolonyalismo, ang mga bansang tulad ng
Pilipinas ay patuloy na umaasa sa mga dating kolonyal na
kapangyarihan, na humahadlang sa ganap na pagsasarili.
Bagamat pormal na naging malaya ang Pilipinas
noong 1946, ang ugnayan nito sa Estados Unidos ay
nanatiling malapit at madalas ay hindi pantay. Ang Parity Rights Agreement ay nagbigay ng
pantay na karapatan sa mga Amerikano at Pilipino sa paggamit ng likas na yaman ng bansa. Sa
pamamagitan nito, napanatili ng Estados Unidos ang kontrol sa ekonomiya ng Pilipinas at
nakinabang mula sa mga likas na yaman nito.
Bukod dito, nanatili rin ang presensya ng mga base-militar ng Amerika sa bansa, tulad ng
Clark Air Base at Subic Naval Base, na nagsilbing simbolo ng neokolonyalismo. Ang
pagkakaroon ng mga base-militar ay nagpakita na ang kalayaan ng Pilipinas ay may limitasyon
pa rin. Ang impluwensya ng Estados Unidos sa kultura at edukasyon ay nagpatuloy, kaya’t hindi
lubos na naitaguyod ang sariling pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Ang ganitong neokolonyal na
relasyon ay nagresulta sa patuloy na pagsandig ng Pilipinas sa dayuhang suporta.
Pag-usbong ng Kilusang Komunista
Ang kilusang komunista sa Pilipinas ay nag-ugat sa mga suliraning panlipunan tulad ng
kawalan ng reporma sa lupa, malalim na hindi pagkakapantay-pantay sa ekonomiya, at
matinding katiwalian sa gobyerno. Ang paghihirap ng mga magsasaka, na bumubuo ng malaking
bahagi ng populasyon, ay nagbunsod ng kilusan para sa pagbabago.
Noong 1930, itinatag ang Communist
Party of the Philippines (CPP) bilang tugon
sa mga isyung panlipunan. Subalit, matapos
ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
muling binuhay ang CPP noong 1968 sa
ilalim ni Jose Maria Sison, na nagbigay-
pansin sa Maoistang ideolohiya. Kasabay
nito, nabuo ang New People’s Army (NPA),
ang armadong sangay ng CPP na layuning
pabagsakin ang gobyerno sa pamamagitan
ng armadong rebolusyon.
Ang kilusang komunista ay nagbigay-diin sa:
1. Reporma sa lupa – Ang layunin ng kilusan ay wakasan ang sistemang asyenda na
nagdudulot ng pagsasamantala sa mga magsasaka.
2. Paglabas sa kontrol ng dayuhan – Nilalabanan ng CPP-NPA ang mga patakarang
neokolonyal na nagmumula sa impluwensya ng Estados Unidos.
3. Pagwawakas ng katiwalian at elitismo – Ang CPP-NPA ay kritikal sa tradisyunal na
politika na pinamumunuan ng mga dinastiya at elit.
Gayunpaman, ang kilusang komunista ay nagdulot din ng karahasan, tulad ng mga
engkwentro sa pagitan ng militar at NPA, paggamit ng rebolusyonaryong buwis, at ang pag-
target sa mga sibilyan na pinaghihinalaang kasabwat ng gobyerno. Ang mga hakbang ng
gobyerno, tulad ng counterinsurgency programs at peace talks, ay naglalayong pahinain ang
kilusan. Ngunit sa kabila ng mga ito, nananatili ang CPP-NPA bilang isa sa pinakamalaking
rebeldeng grupo sa bansa, lalo na sa mga kanayunan.
Kilusang Moro
Ang kilusang Moro ay isang
makasaysayang kilusan na naglalayong ipaglaban
ang karapatan ng mga Muslim sa Mindanao na
makapamuhay nang malaya ayon sa kanilang
kultura, relihiyon, at tradisyon. Ang sigalot na ito
ay may malalim na ugat na maaaring masundan
mula sa pananakop ng Espanya, na nagtulak sa
mga Muslim na ipaglaban ang kanilang kalayaan,
hanggang sa pananakop ng mga Amerikano at
kasunod na paghahari ng mga Kristiyanong lider
sa pambansang gobyerno.
Mga Ugat ng Sigalot
1. Diskriminasyon sa mga Muslim – Ang mga Muslim ay nakaranas ng marginalisasyon,
kawalan ng representasyon sa gobyerno, at diskriminasyon sa edukasyon at ekonomiya.
2. Pag-agaw ng lupa – Sa panahon ng kolonyalismo at maging pagkatapos nito, maraming
Muslim ang nawalan ng karapatan sa kanilang mga ancestral domain dahil sa mga
patakarang nagpapabor sa mga Kristiyanong settler.
3. Pagkakakilanlan at Pagpapasya sa Sarili – Pinaglaban ng mga Moro ang kanilang
kasarinlan at ang karapatang mamuhay ayon sa kanilang batas Islamiko (Sharia) at
tradisyon.
Mga Pangunahing Grupo
1. Moro National Liberation Front (MNLF)
Itinatag ni Nur Misuari noong 1972, ang MNLF ay naglayong magtatag ng isang
malayang estado ng Bangsamoro sa pamamagitan ng armadong pakikibaka. Ang
kasunduan sa Tripoli noong 1976 ay nagtangkang magbigay ng awtonomiya sa mga
rehiyon ng Mindanao, subalit hindi ito lubos na naipatupad.
2. Moro Islamic Liberation Front (MILF)
Noong 1984, humiwalay ang MILF mula sa MNLF dahil sa kanilang mas radikal na
paninindigan. Layunin nitong magtatag ng isang Islamic State sa Mindanao. Matapos ang
dekada ng labanan, pumasok ang MILF sa peace talksna nagtapos sa Comprehensive
Agreement on the Bangsamoro noong 2014, na nagresulta sa pagbuo ng Bangsamoro
Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM).
3. Abu Sayyaf Group (ASG)
Isang mas radikal na grupo na naitatag noong dekada 1990 na layong ipaglaban ang
kalayaan ng Bangsamoro gamit ang terorismo at kidnap-for-ransom schemes.
Ang sigalot sa Mindanao ay nagdulot ng malawakang dislokasyon ng mga komunidad,
kahirapan, at kawalan ng seguridad. Libo-libong buhay ang nawala, at milyun-milyon ang
nawalan ng tahanan dahil sa digmaan. Subalit, ang mga kasunduan tulad ng Bangsamoro
Organic Law at ang pagbuo ng BARMM ay nagbigay ng bagong pag-asa para sa kapayapaan at
pagkakaisa sa rehiyon.
Aralin 5 Mga Hamon sa Pagkabansa sa Pangkontinental
na Timog-silangang Asya
Ang kasaysayan ng Timog-Silangang Asya noong ika-20 siglo ay puno ng mga trahedya na nag-
iwan ng malalim na sugat sa mga bansa at mamamayan nito. Dalawa sa mga pinakamatitinding
kaganapan sa rehiyon ay ang Khmer Rouge Genocide sa Cambodia at ang Vietnam War sa
Vietnam. Ang parehong mga pangyayari ay nagbunga ng malawakang pagkawasak, pagdurusa,
at pagbabago sa politika at lipunan ng kanilang mga bansa.
Khmer Rouge at Ang Genocide sa Cambodia
Ang Khmer Rouge, isang radikal na grupong komunista
sa Cambodia, ay pinamumunuan ni Pol Pot. Noong Abril 17,
1975, nakuha nila ang kapangyarihan sa bansa matapos ang
mahabang digmaang sibil laban sa pamahalaan ni Lon Nol. Ang
layunin ng Khmer Rouge ay gawing isang agraryan, komunista,
at makapangyarihang lipunan ang Cambodia. Ngunit sa kabila
ng kanilang mga pangarap, naging isa itong malagim na yugto
ng kasaysayan ng mundo.
Ang pangunahing layunin ng Khmer Rouge ay burahin
ang modernong lipunan at lumikha ng isang lipunang agraryan
na walang impluwensya ng Kanluranin. Ginamit nila ang
ideolohiyang komunista upang ipatupad ang radikal na mga
reporma sa ekonomiya at lipunan. Ang lahat ng aspeto ng
modernong pamumuhay ay tinanggal, kabilang ang paggamit ng
pera, edukasyon, at kalakalan.
Mga Pangunahing Patakaran
1. Paglikas ng Populasyon
Lahat ng mamamayan sa mga lungsod, kabilang ang Phnom Penh, ay pinilit na lumipat sa
mga kanayunan upang magtrabaho sa mga bukirin. Malupit ang kondisyon ng kanilang
pamumuhay sa mga kanayunan, at maraming tao ang namatay mula sa gutom at sakit.
Ang mga pamilya ay pinaghihiwalay, at ang mga kabataan ay pinilit na magtrabaho sa
mga bukid, habang ang mga matatanda ay pinilit magtulungan sa mga proyektong
agraryo.
2. Pagkawasak ng Kulturang Tradisyonal
Ang relihiyon, edukasyon, at tradisyonal na kultura ay sistematikong winasak. Maraming
templong Buddhist ang giniba, at libu-libong monghe ang pinatay. Ang Khmer Rouge ay
nagpatupad ng isang radikal na reporma na nag-utos ng pagpapatanggal ng mga
relihiyosong ritwal at tradisyonal na pamumuhay. Maging ang mga pamilya na may mga
miyembro na may mataas na edukasyon ay tinarget at pinatay dahil sa takot na sila ay
magiging banta sa pamumuno ng Khmer Rouge.
3. Pag-aalis ng Intelektuwal
Ang mga guro, doktor, abogado, at iba pang may mataas na edukasyon ay pinatay, dahil
itinuturing silang banta sa rehimen. Ang mga taong may salamin sa mata, o anumang
tanda ng intelektwalismo, ay pinili nilang puksain. Ang ideya ng Khmer Rouge na lahat
ng edukasyon at kultura ng Kanluran ay nagpapalaganap ng hindi pagkakapantay-pantay
at hindi makatarungan ay nagbunsod sa kanila upang buwagin ang lahat ng uri ng
intelektwalismo at edukasyon sa bansa.
Sa ilalim ng pamumuno ng Khmer Rouge,
humigit-kumulang 1.7 milyon hanggang 2
milyon katao ang namatay mula sa gutom, sobrang
pagtatrabaho, sakit, at direktang pagpatay. Ang mga
lugar tulad ng Tuol Sleng Prison (S-21) ay ginamit
bilang sentro ng tortyur, kung saan libu-libong tao
ang pinahirapan bago pinatay sa Killing Fields. Ang
mga tao, kabilang ang mga bata at matatanda, ay
pinilit magtrabaho ng matinding oras sa mga bukid,
at kapag hindi nila nakaya, sila ay pinatay.
Noong 1979, pinalayas ang Khmer Rouge ng mga puwersa ng Vietnam matapos ang tensyon
sa hangganan. Gayunpaman, tumagal pa ng mga dekada bago tuluyang mawala ang kanilang
impluwensya, at ang Cambodia ay nanatiling lugmok sa kahirapan at kasaysayan ng karahasan.
Ang mga survivor ng genocide ay patuloy na naghanap ng katarungan, at sa kasalukuyan, ang
mga namumuno sa Khmer Rouge ay dahan-dahang kinasuhan at pinarusahan ng mga
international courts. Ang mga hakbang na ito ay nagbibigay ng isang maliit na katarungan para
sa mga pamilya ng mga biktima ng genocide, ngunit ang trauma at mga sugat ay patuloy pa ring
nararamdaman sa buong bansa.
Vietnam War
Ang Vietnam War ay naganap mula 1955 hanggang
1975, kung saan naglaban ang Hilagang Vietnam
(komunista) at Timog Vietnam (anti-komunista). Ito
ay bahagi ng mas malawak na Cold War sa pagitan
ng Estados Unidos at ng Soviet Union, na parehong
naghahangad na palaganapin ang kani-kanilang
ideolohiya. Habang ang Estados Unidos ay
nagsusumikap na pigilan ang pagkalat ng
komunismo, ang Hilagang Vietnam ay nakatanggap
ng suporta mula sa Soviet Union at China. Ang
digmaang ito ay nagdulot ng matinding epekto sa
politika, lipunan, at kultura ng Vietnam.
Mga Sanhi ng Vietnam War
1. Pagkakahati ng Vietnam
Matapos ang Geneva Accords noong 1954, nahati ang
Vietnam sa dalawang bahagi:
o Hilagang Vietnam, pinamumunuan ni Ho Chi Minh
at ng Komunistang Partido, na suportado ng China at
Soviet Union.
o Timog Vietnam, pinamumunuan ni Ngo Dinh
Diem, na suportado ng Estados Unidos. Ang mga
tensyon sa pagitan ng dalawang bahagi ng bansa ay
naging sanhi ng digmaan.
2. Domino Theory
Pinaniwalaan ng Estados Unidos na kung mahuhulog
ang Timog Vietnam sa komunismo, susunod ang iba
pang bansa sa rehiyon tulad ng Laos, Cambodia, at
Thailand. Ang layunin ng Estados Unidos ay pigilan
ang pagkalat ng komunismo sa Timog-Silangang Asya.
Dahil dito, nagsimula ang malawakang interbensyon
ng Estados Unidos sa Vietnam, na nagdulot ng malalim
na krisis at pagkalugmok sa mga mamamayan.
3. Interbensyon ng Estados Unidos
Nagpadala ang Estados Unidos ng mga tropa at tulong
militar sa Timog Vietnam upang labanan ang Viet
Cong, isang gerilyang grupong komunista na
sumusuporta sa Hilagang Vietnam. Ang interbensyon
ng Estados Unidos ay nagpatuloy sa loob ng dalawang
dekada at naging pangunahing sanhi ng galit at
pagtutol mula sa publiko, lalo na sa kanilang sariling
bansa. Ang mga protesta laban sa digmaan ay kumalat
sa buong Estados Unidos at maging sa iba pang bahagi
ng mundo.
Mga Pangunahing Pangyayari sa Digmaan
1. Tet Offensive (1968)
Isinagawa ng Viet Cong at ng Hilagang Vietnam ang isang malaking opensiba laban sa
mga puwersa ng Timog Vietnam at Estados Unidos. Bagamat militar na nabigo ang
opensiba, nagdulot ito ng pagbagsak ng suporta ng publiko sa Estados Unidos, lalo na
nang ipakita ng media ang mga brutal na epekto ng digmaan. Ang Tet Offensive ay isang
turning point sa digmaan, kung saan lumabas ang mga imahen ng digmaan na nagpataas
ng kamalayan ng buong mundo tungkol sa matinding epekto ng labanan sa mga sibilyan
at sundalo.
2. Pag-atras ng Estados Unidos
Sa ilalim ng patakaran ni Pangulong Richard Nixon na tinatawag na "Vietnamization,"
unti-unting umatras ang mga tropang Amerikano. Layunin ng Vietnamization na
palakasin ang pamahalaan ng Timog Vietnam upang magtagumpay sila sa pagharap sa
mga puwersa ng Hilagang Vietnam na walang tulong mula sa Estados Unidos. Bagamat
unti-unting umatras ang mga Amerikano, hindi nito natuldukan ang digmaan, at ang mga
mamamayan ng Vietnam ay patuloy na nagdusa mula sa malupit na kalagayan ng
labanan.
3. Pagbagsak ng Saigon
Noong Abril 30, 1975, bumagsak ang Saigon, ang kabisera ng Timog Vietnam, sa mga
puwersa ng Hilagang Vietnam, na nagbigay-daan sa pagkakaisa ng bansa sa ilalim ng
komunismo. Ang Saigon ay tinawag nang Ho Chi Minh City bilang tanda ng tagumpay
ng Hilagang Vietnam at ng reunification ng bansa. Ang pagkatalo ng Timog Vietnam ay
isang matinding pagkatalo para sa Estados Unidos, na nag-iwan ng isang masalimuot na
pamana sa kanilang kasaysayan.
Epekto ng Vietnam War
1. Pagdurusa ng Populasyon
Mahigit 3 milyon tao ang namatay, kabilang ang 58,000 tropang Amerikano. Ang
digmaan ay nagdulot ng malaking pinsala sa lipunan at ekonomiya ng Vietnam. Nawasak
ang mga lungsod, naubos ang mga yaman, at ang mga mamamayan ay nagdusa mula sa
trauma at pagkabigo. Ang mga pamilya ay nagkahiwa-hiwalay, at ang mga bata ay
nawalan ng pagkakataon sa edukasyon. Ang mga epekto ng digmaan ay nararamdaman
pa rin sa buong bansa.
2. Pagkawasak ng Kalikasan
Ang paggamit ng mga kemikal tulad ng Agent Orange ay nagresulta sa matinding pinsala
sa kalikasan at pangmatagalang epekto sa kalusugan ng mga tao. Ang mga puno, mga
sakahan, at iba pang kalikasan ay naapektuhan ng mga kemikal na ginamit sa digmaan,
na nagdulot ng malawakang pagkasira sa mga likas na yaman. Ang epekto ng Agent
Orange ay nararamdaman pa rin hanggang sa kasalukuyan, at maraming mga Vietnamese
ang nakakaranas ng mga malubhang karamdaman.
3. Pagbangon ng Komunismo
Ang tagumpay ng Hilagang Vietnam ay nagpatibay sa pamahalaang komunista ng bansa,
na nananatili hanggang sa kasalukuyan. Ang pagkakaisa ng Vietnam ay nagdulot ng mga
pagbabago sa politika, ngunit nag-iwan din ng mga sugat sa lipunan at kalikasan. Habang
ang bansa ay nagpatuloy sa paglago ng ekonomiya, ang mga epekto ng digmaan at ang
mga sugat ng nakaraan ay nanatiling bahagi ng kolektibong alaala ng mga mamamayan.
Mga Hamon sa Pagkakabansa ng Indonesia at Malaysia
Pagkakaiba-ibang Etniko at Relihiyon sa Indonesia
Ang Indonesia, bilang pinakamalaking kapuluan sa buong mundo, ay mayroong higit
sa 17,000 isla, kaya't hindi nakapagtataka na ito ay binubuo ng iba't ibang etnikong
grupo at relihiyon. Sa kabila ng pagiging isang Islamic-majority country, ang Indonesia ay
tahanan ng mga Kristiyano, Hindu, Buddhista, at mga katutubong relihiyon. Sa kabila ng
pagkakaroon ng malawak na pagkakaiba, nagsisilbing gabay sa bansa ang prinsipyo ng Bhinneka
Tunggal Ika, na nangangahulugang "Unity in Diversity."
Ang ethnic diversity ng Indonesia ay
nagbigay daan sa mga tensyon at karahasan sa
iba't ibang bahagi ng bansa. Halimbawa,
sa Aceh, isang rehiyon sa hilaga ng Sumatra,
nagkaroon ng mga insurhensiya ng mga
separatistang grupo tulad ng Gerakan Aceh
Merdeka (GAM). Ang layunin ng GAM ay
magtatag ng isang malayang estado sa Aceh, at
ito ay naging sanhi ng isang
matinding digmaan mula 1976 hanggang 2005.
Bagamat ang digmaan ay natapos sa
pamamagitan ng kasunduan sa kapayapaan, ang
mga tensyon sa rehiyon ay patuloy na
nararamdaman. Ang mga lokal na pamahalaan at mga separatistang grupo ay nagpatuloy sa
kanilang mga adhikain para sa isang mas malaking awtonomiya at pagkakapantay-pantay.
Sa Ambon naman, isang lugar sa silangang bahagi ng Indonesia, nagkaroon ng religious
conflict noong dekada 1990s, na nagbunsod ng alitan sa pagitan ng mga Kristiyano at Muslim.
Ang mga tensyon sa relihiyon ay nauugnay sa mga isyu sa politikal at ekonomiya, at nagdulot ito
ng mga karahasan na nagresulta sa libu-libong pagkamatay at displacement ng mga tao. Ang
gobyerno ng Indonesia ay nagsagawa ng mga hakbang upang mapanatili ang pagkakaisa sa
bansa, kabilang na ang pagpapalaganap ng mga programang pangkapayapaan at inter-ethnic
dialogue.
Sa kabila ng mga tensyon at hidwaan, patuloy ang pagsusumikap ng Indonesia upang
makamit ang pambansang pagkakaisa sa pamamagitan ng mga polisiya at hakbang tulad
ng decentralization. Ang layunin ng decentralization ay bigyan ng mas maraming kapangyarihan
ang mga lokal na pamahalaan, upang mapabuti ang pamamahagi ng mga yaman at mapanatili
ang kapayapaan sa mga rehiyon.
Paghati ng Etnikong Komunidad sa Malaysia
Ang Malaysia ay binubuo ng tatlong pangunahing etnikong grupo: ang Malay
Muslims, Chinese, at Indians. Ang Malay Muslims ay bumubuo ng pinakamalaking bahagi ng
populasyon, samantalang ang mga Chinese at Indians ay mayroong malalim na kasaysayan at
malalaking kontribusyon sa lipunan at ekonomiya ng Malaysia. Sa kabila ng pagkakaroon ng
mga oportunidad para sa bawat grupo, nagkaroon ng mga alitan at tensyon sa mga etnikong
komunidad.
Noong 1969, naganap ang
isang racial riot sa Kuala Lumpur, na
tinatawag na ang May 13 incident. Ang
insidenteng ito ay nagmula sa mga
tensyon sa pagitan ng
mga Malay at Chinese. Ang hindi
pagkakasunduan sa ekonomiya,
edukasyon, at mga oportunidad sa
politika ay nag-udyok ng malupit na
karahasan. Maraming buhay ang nawala
at marami ang nasirang mga ari-arian.
Ang karahasang ito ay nagbigay-diin sa
malalim na gap sa pagitan ng mga etnikong komunidad sa Malaysia.
Bilang tugon sa mga tensyon, ipinasa ang New Economic Policy (NEP) noong 1971, na
layuning mapabuti ang kalagayan ng mga Malay Muslims at mga katutubo. Ipinakilala
ang Bumiputra policy, na nagbigay ng mga benepisyo sa mga Malay upang mapabuti ang
kanilang kalagayan sa ekonomiya. Sa pamamagitan ng mga polisiya ng affirmative action,
binigyan ng gobyerno ang mga Malay ng mga benepisyo tulad ng mga quota sa edukasyon,
negosyo, at pamahalaan. Ang layunin ng NEP ay mabawasan ang hindi pagkakapantay-pantay
ng mga etnikong grupo at matamo ang economic stability at political harmony.
Gayunpaman, ang mga polisiya ng affirmative action, bagamat nagbigay ng mga
benepisyo sa mga Malay, ay nagdulot ng mga hindi pagkakaunawaan sa ibang mga etnikong
grupo. Ang mga Chinese at Indians ay nagreklamo ng hindi patas na distribusyon ng mga
oportunidad. Bagamat ang mga Malay ay nakinabang mula sa mga benepisyo ng polisiya,
nagkaroon ito ng epekto sa kanilang relasyon sa mga Chinese at Indian na nakaranas ng
diskriminasyon sa mga sektor ng ekonomiya at pamahalaan.
Mga Hakbang Patungo sa Pagtutok sa Pagkakaisa
Sa kabila ng mga alitang etniko, nagsagawa ang Malaysia ng mga hakbang upang
mapabuti ang relasyon ng mga etnikong komunidad. Isa sa mga pangunahing hakbang ay ang
pagpapalaganap ng inter-ethnic dialogue at ang pagbibigay-diin sa national integration. Sa mga
programang ito, isinusulong ang cohesive society at ang pagpapalaganap ng respeto at
pagtanggap sa pagkakaiba-iba. Kasama sa mga hakbang na ito ang mga aktibidad tulad ng
mga cultural exchange programs at mga seminar na naglalayong mapabuti ang pag-unawa at
ugnayan ng mga etnikong grupo.
Gayundin, patuloy na pinapalakas ang mga hakbang sa economic development upang
matugunan ang mga isyu ng poverty at inequality. Sa pamamagitan ng mga programang
pangkabuhayan, layunin ng gobyerno na bigyan ng pantay-pantay na oportunidad ang lahat ng
etnikong grupo sa Malaysia, anuman ang kanilang relihiyon o lahi.
Pagkabansa ng East Timor noong 2002
Ang East Timor, na kilala rin bilang Timor-Leste, ay isang bansa sa Timog-Silangang
Asya na matatagpuan sa pulo ng Timor. Ang bansa ay nakaranas ng matinding kasaysayan ng
pananakop, digmaan, at paghihirap bago ito ganap na naging isang malayang bansa noong Mayo
20, 2002. Ang pagkakamit ng kalayaan ng East
Timor ay isang mahalagang pangyayari sa
kasaysayan ng Timog-Silangang Asya, at may
malalim na koneksyon sa mga isyung pampulitika,
etniko, at internasyonal na relasyon. Ang mga
kaganapan na humubog sa pagkabansa ng East
Timor ay isang kuwento ng pakikibaka para sa
kalayaan, at ang tagumpay nito ay isang simbolo
ng lakas ng loob at determinasyon ng mga
mamamayan nito.
Kasaysayan ng Pananakop at Pag-aalipin
Bago ang kolonialisasyon ng mga Europeo, ang Timor ay nahahati sa dalawang bahagi:
ang Eastern Timor at Western Timor. Ang Eastern Timor ay naging bahagi ng Portugal,
samantalang ang Western Timor ay nasa ilalim ng kontrol ng mga Dutch. Nagsimula ang
kasaysayan ng East Timor bilang isang kolonya ng Portugal noong ika-16 na siglo, ngunit ang
mga mamamayan ng Timor ay patuloy na nakipaglaban upang mapanatili ang kanilang
kasarinlan mula sa mga banyagang mananakop.
Noong 1975, pagkatapos ng isang civil war sa
pagitan ng mga partidong politikal ng East Timor,
idineklara ng FRETILIN (Revolutionary Front for an
Independent East Timor) ang kalayaan ng East Timor
mula sa Portugal. Subalit, sa kabila ng kanilang
deklarasyon ng kalayaan, ang Indonesia, na nagsusulong
ng "territorial integrity", ay sumalakay sa East Timor
noong Disyembre 1975 at sinakop ang bansa. Ang East
Timor ay naging isang lalawigan ng Indonesia at
ipinagpatuloy ng Indonesia ang kanilang pananakop sa
loob ng 24 na taon.
Ang Pananakop ng Indonesia at ang Pagpapalaganap ng Karahasan
Ang pananakop ng Indonesia sa East Timor ay nagdulot ng matinding paghihirap sa mga
mamamayan ng Timor. Ang mga sundalo ng Indonesia ay gumagamit ng mga taktika ng
karahasan, kabilang na ang mass killings, torture, at forced displacement ng mga tao.
Tinatayang 100,000 hanggang 200,000 na Timorese ang namatay sa panahon ng digmaang sibil
at pananakop. Ang mga karahasang ito ay nagbigay ng malupit na epekto sa ekonomiya, kultura,
at kalusugan ng bansa.
Sa kabila ng matinding karahasan,
nagpatuloy ang paglaban ng mga grupo
ng mga rebelde tulad ng Fretilin at
ang National Council of Timorese Resistance
(CNRT), na pinangunahan ni Xanana
Gusmão. Sa ilalim ng matinding pamumuno
ng mga lider ng kilusang paglaban, pinanatili
ng mga mamamayan ng East Timor ang
kanilang adhikain para sa kalayaan, bagamat
maraming beses silang pinatawan ng mga
hakbang na naglalayong supilin ang kanilang
paglaban.
Ang Papel ng Komunidad Pandaigdig at ang UN
Sa kabila ng patuloy na pagsupil ng Indonesia sa mga mamamayan ng East Timor, ang
komunidad pandaigdig ay patuloy na nagbigay-pansin sa sitwasyon sa bansa. Sa huling bahagi
ng 1990s, nagsimula ang mga hakbang na humihikayat sa Indonesia na bigyan ng pagkakataon
ang East Timor na magkaroon ng isang referendum sa pagpapasya ng kanilang kalayaan.
Noong 1999, pagkatapos ng mga taon ng diplomatic pressure at mga protesta mula sa
mga grupong pabor sa kalayaan ng East Timor, isang referendum ang isinagawa sa East Timor
upang alamin kung nais ng mga mamamayan ng bansa na maging malaya mula sa Indonesia.
Ang resulta ng referendum ay 78.5% na boto para sa kalayaan ng East Timor, na nagbigay ng
malinaw na mensahe sa Indonesia na ang mga mamamayan ng Timor ay hindi nais manatili sa
ilalim ng kanilang kontrol.
Subalit, ang resulta ng referendum ay naging sanhi ng malupit na karahasan mula sa mga
pro-Indonesian militia, na suportado ng mga Indonesian military. Nagkaroon ng massive
destruction sa kabisera ng Dili at iba pang mga lugar sa East Timor. Ang mga militia at mga
sundalong Indonesian ay nagsagawa ng ethnic cleansing at pagpatay sa mga taong pumili ng
kalayaan. Ang mga aksyon na ito ay nagdulot ng malawakang paglikas ng mga refugees sa mga
kalapit na bansa, lalo na sa West Timor.
Dahil sa matinding karahasan, nagpadala ang United Nations (UN) ng
isang peacekeeping force sa East Timor upang mapanatili ang kapayapaan at kaligtasan ng mga
mamamayan. Ang United Nations Transitional Administration in East Timor (UNTAET) ay
itinatag upang pamahalaan ang bansa at magbigay ng mga hakbang upang maipatupad ang
kalayaan nito.
Pagkamit ng Kalayaan ng East Timor
Noong 2002, matapos ang tatlong taon ng pamamahala ng UNTAET, natamo na ng East
Timor ang ganap na kalayaan at naging isang malayang bansa. Ang April 28, 2002 ay itinakda
bilang opisyal na araw ng independensya ng East Timor, at sa Mayo 20, 2002, isang
makasaysayang seremonya ang isinagawa sa Dili, ang kabisera ng bansa. Si Xanana Gusmão, na
isa sa mga pinuno ng laban para sa kalayaan, ay naging unang pangulo ng bansa. Ang
pagkakamit ng kalayaan ay isang simbolo ng tagumpay ng mga mamamayan ng East Timor
laban sa mga mananakop at sa mga taon ng paghihirap.
Mga Hamon at Pag-unlad ng East Timor Pagkatapos ng Pagkabansa
Bagamat natamo na ang kalayaan, ang East
Timor ay hindi nakaligtas sa mga hamon ng pagbuo
ng isang matatag na bansa. Ang ekonomiya ng bansa
ay nakasalalay sa mga natural na yaman, tulad
ng langis at gas, ngunit ang mga hamon
sa infrastruktura, kalusugan, at edukasyon ay nanatili.
Ang poverty at ang kakulangan sa mga serbisyo ay
patuloy na naging mga isyu ng gobyerno.
Gayunpaman, ang East Timor ay patuloy na
nagsusumikap upang bumangon mula sa mga
pagsubok. Ang bansa ay nakipagtulungan sa mga internasyonal na organisasyon upang mapabuti
ang kalagayan ng mga mamamayan nito. Ang demokratikong sistema ng gobyerno ay
nagpapatuloy sa pag-unlad, at si Xanana Gusmão ay naging isang mahalagang lider sa pagtatatag
ng isang matatag na pamahalaan at pagtutok sa kapayapaan sa rehiyon.