Rozdział 4 - ekwiwalencja

EKWIWALENCJA - relacja między tekstami w j1 i j2 lub między ich elementami, niezależnie od relacji między j1 i j2

EKWIWALENCJA PRZEKŁADOWA - związek oryginału i przekładu wyrażony w terminach ekwiwalencji i inwariantu

MEM - dźwiękowa lub/i obrazowa jednostka informacji intelektualnej lub kulturowej, przechowywana w pamięci człowieka i na dowolnych nośnikach (np. w książce, na płycie CD), przekazywana i odbierana świadomie lub nieświadomie

Ekwiwalencja przekładowa

• konieczny, choć niewystarczający warunek identyfikacji i określenia pewnego procesu  i/lub produktu rozumianego jako tłumaczenie (Gideon Toury)

• jedyna relacja intertekstualna, której ukazania, spośród możliwych typów tekstu oczekuje się od tłumaczenia (Anthony Pym)

Roman Jakobson - equivalence in difference

Tłumaczenie zawiera dwie ekwiwalentne informacje w dwóch różnych kodach.

E. Nida - trójfazowy model przekładu

J. wyjściowy J. docelowy

          tekst przekład

    ↓                                          ↑

      analiza   →   transfer   →    rekonstrukcja

EKWIWALENCJA WG. NIDY: nadrzędne zadanie tłumacza to reprodukcja przesłania, nie formy, w postaci możliwie najdokładniejszego ekwiwalentu (wraz z uwzględnieniem norm językowych i kulturowych)

Ekwiwalencja formalna vs dynamiczna

Formalna

• rezultat: (może ?) tekst sztuczny, niezrozumiały, nawet „szok kulturowy”

• doprowadzić czytelnika przekładu do autora

Dynamiczna

• rezultat: zorientowanie przekładu na odbiorcę t w j2 i jego kulturę – adaptacja, uproszczona wersja, stosunek protekcjonalny (Hejwowski), przekład „imperialny”

• wytworzenie dynamicznego związku między odbiorcą przekładu a tekstem przekładu
  

4 priorytety tłumaczenia

1. norma językowa

2. norma recepcji odbiorcy

3. norma komunikacyjna

4.  norma typu odbiorcy

5. prymat ekwiwalencji dynamicznej nad ekwiwalencją formalną*

KRYTYKA (5)

za: retranslacja (nowe przekłady), zaangażowanie odbiorcy (dekonstrukcja)

przeciw: forma i treść silnie ze sobą powiązane (np. w jęz. chińskim), przekład łatwy, prymat znaczenia nad formą

PETER NEWMARK (podział analogiczny do podziału Nidy, ale Newmark nie zaznacza, która jest wg niego lepsza)

1. tłumaczenie semantyczne: oddać dokładne znaczenie kontekstowe tekstu w j1 (≈ ekw. formalna)

2. tłumaczenie komunikacyjne: wytworzyć u odbiorcy t w j2 podobną reakcję (≈ ekw. dynamiczna)

zatem: kiedy tłumaczenie semantyczne, a kiedy tłumaczenie komunikacyjne? to zależy od różnych czynników:

• odbiorca

• kultura

• czas

• miejsce

• użycie (typy tekstów)

• ocena

Korespondencja vs Ekwiwalencja (W. Koller)

korespondencja – na poziomie langue / ekwiwalencja – na poziomie parole

• formalna = ekspresywna

• denotatywna = referencjalna (stół = table, odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowej) 

• konotatywna = stylistyczna (jeden z trudniejszych problemów w translatoryce, dotyczy rejestrów językowych, dialektów, użycia społecznego) 

• tesktowo-normatywna (np. reklama)

• pragmatyczna = dynamiczna (tłumaczenie dla jakiegoś konkretnego odbiorcy w konkretnej sytuacji komunikacyjnej np. konkretna terminologia w korporacji) 

Juliane House - wyróżnienie tekstów wg. stopnia uwarunkowania kulturowego

1. tłumaczenie ewidentne (overt) - tekst wyjściowy nie zwraca się bezpośrednio i wyraźnie do odbiorców przekładu; jest mocno związany ze społecznością i kulturą j1, np. teksty uwarunkowane historycznie, teksty ponadczasowe, unikalne
   

2. tłumaczenie ukryte (covert) - tekst przekładu nie nosi cech kulturowych i pragmatycznych tekstu wyjściowego np. prawo unijne,  udaje „oryginalny” tekst w j2 (filtr kulturowy, tłumacz niewidoczny) 

ALE: ten sam tekst może być traktowany z obu punktów widzenia (np. Biblia, bajki)

np. biblię można traktować jako tekst religijny, ale też jako źródło wiedzy o życiu na bliskim wschodzie 2000 lat temu

5 typów ekwiwalencji przekładowej: 

• ekwiwalencja intencji komunikacyjnej - dlaczego nadawca mówi to co mówi? 

• ekwiwalencja identyfikacji sytuacyjnej - ta sama sytuacja wyjściowa i docelowa, można obiektywnie ustalić dlaczego tak a nie inaczej, mówimy to samo, ale za pomocą innych słów (np. Po polsku odbieramy telefon mówiąc halo, po hiszpańsku digame) 

• ekwiwalencja metody opisu sytuacji - co podajemy w jakimś komunikacie? Jak to się mówi? Jak komunikujemy określoną treść („zawsze będę o tym pamiętać” - vs. „Je ne l’oublierai jamais”) 

• ekwiwalencja na poziomie wypowiedzi - podobieństwo dotyczące leksyki czy struktur syntaktycznych 

• ekwiwalencja na poziomie wyrazów  - np. Słucham konkursu Chopinowskiego - w każdym języku będzie tak samo słowo w słowo
  

Podział ekwiwalencji - Aleksander Szwejcer

ekwiwalencja na poziomie: 

• składniowym

• semantycznym: komponentowym, referencjalnym

• pragmatycznym: zamiar komunikacyjny, reakcja odbiorcy, cel tłumacza (stąd: retranslacje, bo tłumacz np. Odkrył coś nowego)

Inwariant w translatoryce

INWARIANT: teksty w j1 i t w j2 muszą dotyczyć tego samego pozajęzykowego stanu rzeczy, T1 i T2 mają wywołać odpowiedni efekt komunikacyjny u odbiorców → stała wartość (termin matematyczny)

1. INWARIANCJA OBLIGATORYJNA: na poziomie denotatu – ten sam stan faktyczny stanu rzeczy co oryginał - stół to zawsze stół, mimo tego że mogę na nim usiąść 

krzesło- desygnatem moze byc konkretne krzeslo, na ktore wlasnie patrzymy. denotatem beda wszystkie krzeszla - te które są, będą i te ktore dawno zbutwialy.

2. INWARANCJA FAKULTATYWNA: na poziomie desygnatu, na poziomie statystycznym, na poziomie strukturalno-składniowym, na poziomie stylistycznym
   

Typy ekwiwalencji (inwariacji) - Otto Kade

1. jeden do jednego

2. jeden do wielu (wiele do jednego)

3. jeden do części

4. jeden do zera

EKWIWALENCJA A INWARIANT: tekst w j1 - inwariant - tekst w j2, inwariant = tertium comparationis

Ekwiwalencja przekładowa - porównanie stances

1. właściwość tłumaczenia, kategoria niezbędna, pożyteczna, postulowana

2. pojęcie kontrowersyjne, sprowadzające problem tłumaczenia do błędnego koła

3. pojęcie niepotrzebne, do odrzucenia.